Ψωροκώσταινα 2.0: Ο Εσωτερικός Εχθρός και η Αντίσταση της Νεολαίας

 

Φωτεινή Μαστρογιάννη

«Οι έννοιες βρίσκονται στον δρόμο, τα επιχειρήματα στα γεγονότα και ο λόγος στο δράμα στο οποίο οι άνθρωποι είναι δρώντες πριν γίνουν στοχαστές»

Αλέν Φινκελκρό

 

Το σύνθημα των σπουδαστών της Σχολής ΣΜΥΝ, σύνθημα δήλωση για την ελληνικότητα της Κύπρου και εναντίωσης στην Τουρκία στην παρέλαση της εθνικής μας εορτής της 25^ης Μαρτίου έδειξε ότι πράγματι οι έννοιες βρίσκονται στον δρόμο και τα επιχειρήματα στα γεγονότα.

Οι σπουδαστές εξέφρασαν αυτό που πιστεύει η πλειοψηφία των Ελλήνων τόσο της μητροπολιτικής Ελλάδας όσο και της Κύπρου. Αποτέλεσε δε έκπληξη γιατί ομολογουμένως τέτοιες ιδέες έστω και με τη μορφή στρατιωτικού συνθήματος δεν ήταν αναμενόμενες από τη νέα γενιά που από πολλούς έχει απαξιωθεί.

Το σύνθημα αυτό εξέφρασε ένα συλλογικό δράμα (την κατοχή του Βόρειου τμήματος της Κύπρου και την ηρωϊκή αυτοθυσία των Ισαάκ και Σολωμού) που προστίθεται στα πολλά συλλογικά δράματα που έχει ζήσει ο ελληνικός λαός στη σύγχρονη, και όχι μόνο, ιστορία. Δράμα που ακόμα και εάν δεν το έχει βιώσει κάποιος μεταφέρεται από γενιά σε γενιά. Είναι η «μετατραυματική μνήμη» που ανέφερε ο Μωρίς Χαλμπβαξ, μία συλλογική επανάκληση του τραύματος.

Στη σύγχρονη Ελλάδα, όπου έχει επιβληθεί μια αναγκαστική ουδετερότητα, μετριοπάθεια αλλά και αριστεία της μετριότητας, συνθήματα όπως αυτό έσπασαν τη σιωπή που έχουν επιβάλει οι κρατούντες και υπενθύμισαν δυνατά το γεγονός – τραύμα σε μια προσπάθεια δυναμικής υπέρβασης του.

Ας μιλήσουμε λοιπόν για τον λόγο στο δράμα  του Φινκελκρό και πώς σχετίζονται όλα αυτά με τη χειραγώγηση ενός λαού. Η χειραγώγηση, ως γνωστόν, έχει δύο μορφές, είτε έχει τη μορφή της κολακείας είτε του υποβιβασμού. Στην Ελλάδα συμβαίνει το δεύτερο. 

Γενιές και γενιές μεγάλωσαν με την ιδέα της Ψωροκώσταινας, της πτωχής και συνάμα διεφθαρμένης Ελλάδας, χώρας τεμπέληδων  που είναι πάντα υποδεέστερη των δυτικών κρατών και που δεν έχει να επιδείξει τίποτα στη σύγχρονη ιστορία πέρα από χρεωκοπίες και εθνικές καταστροφές. 

Έχουμε λοιπόν την αντίφαση της λαμπρής ιστορίας και του θλιβερού παρόντος θυμίζοντας τον «εσωτερικό εχθρό» του Καστοριάδη, με άλλα λόγια, η ελληνική κοινωνία έχει αντιφάσεις που την υπονομεύουν εκ των έσω.  

Είναι ξεκάθαρο ότι ο λαός έχει μάθει στην ψυχολογία της καταπίεσης. Το αίσθημα του «έτσι είναι η ζωή και πως να την αλλάξεις», ο δισταγμός να διεκδικήσει τα δικαιώματα του ακόμα και για τα αυτονόητα, η παθητικότητα και η προσαρμογή στην καταπίεση αλλά και η αποδοχή της έχουν γίνει πλέον εθνικά χαρακτηριστικά. Αρκετοί έχουν μάθει να δικαιολογούν και την εξουσία που τους καταπιέζει ακόμα και να την επικροτούν. Δεν θα ξεχάσουμε το «Βάστα Σόιμπλε» της εποχής των Μνημονίων που κραύγαζαν στεντορείως οι υποστηρικτές των στραγγαλιστικών οικονομικών μέτρων.

Η συνεχής λιτότητα, ήδη από την εποχή της Μεταπολίτευσης με έξαρση όμως τα Μνημόνια και το σήμερα, αποτελεί και αυτή εργαλείο καταπίεσης, ο «τεμπέλης» λαός εξαναγκάζεται να κάνει δύο και τρεις κακοπληρωμένες δουλειές προκειμένου να επιβιώσει και έτσι η οποιαδήποτε άλλη σκέψη που θα σχετίζονταν με την ιστορία και τον πολιτισμό του αποκλείεται.

Η ψυχολογία της καταπίεσης, λοιπόν, δημιουργεί τις συνθήκες για τη μαθημένη αδυναμία. Οι κοινωνίες που έχουν μάθει στη χρόνια καταπίεση, συνήθως, παύουν να αντιστέκονται.

Οι νέες γενιές μαθαίνουν ελάχιστα για την ελληνική ιστορία ειδικότερα τη σύγχρονη, η γλώσσα βάλλεται – είναι της μόδας να αναμιγνύουμε αγγλικούρες με τα ελληνικά, η θρησκεία θεωρείται κάτι γραφικό, ο πολιτισμός προβάλλεται μέσω της ασχήμιας και της βλασφημίας βλ. έκθεση Σαγήνη του Αλλόκοτου ενώ αντίθετα οι Έλληνες συνθέτες όπως ο  Καλομοίρης,ο Σκαλκώτας,ζωγράφοι όπως ο  Κόντογλου, ο  Κοψίδης,  φιλόσοφοι όπως ο Αξελός, ο Καστοριάδης, ο Πουλαντζάς αλλά και άλλοι, θεωρούνται άγνωστες λέξεις. Καμία αναφορά σε λαμπρούς Έλληνες επιστήμονες του παρελθόντος (βλ. Γιώργος Παπανικολάου εφευρέτη του τεστ Παπ) και του παρόντος.

Ο δε λαός πρέπει να θεωρείται ότι δημιουργήθηκε ξαφνικά, ως δια μαγείας, και δεν έχει καμία ιστορική συνέχεια.  Η λήθη λοιπόν γίνεται πολιτικό εργαλείο και παραφράζοντας τον Αξελό θα έλεγα ότι η «Ελλάδα είναι πλέον πάρα πολύ φτωχή σε σκέψεις». Η εξουσία θέλει να ελέγχει τη μνήμη για να διαμορφώσει μία νέα εθνική ταυτότητα που είναι αυτή της  απολιτίκ μέτριας Ελλάδας η οποία γίνεται όλο και πτωχότερη τόσο υλικά όσο και πνευματικά και που οδεύει προς εξαφάνιση.

Ο πνευματικός κόσμος της χώρας, πλην ευτυχώς εξαιρέσεων που όμως αποτελούν και αυτοί μέρος του στρατού των σπάνιων διαβατών που αρχίζει να δημιουργείται, τηρεί βαριά σιωπή είτε γιατί δεν είναι πνευματικός άρα φτωχός και αυτός σε σκέψεις είτε γιατί απογοητευμένος από το σύστημα της μετριότητας προτιμά να παραμένει αφανής είτε γιατί αποτελεί μέρος αυτού του σάπιου συστήματος.

Οι σπουδαστές της ΣΜΥΝ είναι αυτό που αποκαλώ σπάνιοι διαβάτες, άνθρωποι με ήθος που  απέδειξαν ότι αρκετές φορές η πράξη προηγείται της σκέψης  και ότι μπορεί να υπάρξει αντίσταση στη μακροχρόνια καταπίεση προτρέποντας μας όλους να δράσουμε όπως μπορούμε μέσα από το περιβάλλον μας για να διατηρήσουμε την εθνική μας συνείδηση ως δημιουργική δύναμη και να συνεχίσουμε αυτό για το οποίο είμαστε ιστορικά ταγμένοι και δεν είναι άλλο από την προσφορά πολιτισμού τόσο σε εμάς όσο και στην ανθρωπότητα. Άλλωστε, όπως είχε υποστηρίξει ο Καστοριάδης όλα μπορούν να αλλάξουν γιατί είναι ανθρώπινα δημιουργήματα και όχι φυσικοί νόμοι αρκεί να υπάρχει δράση. Η ιστορία το έχει αποδείξει, οι αρχαίοι Αθηναίοι εφάρμοσαν και δημιούργησαν την άμεση δημοκρατία αντί να ακολουθήσουν αποκλειστικά τη μοναρχία. Ήρθε η σειρά μας τώρα να χρησιμοποιήσουμε τη φαντασία ως εργαλείο δράσης και αλλαγής γιατί αξίζουμε κάτι καλύτερο.

 

 

 

 

 

Η Σαγήνη του Αλλόκοτου ως Πολιτική της Ασχήμιας

Φωτεινή Μαστρογιάννη

«Γύρω σου κάτι παράξενοι, αλλόκοτοι άνθρωποι, όπου και να σταθείς, αλλόκοτοι άνθρωποι κι άμα ζήσεις μαζί τους δύο τρία χρόνια, σιγά σιγά, δίχως να το καταλάβεις γίνεσαι αλλόκοτος κι εσύ».

Αντον Τσέχωφ – Ο Θείος Βάνιας

Σίγουρα ζούμε σε μία αλλόκοτη εποχή, μία εποχή μετάβασης σε κάτι άγνωστο. Η κοινωνία έχει γίνει και αυτή σε μεγάλο βαθμό αλλόκοτη, μία κοινωνία ψυχοπαθητική όπου η καταπίεση , η διαφθορά, ο ναρκισσισμός, η ακόλαστη βία  και η συλλογική κοινωνική αναισθησία είναι οι νόρμες αλλά όχι μόνο. Η ασχήμια και η χυδαιότητα είναι και αυτές με τη σειρά τους, αναπόσπαστο στοιχείο της. Η ομορφιά είναι απειλή γιατί προάγει τον πολιτισμό και γεννά ελπίδα.

Σε αυτό το πλαίσιο δεν  είναι τυχαίο ότι η έκθεση στην Εθνική Πινακοθήκη όπου ο βουλευτής κατέστρεψε τους άσχημους και βλάσφημους για την Ορθοδοξία πίνακες ζωγραφικής είχε τον τίτλο «Σαγήνη του Αλλόκοτου» . Ο καλλιτέχνης αφενός μέσω αυτών των πινάκων  ήθελε να προκαλέσει την προσοχή και να ξεχωρίσει σε έναν κόσμο φλύαρο όπου το φαίνεσθαι είναι πιο σημαντικό από την ουσία  και ίσως και να δηλώσει την κριτική του στην επικρατούσα θρησκεία αφετέρου χρησιμοποίησε την ασχήμια μέσω της βλασφημίας και όχι το κάλλος ως όχημα επιβολής. Η ασχήμια είναι αναπόσπαστο στοιχείο της χυδαιότητας που πάση θυσία πρέπει να επιβληθεί σε όλους. Άλλωστε όπως λέει ο Χοσέ Ορτέγα ι Γκασέτ «η μέτρια ψυχή, γνωρίζοντας ότι είναι μέτρια, έχει το θράσος να διεκδικεί τα δικαιώματα της μετριότητας και να τα επιβάλλει παντού».

Η κίνηση του βουλευτή από την άλλη, ήταν μία κίνηση εκρηκτικής αντίδρασης ενάντια στη βλασφημία. Θα μπορούσε όμως να υποστηριχθεί ότι ήταν μία πράξη αντίστασης, έστω και άκομψης, στην ασχήμια. Μία πράξη παράλογη για έναν βουλευτή που επιβεβαιώνει, κατά κάποιον τρόπο, τον Τερτυλλιανό παραφράζοντας τον  από το «πιστεύω γιατί είναι παράλογο» σε «το κάνω επειδή είναι παράλογο» (facio quia absurdum). Το παράλογο λοιπόν ως αντίδραση στο αλλόκοτο και τα δύο συνθέτουν άλλο ένα κομμάτι της σύγχρονης ψυχοπαθητικής κοινωνίας.

Ο καλλιτέχνης προσπάθησε να προβάλλει και να προωθήσει το αλλόκοτο, το άσχημο και η φιλοξενία μίας έκθεσης που προωθεί την ασχήμια από έναν δημόσιο οργανισμό όπως είναι η Εθνική Βιβλιοθήκη έχει μεγάλη σημειολογική σημασία όπως άλλωστε και όλο το γεγονός.

Η ασχήμια λοιπόν γίνεται εργαλείο. Δεν είναι μόνο οικονομικό εργαλείο των εταιρειών που προσπαθούν να μας πείσουν ότι όλοι είμαστε άσχημοι και ανεπαρκείς γι’αυτό και χρειαζόμαστε διαρκείς αισθητικές βελτιώσεις (πλαστικές επεμβάσεις, φίλτρα) αλλά και γενετικές (βιοτεχνολογία και γενετικές τροποποιήσεις)  προκειμένου να τελειοποιηθούμε αυξάνοντας τα κέρδη τους  αλλά και πολιτικό και φιλοσοφικό. Ο άνθρωπος θεωρείται  φύσει ατελής και μόνο η μετάβαση του στον Μετάνθρωπο θα τον τελειοποιήσει. Οι πίνακες που απεικονίζουν την Παναγία και τους Αγίους με αποκρουστική μορφή εκφράζουν αυτό το μήνυμα δηλαδή ότι ο άνθρωπος ως δημιούργημα του Θεού είναι ατελής και αποκρουστικός και αφού είναι κατ’εικόνα και καθ’ομοίωσιν του Θεού ο ίδιος ο Θεός είναι ατελής και αποκρουστικός άρα δεν αξίζει να Τον πιστεύουν όσοι θέλουν να είναι  στο πνεύμα της εποχής και που θέλει να μας δείξει πόσο άσχημοι είμαστε, πόσο μικροί γι’αυτό και χρήζουμε βελτίωσης.

Προβάλλεται και προωθείται λοιπόν ένα διαρκές αίσθημα μειονεξίας που στους παροικούντες την Ιερουσαλήμ είναι γνωστό εργαλείο χειραγώγησης. Η ασχήμια λοιπόν ως εργαλείο χειραγώγησης και υποτίμησης. Άσχημοι άνθρωποι θα έχουν και άσχημη τέχνη, δεν μπορούν να περιμένουν άλλωστε κάτι καλύτερο. Οι άσχημοι άνθρωποι δεν θα πρέπει να έχουν ελπίδα, θα είναι μόνιμα κατώτεροι και υποτελείς. Η ελπίδα τους είναι να γίνουν όμορφοι μέσω τεχνητών βελτιώσεων και όχι μέσω της αναζήτησης της εσωτερικής ομορφιάς που προσφέρει η προσέγγιση με το Θείο. Ο άνθρωπος δεν θα πρέπει να έχει καμία ελπίδα γι’αυτό και θα πρέπει διαρκώς να τροφοδοτείται με ασχήμια και χυδαιότητα.

Ειδικά στην Ελλάδα, μία χώρα που ανέδειξε το κάλλος ως στοιχείου του πολιτισμού της, η προώθηση της ασχήμιας είναι μία ευθεία βολή εναντίον της εθνικής ταυτότητας. Δεν θα πρέπει να είναι «ωραίος σαν Ελληνας» αλλά άσχημος, κακότροπος και μίζερος άρα δεν θα είναι Έλληνας. Η ομορφιά της κλασικής και της βυζαντινής Ελλάδας πετάγεται στον κάλαθο των αχρήστων.

Η Αισθητική Επανάσταση στην οποία έχω αναφερθεί σε παλαιότερο κείμενο μου μπορεί να αποτελέσει μέρος της λύσης αλλά απαιτεί την ενεργή συμμετοχή μας. Είναι η στροφή προς το ωραίο και η χρήση της αισθητικής ως αντίδραση στην παρακμή, στην ανηθικότητα, στον μηδενισμό και στην κουλτούρα της ασχήμιας που μας επιβάλλει ο καταναλωτισμός.

Η αποφυγή της ασχήμιας είναι μία πράξη αντίστασης στο αλλόκοτο και διατήρησης της εθνικής μας ταυτότητας. Οσον αφορά την τέχνη μπορούμε να αγνοούμε «καλλιτέχνες» εργαλεία της εξουσίας της ασχήμιας και να ενισχύουμε αυτούς που είναι δημιουργικοί και προωθούν την ομορφιά. Ανήκουν και αυτοί στους σπάνιους διαβάτες δηλαδή στους διαβάτες που με το ήθος τους και την αντίδραση τους  στην ψυχοπαθητική κοινωνία θα βοηθήσουν και όλους τους υπόλοιπους να ξεφύγουν από το τέλμα και να οδηγηθούμε όλοι μαζί στην Αναγέννηση που, εάν και δεν φαίνεται ακόμα, είναι προ των πυλών αρκεί αυτές τις πύλες να τις κρούσουμε με τη στάση μας.

 

 

Εγγραφείτε για να λαμβάνετε πρώτοι τα κείμενά μου: Κάντε κλικ εδώ

Αντίσταση στη Χυδαιότητα: Η Αισθητική Επανάσταση

 

Φωτεινή Μαστρογιάννη

«Ειδήσεις. Νέος βιασμός. Παιδί δολοφονήθηκε. Πόλεμος κάπου. Χιλιάδες θέσεις εργασίας πάνε. Αλλά αυτά δεν μας νοιάζουν, ο βασιλιάς γιορτάζει τα γενέθλια του».

Σάρα Κέην – Η αγάπη της Φαίδρας

Γιατί όμως μας νοιάζουν τα γενέθλια του βασιλιά; Μήπως τα ΜΜΕ μας αναγκάζουν να μας ενδιαφέρουν τέτοια ανούσια θέματα;  

Είναι προφανές ότι η προβολή τέτοιων ειδήσεων αποτελούν μέρος της χυδαιότητας των συστημικών μέσων μαζικής ενημέρωσης που αποτελούν, με τη σειρά τους,  σημαντικό τμήμα της ψυχοπαθητικής κοινωνίας στην οποία είχα αναφερθεί στο κείμενο μου «Διαφθορά – η νέα ηθική». 

Η περιρρέουσα χυδαιότητα την οποία προβάλλουν και επιβάλλουν τα μέσα αποτελεί πλέον τρόπο ζωής. Τα πάντα εκχυδαΐζονται. Χυδαιότητα είναι η επικράτηση ενός ακαλαίσθητου μαζικού στυλ με στοιχεία πορνείου, η έλλειψη καλών τρόπων αλλά  κυρίως η εμπορευματοποίηση των ηθικών αξιών.

Οι πολιτικοί αλλά και εκκλησιαστικοί ταγοί σχολιάζουν το ντύσιμο και την κόμμωση πενθούντων γονέων αγνοώντας αυτό που έχει επισημάνει ο Μπερτράντ Μπυφόν « αν ένα πράγμα ή άτομο έχει προσόντα, οι χυδαίοι τα υποτιμούν, τα αρνούνται ή τα κρύβουν και εξετάζουν μόνο τα ελαττώματα του». Οι "χυδαίοι" στη συγκεκριμένη περίπτωση ακόμα και την προσεγμένη εμφάνιση την θεωρούν ελάττωμα (!), ένα στοιχείο που δεν θα έπρεπε να συνυπάρχει με το πένθος λες και το πένθος δεν είναι ψυχικό αλλά θα πρέπει να είναι επιφανειακό και στερεοτυπικό όπως είναι οι ίδιοι. Το πένθος το ταυτίζουν  με την ασχήμια και όχι με την ομορφιά της αιώνιας ζωής και την τιμή στον νεκρό που αποδίδει η προσεγμένη εμφάνιση των ζώντων.

Η εμφάνιση των πενθούντων χρησιμοποιήθηκε από τους ταγούς και ως μέσο επιβολής του αυταρχισμού. Επεμβαίνουν και υπαγορεύουν  πως πρέπει να συμπεριφέρεται ένας πολίτης όταν πενθεί, ειδικά μία μητέρα.  Παρατηρούμε δηλαδή την εργαλειοποίηση  της χυδαιότητας από τον αυταρχισμό  αναδεικνύοντας τη ως μέσο κοινωνικής χειραγώγησης πίσω από μία ρηχή ηθικολογία. O tempora o mores!

Κάποιοι από τους ταγούς  υποστήριξαν  ότι το πένθος θα αποτελέσει εμπόδιο στον τουρισμό, δεν θα έρθουν τουρίστες, με άλλα λόγια, στη χώρα γιατί η κοινωνία πενθεί ενώ οι ιθαγενείς θα έπρεπε να είναι συνεχώς χαρωποί (όπως πράττει μία καλή Μπανανία) ως άλλοι παλιάτσοι  προς τέρψη των τουριστών. Όλα στον βωμό του Μαμωνά λοιπόν. Στον βωμό αυτό δεν υπάρχουν ηθικοί φραγμοί, αισθητική, καλή συμπεριφορά, ενσυναίσθηση. Υπάρχει μόνο το κέρδος, ο ατομικισμός και η απαραίτητη συνακόλουθη χυδαιότητα.

Ένα μεγάλο μέρος του καλλιτεχνικού κόσμου ακολουθεί, δεν υπάρχει καλλιτεχνική παραγωγή υψηλής ποιότητας. Τραγουδίστριες περιφέρουν τη γυμνή τους σάρκα με στόχο να προκαλέσουν την προσοχή και σίγουρα όχι να σαγηνεύσουν, ακόμα και πιανίστες κλασικής μουσικής εμφανίζονται με σεξουαλικό ντύσιμο λερώνοντας έτσι τα μάτια μας και εμποδίζοντας τα αυτιά μας, το μυαλό μας και την καρδιά μας να απολαύσουν τη μουσική. Καθίστανται οι καλλιτέχνες γυναίκες με τρόπους άξεστους και γλώσσα μαινάδας για να παραφράσω τη ρήση του Σενέκα για τη γυναίκα του Σωκράτη. 

Τα παραπάνω δεν εμφανίστηκαν ξαφνικά στην κοινωνία μας, καλλιεργούνται με συστηματικό τρόπο τα τελευταία πενήντα χρόνια. Η χυδαιολογία εναντίον των διανοούμενων (οι κουλτουριάρηδες), η προώθηση των μπουζουκιών, η διαφήμιση της επίδειξης και της αλαζονείας μέσω της προβολής μίας συγκεκριμένης εμφάνισης και συμπεριφοράς από περιοδικά ποικίλης ύλης είναι κάποιοι από τους λόγους που φτάσαμε εδώ.

Σήμερα, όμως,  το φαινόμενο έχει γίνει πολύ έντονο, ξέφρενο,  έχουν πέσει και οι τελευταίες μάσκες.  Οι παράγοντες είναι πολλοί, η οικονομική κρίση για παράδειγμα σε συνδυασμό με την τέταρτη βιομηχανική επανάσταση που προκαλεί απώλεια των θέσεων εργασίας και δυστυχώς όχι αναπλήρωση τους, η συνειδητοποίηση του ανθρώπου ότι το μέλλον του είναι αβέβαιο και αρκετά ζοφερό τον ωθούν στη χυδαιότητα ως μέσο ανάδειξης του εαυτού και ύπαρξης ακόμα και  οικονομικής επιβίωσης. 

Η δημιουργία του Only Fans για παράδειγμα και η συμμετοχή σε αυτό για οικονομικό προσπορισμό αναδεικνύει την εμπορευματοποίηση της σεξουαλικότητας, τη χυδαιότητα αλλά και την κρυμμένη απελπισία. Την απελπισία της οικονομικής πίεσης και της κοινωνικής απομόνωσης του ανθρώπου που μέσα από μία οθόνη βλέπει και προσπαθεί να ικανοποιηθεί ερωτικά αποφεύγοντας την εγγύτερη επαφή.

Αυτή η χυδαιότητα των ταγών της ψυχοπαθητικής κοινωνίας διαπερνά όπως είδαμε τα πάντα. Διαφήμιση της σεξουαλικής συμπεριφοράς, επίδειξη γυμνού κρέατος αναγκάζοντας τους πάντες να το βλέπουν είτε το θέλουν είτε όχι, επιβολή της αγένειας ως εργαλείο κοινωνικής επικοινωνίας και συνδιαλλαγής είναι κάποιες από τις εκδηλώσεις της χυδαιότητας όπως και ο ναρκισσισμός και η αλαζονεία. Η αλαζονεία του ανθρώπου που δεν έχει ιστορική προέλευση, δεν ανήκει σε κάποια κοινωνία αλλά ανήκει μόνο στον εαυτό του και προσπαθεί τον χυδαίο αυτόν εαυτό να τον επιβάλλει στους άλλους.

Ποιά μπορεί να είναι η αντίδραση μας σε όλα αυτά; Μπορούμε να ακολουθήσουμε τη ρήση του Οράτιου «μισώ τον χυδαίο βέβηλο και τον αποφεύγω» και να αποφύγουμε τους χυδαίους. Αρκεί όμως κάτι τέτοιο; Όχι, δυστυχώς, η αποφυγή είναι το πρώτο στάδιο. Το δεύτερο είναι η συλλογική αντίδραση μέσω της αισθητικής «επανάστασης». 

Της επαναφοράς μίας αισθητικής καλών τρόπων και εμφάνισης (ναι, να φροντίζουμε την εμφάνιση μας ακόμα και όταν πενθούμε ή μάλλον κυρίως τότε άλλωστε η ευαισθησία στο ωραίο αυξάνει και την ηθική ευαισθησία), ενσυναίσθησης , συλλογικότητας και σεβασμού μέσα από την προσωπική στάση ζωής. Ας προσπαθήσουμε να φροντίζουμε τον εαυτό μας (όχι όμως ματαιόδοξα ως άλλοι Ντόριαν Γκρέι), να είμαστε ευγενικοί προς τους άλλους και κυρίως να επιδεικνύουμε τη μέγιστη ευγένεια καθημερινά (ουσιαστικά με ενσυναίσθηση και κοινωνική αλληλεγγύη και όχι υποκριτικά)  είτε είναι στο σπίτι μας είτε στον χώρο εργασίας. Ευγένεια που σημαίνει ανθρωπιά. Ας απομονώσουμε τους χυδαίους μέσω της κοινωνικής κατακραυγής και αποφυγής.

Η αισθητική επανάσταση δεν είναι μία ελιτίστικη στάση είναι η στροφή προς το ωραίο που μπορεί να έχει ευρεία πολιτική και κοινωνική διάσταση. Αντικείμενο της είναι η αλλαγή της προσωπικής στάσης τόσο ιδιωτικά όσο και στον δημόσιο χώρο. Η αισθητική μπορεί να είναι μία αντίδραση στην κουλτούρα του καταναλωτισμού αλλά και αντίσταση στον μηδενισμό και στην παρακμή όπως υποστήριζε ο Νίτσε. Η αισθητική από μόνη της μπορεί να οδηγήσει σε θεσμικές παρεμβάσεις σε διάφορους τομείς βλ. αρχιτεκτονική κτλ. αρκεί αυτοί που επιθυμούν να ηγηθούν και να διοικήσουν να είναι και οι ίδιοι λάτρεις της.

Η αισθητική επανάσταση δεν θα λύσει όλα τα προβλήματα του σύγχρονου ανθρώπου όπως δεν έκαναν και άλλα αντίστοιχα κινήματα στο παρελθόν βλ. Ρομαντισμός.  

Ωστόσο όπως ο Ρομαντισμός αντιτάχθηκε στον ορθολογισμό και εισήγαγε νέες αισθητικές αξίες έτσι και η σύγχρονη αισθητική επανάσταση, εάν και σε διαφορετικό ιστορικό και κοινωνικό πλαίσιο, αντιτάσσεται στη χυδαιότητα με τον σεβασμό, την ευγένεια και την ανθρωπιά που θα προωθήσει θα συμβάλει στη δημιουργία μίας συλλογικής και όχι ατομικής συνείδησης ενός υπερδιογκωμένου Εγώ και μέσα από αυτή θα επέλθει και η αλλαγή. Η κατάργηση του αλαζονικού Εγώ θα βοηθήσει στην πνευματική αναγέννηση. Η αισθητική συνείδηση μπορεί να αναπτύξει και ηθική συνείδηση, γιατί σύμφωνα με τον Καντ, η ενασχόληση με το Ωραίο (επαναλαμβάνω όχι με την έννοια της ματαιοδοξίας)  μας εκπαιδεύει να σκεφτόμαστε πέρα από τον εαυτό μας και να εκτιμάμε την αρμονία και την ανιδιοτέλεια.

Αλλωστε ας θυμηθούμε και τους αρχαίους Αθηναίους που συζητούσαν τα προβλήματα τους στην Αγορά όλοι μαζί χωρίς διάθεση επιβολής και ανούσιας προβολής ενώ υποστήριζαν  το Καλόν Καγαθόν δηλαδή ότι η ομορφιά είναι και εσωτερική αρετή. Ο έρωτας για το Καλό και το Ωραίο οδηγεί την ψυχή στην ανώτερη γνώση όπως μας δίδαξε ο Πλάτωνας.

Στις ημέρες μας τα κοινωνικά μέσα θα μπορούσαν να διαδραματίσουν τον ρόλο της Αγοράς ωστόσο, αυτό που παρατηρούμε είναι ότι χρησιμοποιούνται ως μέσο ναρκισσιστικής επίδειξης και δυστυχώς και λογοκρισίας. Συνεπώς η Αγορά θα μπορούσε να είναι μέσα από τις δικές μας μικρές ομάδες στους χώρους που ανήκουμε εάν και ο χώρος θα μπορούσε να είναι κάτι απλό όπως για παράδειγμα μέσω παρεμβάσεων στον Σύλλογο Γονέων και Κηδεμόνων, μία εβδομαδιαία συνάντηση ανταλλαγής απόψεων ή λέσχες ανάγνωσης κειμένων για την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης και κυρίως ολοσχερή εγκατάλειψη της τηλεθέασης.

 Μία τέτοια επαναφορά στις ημέρες μας αποτελεί πλέον ριζοσπαστική κίνηση διαφοροποίησης και αντίστασης στην ομοιογενοιοποίηση όλων προς το χείριστο. Δεν αρκεί να αποδεχόμαστε ότι η ζωή είναι οικτρή και να αποφασίζουμε να την περάσουμε αναλογιζόμενοι την, όπως έλεγε ο Αρθουρ Σοπενάουερ, αλλά οφείλουμε με τις δικές ενέργειες να την αλλάξουμε.

 

 

 

Εγγραφείτε για να λαμβάνετε πρώτοι τα κείμενά μου: Κάντε κλικ εδώ

Η Ακόλαστη Βία στην Εποχή του Ψηφιακού Ναρκισσισμού

 

Φωτεινή Μαστρογιάννη

«Καμία δύναμη δεν μπορεί να καταστρέψει το Πνεύμα ενός λαού, είτε έξωθεν είτε έσωθεν, αν αυτό δεν έχει πεθάνει ήδη, αν δεν έχει μαραθεί»

Χέγκελ, Ο Λόγος στην Ιστορία

 

  

Στο κείμενο μου «Διαφθορά– η νέα ηθική» είχα αναφερθεί στην έννοια της ακόλαστης βίας υποστηρίζοντας ότι η βία όπως αυτή εκφράζεται μέσω π.χ. της κακοποίησης παιδιών, ζώων, γυναικών υπερβαίνει τα όρια της απλής βίας και καθίσταται ακόλαστη απόλαυση γι’αυτούς που τη διαπράττουν. Μήπως η απώλεια του πνεύματος ενός λαού ως συλλογικής κοινωνικής και εθνικής συνείδησης οδηγεί στην ακόλαστη βία; 

Η έννοια της ακόλαστης βίας θυμίζει λίγο τον «θανατόφιλο» όπως ερμηνεύτηκε από τον Εριχ Φρομ στην «Τέχνη της αγάπης» όπου αυτός είναι ο άνθρωπος που επιζητά την καταστροφή ακόμα και την αυτοκαταστροφή γιατί δεν μπορεί να υπερβεί τον φόβο του για τον θάνατο μέσω της δημιουργικότητας. Η καταστροφή λοιπόν είναι η λύση στο υπαρξιακό του κενό. Το άτομο αυτό είναι επιθετικό, απεγνωσμένο και προσπαθεί να αυτοεπιβεβαιωθεί μέσω της καταστροφής.

Η ακόλαστη βία από την άλλη συνδέεται με τον ναρκισσισμό όπως αυτός προωθείται από την καταναλωτική κοινωνία και την τεχνολογία. Η καταναλωτική κοινωνία επιβάλλει να ξεχωρίζει το άτομο  από το πλήθος, να επιβεβαιώνεται  μέσω των αγορών του και η βία είναι ένας τρόπος να αποκτήσει  υπεροχή έναντι των άλλων. 

Η βία καθίσταται εργαλείο αυτοεπιβεβαίωσης μέσω της εξουσίας πάνω στους άλλους. Το άτομο δεν μπορεί να δημιουργήσει έναν υγιή και αυθεντικό εαυτό. Όλα γύρω του επιβάλλουν το ψέμα. Τα κοινωνικά μέσα είναι το εργαλείο ανάδειξης ενός ψεύτικου εαυτού, η χρήση τεχνολογίας βοηθά στη δημιουργία κάποιου άλλου εαυτού βλ. φίλτρα στο Photoshop, ζούμε την λήθη του Είναι του Χάιντεγκερ. 

Η τεχνητή νοημοσύνη βοηθά στην αποξένωση. Το άτομο μιλά με τη μηχανή η οποία αντικαθιστά πλέον τις ανθρώπινες σχέσεις. Καταργούνται οι κοινωνικοί τρόποι, η κριτική σκέψη ακόμα και η γραφή. Τί χρειάζονται όλα αυτά όταν μιλάς με μία μηχανή και εξαρτάσαι από αλγοριθμικές απαντήσεις; Ο άνθρωπος είναι αυτός που παρέδωσε την ανθρωπιά του στις μηχανές (η συναισθηματική του νοημοσύνη είναι ατροφική) γιατί υποτάχτηκε στο κέρδος και στο άγχος που του δημιουργεί ο καπιταλισμός όπως εύστοχα επισήμανε ο Ντήτερ Ντουμ.  

Η Τεχνητή Νοημοσύνη διψά για γνώση και μιμείται το ανθρώπινο συναίσθημα, ο σύγχρονος άνθρωπος απεχθάνεται τη γνώση ενώ χάνει το συναίσθημα του. Η τεχνολογία προσπαθεί να γίνει άνθρωπος και ο άνθρωπος γίνεται μηχάνημα, γίνεται ο μετάνθρωπος από επιλογή. Οι μηχανές, από την άλλη,  κατέστησαν το κύριο εργαλείο κοινωνικής υποταγής και η τεχνολογία όπλο εξουσίας.

Επανερχόμενη στη βία ως η ακραία εκδήλωση ναρκισσισμού διαπιστώνουμε ότι έχει πλέον  κανονικοποιηθεί , το άτομο προβαίνει σε όλο και πιο ακραίες μορφές της στην απέλπιδα προσπάθεια να διακριθεί μέσω αυτής από το πλήθος όντας ψυχρός ως μηχανή. Ο πόνος γίνεται θέαμα που παρακολουθεί (εάν δεν συμμετέχει) ο απονεκρωμένος άνθρωπος προσπαθώντας να αντλήσει ηδονική ευχαρίστηση μέσω του σαδισμού του. Η βία γίνεται κοινωνικό θέαμα όπως έγραψε ο Γκυ Ντεμπόρ, είναι η σύγχρονη Ρωμαϊκή αρένα με ψηφιακό χαρακτήρα. Όπως είπαμε όμως, η ηδονή της ασχήμιας μειώνει και καταποντίζει και αυτό ο απονεκρωμένος άνθρωπος το γνωρίζει.

Αυτή η μορφή βίας διαφέρει από τις άλλες γιατί συνδυάζει την οικονομική ανέχεια, την τεχνολογική κυριαρχία, την απώλεια ταυτότητας τόσο προσωπικής όσο και εθνικής με τον ναρκισσισμό και την απόλυτη έλλειψη πνευματικότητας.  

Μην έχοντας πνευματικές βάσεις και ηθικές αρχές ο απονεκρωμένος άνθρωπος καταλήγει στη βία ως το μόνο μέσο άντλησης ευχαρίστησης και κάλυψης του κενού του, φευ μάταια. Ο απονεκρωμένος άνθρωπος  που είναι ο άνθρωπος χωρίς καμία ενσυναίσθηση, ο άνθρωπος που θεωρεί ότι φροντίζει μόνο τον εαυτό του (ενώ στην πραγματικότητα τον κακοποιεί) ακόμα και εάν δεν προβαίνει ο ίδιος άμεσα σε πράξεις βίας με τη σιωπή του καθίσταται ενεργός συνεργός των όσων τη διαπράττουν. Γνωρίζει, όμως, μέσα από τη χυδαιότητα του ότι δεν μπορεί ούτε να σωθεί ούτε να διακριθεί.

Στο κείμενο μου «Ο θάνατος του ανθρωπάκου» είχα αναφέρει ότι ο αφανισμός του ανθρώπου είναι ante portas εκτός εάν αφήσει τους σπάνιους διαβάτες να βγουν μπροστά. Οι σπάνιοι διαβάτες είναι αυτοί που έχουν το ήθος και το θάρρος, είναι αυτοί που δεν έχουν να χάσουν τίποτα γιατί τα έχουν όλα και ταυτόχρονα τίποτα. Είναι αυτοί που θα απλώσουν μία χείρα βοηθείας στους άλλους για να φύγουν από το σκότος, είναι αυτοί που θα βοηθήσουν το πνεύμα ενός λαού να μην μαραθεί, ενός λαού που δυναμικά θα διεκδικήσει την αξιοπρέπεια και το δικαίωμα στη ζωή χωρίς ψευτοσωτήρες.

Η τραγωδία των Τεμπών ανέδειξε σπάνιους διαβάτες, τους γονείς που μέσα από το σκότος του πένθους τους αναδείχτηκε το φως  που λειτούργησε και λειτουργει ως αντί -βία. Τελικά μήπως η θλίψη και ο πόνος μπορούν να λειτουργήσουν ως  το εφαλτήριο αντίστασης;

Η τραγωδία των Τεμπών ξύπνησε κάποια ψήγματα αντίστασης όσων δεν αποκτηνώθηκαν ακόμα από την ακόλαστη βία της εξουσίας αποδεικνύοντας ότι το πνεύμα του λαού, ή μεγάλου μέρους αυτού δεν έχει μαραθεί (ακόμα; ).

Βρισκόμαστε στο χείλος της απόλυτης κατάρρευσης του άρρωστου συστήματος στο οποίο ζούσαμε μέχρι τώρα και στην αντικατάσταση του από ένα άλλο πιο υγιές. Εάν ακολουθήσουμε τους «σπάνιους διαβάτες» που μας δείχνουν τον δρόμο με το ήθος τους (και ναι, υπάρχουν παντού αρκεί να τους ψάξουμε συνειδητά και όχι αγελαία), τότε η είσοδος στη νέα εποχή θα είναι αισιόδοξη και ελπιδοφόρα.

 

Διαφθορά: Η Νέα Ηθική

 

                                                                Φωτεινή Μαστρογιάννη

«Πας γαρ ο φαύλα πράσσων μισεί το φως και ουκ έρχεται προς το φώς, ίνα μη ελεγχθή τα έργα αυτού»

Κατά Ιωάννην 3:20

Η εξουσία και η καταπίεση ως εργαλείο βίας

Η εξουσία και η καταπίεση ως εργαλείο επιβολής της μέσω ανοιχτής ή κρυφής βίας και η σύνδεση τους με τους κοινωνικούς μηχανισμούς αποτελούν πεδίο συνεχούς διερεύνησης. Η εξουσία δημιουργεί αλληλοσυγκρουόμενους κοινωνικούς κύκλους καταπίεσης. Οι διάφορες επαγγελματικές «συντεχνίες» συγκρούονται η μία με την άλλη για την επιβολή των δικών τους συμφερόντων χρησιμοποιώντας και τη διαφθορά ως μέσο. Οι άντρες συγκρούονται με τις γυναίκες αλλά και οι άντρες μεταξύ τους, όπως και οι γυναίκες μεταξύ τους για την επιβολή των δικών τους συμφερόντων.

Η διαφθορά ως μέσο επιβίωσης

Ο πολίτης, είτε άντρας είτε γυναίκα, χρησιμοποιεί τη διαφθορά έτσι ώστε να ξεφύγει από τις επιμέρους συγκρούσεις και να επιβιώσει. 

Θα μπορούσαμε να πούμε ότι αυτή η στάση προσομοιάζει της ηθικής των δούλων που περιέγραψε ο Νίτσε.

Η εσωτερικευμένη καταπίεση και διαφθορά

Κατ’αυτό τον τρόπο η καταπίεση και η διαφθορά εσωτερικεύονται και γίνονται ευρύτερα αποδεκτές. Αυτό πλέον είναι το νέο φυσιολογικό, ενώ οτιδήποτε διαταράσσει αυτή την ανώμαλη και όμως ισορροπία  καθίσταται επικίνδυνο. Δεν μπορεί ο πολίτης να λειτουργήσει χωρίς τη διαφθορά γιατί είναι modus vivendi. Ακόμα και η χρήση των προφανώς ελλιπών νόμων καθίσταται απαγορευτική από τον ίδιο, γιατί φοβάται την εφαρμογή τους, ακόμα και στη μικρή περίπτωση που μπορεί να τον ευνοήσει. Η εξουσία κανονικοποιείται, όπως υποστήριξε ο Φουκώ, επιβάλλοντας ως πρότυπο συμπεριφοράς τη διαφθορά.

Η μάταιη αντίσταση και η αυθεντική ύπαρξη

Ο αγώνας είναι μάταιος και φευ, κουραστικός… Η αυθεντική ύπαρξη του Σαρτρ απαιτεί προσπάθεια, η ελευθερία έχει ευθύνη.

Θεσμική αποδοχή της διαφθοράς και καταπίεσης

Η αποδοχή αυτή καθίσταται θεσμική, η διαφθορά και η καταπίεση δεν έχουν ιδεολογικό χρώμα ούτε φύλο. Έτσι είναι το παιχνίδι το οποίο ακόμα και οι αδύναμοι κρίκοι της κοινωνίας, όπως είναι οι γυναίκες, το αποδέχονται με την ελπίδα να αποτελέσουν μέρος αυτού του συστήματος εξουσίας αποδεχόμενες όλα τα κριτήρια που αυτό θέτει. Οι απόλυτα ταυτισμένες με το σύστημα εξουσίας εσωτερικεύουν και τον μισογυνισμό του προκειμένου να γίνουν, μάταια όμως, αποδεκτές.

Η εκμετάλλευση των γυναικών από το σύστημα εξουσίας

Ήδη το σύστημα τις εμπαίζει, τους δίνει περισσότερα «δικαιώματα», ενώ από την άλλη αυξάνεται η καθημερινή βία εναντίον τους. 

Η εκπόρνευση δεν θεωρείται δυστυχία αλλά ικανότητα, η χρήση τους ως αναπαραγωγικών εργαλείων (βλ. παρένθετη μητρότητα και όχι μόνο) θεωρείται προοδευτικότητα. 

Από την άλλη, η θέσπιση εργαλείων συμμετοχής τους στην πολιτική και στα υψηλότερα επίπεδα εξουσίας είναι υποκριτική. Και σε αυτά μπορούν να φθάσουν ορισμένες, οι οποίες θα έχουν τις «σωστές» προδιαγραφές, όπως είναι οι πολιτικές γνωριμίες και ένας ισχυρός σύζυγος ή εραστής. Όταν δε φθάσουν σε αυτά τα επίπεδα, θα υιοθετήσουν πλήρως το σύστημα εξουσίας με τον τρόπο που θεωρείται ως ορθός. Οι γυναίκες λοιπόν αποτελούν μέρος της ρευστής νεωτερικότητας του Μπάουμαν προκειμένου να επιτύχουν αποδοχή και «ασφάλεια».

Η κοινωνική απάθεια ως έγκριση της καταπίεσης

Η γενική απάθεια αποτελεί, στην ουσία, έγκριση της καταπίεσης, της βίας και της διαφθοράς που αυτή συνεπάγεται. Οτιδήποτε άλλο είναι υποκριτικό. 

Κανέναν δεν ενδιαφέρει ούτε η φυγή των Ελλήνων στο εξωτερικό, ούτε η καθημερινή βία, ούτε η οικονομική ανέχεια των περισσότερων. Ουσιαστικά, ο πολίτης βοηθά την εξουσία να τον καταστρέψει θεωρώντας ότι έτσι προστατεύεται.

Η ψυχοπαθητική κοινωνία και η ανακύκλωση της εξουσίας

Η κοινωνία λοιπόν καθίσταται μαζικά ψυχοπαθητική (δημιουργείται μία συστημική ψυχοπάθεια), ανακυκλώνοντας τον φαύλο κύκλο της εξουσίας, γιατί αυτό είναι το αποδεκτό. 

Η ψυχοπαθητική κοινωνία κυβερνάται από άτομα που επιδεικνύουν χαρακτηριστικά ψυχοπάθειας, όπως είναι η έλλειψη ενσυναίσθησης, η χειριστική συμπεριφορά και η μανία για έλεγχο. Τα άτομα αυτά ενδιαφέρονται μόνο για τα δικά τους συμφέροντα, δημιουργώντας μία κοινωνία που λειτουργεί με βάση την καταπίεση και τη διαφθορά, οι οποίες καθίστανται πλέον νόρμες.

Η εντατικοποίηση της βίας και η παρακμή του συστήματος

Το σύστημα όμως φαίνεται ότι δεν μπορεί να επιβιώσει παρά μόνο με την ακόμα μεγαλύτερη ένταση της βίας και της διαφθοράς. Στα πλαίσια αυτά, η πλήρης εξάλειψη της παιδείας και της κριτικής σκέψης, όπως και οι συνεχείς οικονομικές και υγειονομικές κρίσεις αποτελούν ένα ακόμα εργαλείο. 

Όπως αναφέρει και ο Θουκυδίδης, η κρίση που προκάλεσε η επιδημία στην Αθήνα οδήγησε σε ηθική κατάπτωση παρόμοια με αυτή των ημερών μας, με  μία, όμως, βασική διαφορά. Στην περίπτωση της αρχαίας Αθήνας αφορούσε τις ακόλαστες απολαύσεις, ενώ σήμερα η βία έχει καταστεί η ίδια μία ακόλαστη απόλαυση (βλ. κακοποίηση παιδιών, ζώων, γυναικών), θα τη λέγαμε και ακόλαστη βία. Η μπαναλιτέ του κακού εδραιώνεται λοιπόν, όπως υποστηρίζει η Χάνα Αρεντ, λόγω της παντελούς έλλειψης κοινωνικής συνείδησης.

Η ενίσχυση της βίας από την αλαζονεία των εξουσιαστών

Γιατί όμως εντείνεται η βία και η διαφθορά; Η ήδη υπάρχουσα δεν ήταν αρκετή για την επιβολή της εξουσίας; 

Η απάντηση πιθανόν να είναι η ψυχοπαθητική αλαζονεία των εξουσιαστών που όμως συντηρείται, γίνεται αποδεκτή και σε αρκετές περιπτώσεις αποτελεί αντικείμενο θαυμασμού από τον μέσο άνθρωπο. Η αλαζονεία αυτή πλέον δεν αρκείται στην επιβολή της εξουσίας αλλά σαδιστικά επιδιώκει την εξόντωση του ανθρώπινου είδους.

Η λύση: Η αυτοκατάρρευση του συστήματος

Ποια είναι η λύση; Όσο η εξουσία θα συντηρεί με μικρές χάρες και εύνοιες την κατάσταση, δεν θα υπάρχει λύση. Ο άνθρωπος θα αρκείται σε αυτά ή θα ελπίζει εναγωνίως για μία μικρή ακόμα χάρη, ακόμα και εάν είναι εις βάρος των άλλων. 

Οι λίγοι αντιδρώντες θα εγκαταλειφθούν στη σιωπή της απομόνωσης, ενώ οι πολλοί θα αφεθούν στα χέρια του εξουσιαστή «πατερούλη», ελπίζοντας ότι θα μείνουν αλώβητοι. 

Όταν όμως το σύστημα καταρρεύσει, όταν η καταπίεση γίνει υπερβολική και η βία ακραία, μόνο τότε θα γίνει μία νέα αρχή, από ποιούς όμως και με ποιο τρόπο παραμένει άγνωστο.

 

Πηγές

Αρεντ, Χ. (2009) Ο Αιχμαν στην Ιερουσαλήμ. Έκθεση για την κοινοτοπία του κακού. Εκδόσεις Νησίδες.

Ζαχαράκης, Μ. (2020) Ο υπαρξισμός είναι ένας ανθρωπισμός, του Ζαν-Πολ Σαρτρ. Διαθέσιμο στο: https://bookpress.gr/kritikes/idees/11651-sartre-jean-paul-nobel-1964-doma-o-uparxismos-einai-enas-anthropismos-zaharakis?utm_source=chatgpt.com

Μπέζα - Τσουρουπάκη, Α.(2021)  Ο Θουκυδίδης, ο λοιμός των Αθηνών και η εποχή μας. Διαθέσιμο στο: https://www.metarithmisi.gr/content/o-thoukydidis-o-loimos-ton-athinon-kai-i-epochi-mas-41023?utm_source=chatgpt.com

Μπάουμαν, Ζ. (2011) Ρευστή αγάπη. Για την ευθραυστότητα των ανθρώπινων δεσμών. Εκδόσεις Εστία.

Νίτσε, Φ. (2006) Γενεαλογία της ηθικής. Εκδόσεις Πανοπτικόν.

Φουκώ, Μ. (2011) Επιτήρηση και Θεωρία. Η γέννηση της φυλακής. Εκδόσεις Πλέθρον.

 

 

Η Καταπίεση ως Εσωτερική Υπόθεση – Μηχανισμοί Ηγεμονίας

 

Φωτεινή Μαστρογιάννη

«μην δείτε αυτά που έγραψα με το βλέμμα ενός τυχαίου περαστικού, ούτε καν σαν κάτι αδιάφορο και πληκτικό»

Διογένης Οινοανδεύς

Γιατί αποδεχόμαστε την αδικία και την ανισότητα;

Η καταπίεση θεωρείται ότι αποτελείται από πέντε σκέλη. Έχουμε την οικονομική εκμετάλλευση, την κοινωνικο-οικονομική περιθωριοποίηση, την έλλειψη αυτονομίας στην εργασία, τον πολιτισμικό ιμπεριαλισμό και τη συστημική βία.

Ενώ η οικονομική εκμετάλλευση, η περιθωριοποίηση, η έλλειψη αυτονομίας στην εργασία μπορεί να είναι κατανοητές στους περισσότερους ωστόσο οι έννοιες του πολιτιστικού ιμπεριαλισμού και της συστημικής βίας μπορεί να μην είναι.

Πολιτισμικός Ιμπεριαλισμός - Η αόρατη κυριαρχία

Ο πολιτιστικός ιμπεριαλισμός, για τον οποίο έχω αναφερθεί σε δύο κείμενα μου, είναι η έμμεση επιβολή σε μία χώρα της  ξένης κυρίαρχης κουλτούρας μέσω της γλώσσας και των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης. Η διάχυτη χρήση αγγλικών λέξεων, για παράδειγμα στη γλώσσα μας, δείχνει την επιβολή της αμερικανικής κουλτούρας και την αποδοχή των αξιών που αυτή εκφράζει ερχόμενη σε αντίθεση, πολλές φορές, με τη δική μας εθνική κουλτούρα. Με τον τρόπο αυτό, η ξένη δύναμη γίνεται πιο αποδεκτή στον πληθυσμό και εδραιώνει την πρωτοκαθεδρία της.

Συστημική Βία 

Η συστημική βία από την άλλη είναι η βία που διαιωνίζεται μέσω κοινωνικών θεσμών και οργανισμών καθώς και μέσω πολιτισμικών κανόνων. Σε αντίθεση με την ατομική βία, η συστημική δεν είναι ορατή ή έχει κανονικοποιηθεί και επηρεάζει τους νόμους και τις σχέσεις με τρόπο που είναι επιβλαβής για συγκεκριμένες ομάδες. Λόγω του ότι είναι δύσκολο να την αναγνωρίσουμε γι’αυτό και οι συνέπειες της είναι αρκετά εκτεταμένες.

Όλα τα παραπάνω δεν χαρακτηρίζουν τη σημερινή κοινωνία; Πώς όμως διασφαλίζεται αυτό το μοντέλο βίαιης κοινωνίας παρά τη σαθρότητα του; Μήπως στην εσωτερικοποίηση της βίας από ομάδες του πληθυσμού; Τί σημαίνει όμως εσωτερικοποίηση;

Η Εσωτερικοποίηση της Καταπίεσης

Εσωτερικοποίηση είναι όταν υιοθετούμε τις αξίες που μας έχει επιβάλλει η κοινωνία και τις θεωρούμε πλέον δικές μας. Όταν εσωτερικεύουμε, για παράδειγμα, την υποτίμηση και τη διάκριση τότε μπορούμε να επιβιώσουμε στο καταπιεστικό περιβάλλον. Ο τρόπος αυτός χρησιμοποιείται εντέχνως από τους έχοντες την εξουσία για τον έλεγχο των διάφορων κοινωνικών ομάδων ακόμα και της πλειοψηφίας του πληθυσμού. Το είδαμε άλλωστε στη χώρα μας. Η επιβολή των δυσβάσταχτων οικονομικών μέτρων λόγω μνημονίων εσωτερικοποιήθηκε με ενοχή θρησκευτικού τύπου. Οι Έλληνες παρουσιάστηκαν ως τεμπέληδες και διεφθαρμένοι οι οποίοι θα έπρεπε να πληρώσουν τα αμαρτήματα τους, πιθανόν εσαεί. Με την εσωτερικοποίηση αυτή επιτεύχθηκε το ένα σκέλος της καταπίεσης που είναι η οικονομική εκμετάλλευση.

Για να επιτευχθεί ακόμα καλύτερα ο στόχος της οικονομικής εκμετάλλευσης χρησιμοποιήθηκε και το στοιχείο της κοινωνικο-οικονομικής περιθωριοποίησης. Οι «αμαρτωλοί» Έλληνες απειλούνταν ότι λόγω της κατάστασης της οικονομίας της χώρας τους θα εξοβελίζονταν από τα κλαμπ των "εκλεκτών" βλ. Ευρωπαϊκή Ένωση. Θα έπρεπε να εσωτερικεύσουν λοιπόν την πιθανή κοινωνικο-οικονομική περιθωριοποίηση προκειμένου να υποστούν την οικονομική εκμετάλλευση.

Η έλλειψη αυτονομίας στην εργασία, από την άλλη, εκδηλώθηκε με την πολύωρη εργάσιμη ημέρα και την επισφάλεια στην εργασία. Αλλωστε ο Έλληνας έπρεπε να το δεχτεί γιατί ως «αμαρτωλός» έπρεπε να εργαστεί σκληρά για να πληρώνει τους τίμιους και μη αμαρτωλούς δανειστές. Άλλη μία, λοιπόν, μορφή καταπίεσης εσωτερικοποιήθηκε.

Ο πολιτισμικός ιμπεριαλισμός εσωτερικοποιήθηκε ως πολιτιστική κατωτερότητα που μόνο η επαφή με τη φωτισμένη Δύση του Διαφωτισμού θα μπορούσε να εξαγνίσει αλλά όχι να φθάσει.

Η συστημική βία εσωτερικοποιήθηκε μέσω της πλειάδας νομοσχεδίων και νόμων. Χαρακτηριστικό τους ήταν η δυσκολία τους, δυσκολία είτε για ανάγνωση και μελέτη λόγω όγκου είτε γιατί πολλά μέτρα περνούσαν ως παράγραφοι μέσα από άλλους νόμους. Ενας «αμαρτωλός» χρειάζεται πολλά μέτρα προκειμένου να επανέρθει στον ορθό δρόμο και αυτά τα μέτρα πρέπει να τα αποδέχεται ακόμα και όταν δεν τα καταλαβαίνει ή μάλλον είναι καλύτερα όταν δεν τα καταλαβαίνει.

Παρατηρούμε λοιπόν πως το πλέγμα της καταπίεσης εφαρμόζεται με όλα του τα σκέλη για την επιβολή ελέγχου. Tο παράδειγμα μας αφορούσε το πως εφαρμόστηκε σε μία χώρα σε δεδομένη περίπτωση δηλαδή σε οικονομικά μέτρα και οικονομική κρίση. Πιθανόν η χρήση όλων των πλευρών της καταπίεσης να έγινε γιατί έπρεπε τα μέτρα αυτά να γίνουν αποδεκτά από το σύνολο του πληθυσμού ή τουλάχιστον από τη συντριπτική πλειοψηφία. Σύμφωνα με τον Γκράμσι, οι κυρίαρχες τάξεις επιτυγχάνουν την ηγεμονία τους με τη συναίνεση.

Δημιουργείται κατά αυτό τον τρόπο και ένα μοντέλο μεταβίβασης της καταπίεσης όπου για παράδειγμα η οικονομική εκμετάλλευση ενισχύεται από τα υπόλοιπα σκέλη της καταπίεσης. Δεν θα μπορούσε η οικονομική εκμετάλλευση να επιτευχθεί εάν δεν προστατεύονταν από τη συστημική βία και την έλλειψη αυτονομίας στην εργασία σε συνεργασία με την ανωτερότητα του δανειστή ανωτερότητα που προσδίδεται σε αυτόν από τα εργαλεία του πολιτιστικού ιμπεριαλισμού που χρησιμοποιεί και από την τιμωρία (κοινωνικο-οικονομική περιθωριοποίηση) που θα έχει αυτός που δεν υπακούει στα μέτρα της εκμετάλλευσης.

Προς μία Εναλλακτική Ηγεμονία

Φωτεινή Μαστρογιάννη

Το μοντέλο αυτό μεταβίβασης της καταπίεσης το παρατηρήσαμε και στην πανδημία του κορωνοϊού συνεπώς η καταπίεση ακολουθεί ένα προβλέψιμο μοντέλο και ως τέτοιο μπορεί όχι μόνο να γίνει εύκολα αντιληπτό αλλά και να καταρριφθεί μέσω της οικοδόμησης μίας αντι-ηγεμονίας, με άλλα λόγια μίας εναλλακτικής ηγεμονίας που θα δίνει τη δύναμη στις καταπιεσμένες ομάδες και σε αυτό τον βασικό ρόλο και λόγο θα έχουν οι οργανικοί διανοούμενοι, διανοούμενοι που θα έχουν άμεση σχέση με τον καταπιεσμένο πληθυσμό και θα μπορέσουν να εκφράσουν όχι μόνο λόγο αμφισβήτησης αλλά και να συμβάλλουν καθοριστικά στη δημιουργία ενός δικαιότερου κόσμου. 

Το κείμενο σε βίντεο

Πηγές

Αντόνιο Γράμσι. Ιστορικός Υλισμός - Τα τετράδια της φυλακής. Εκδ.   Critique. Oxford: Oxford University Press.

Ryan, R. M., Connell, J. P. (1989). Perceived locus of causality and internalization: Examining reasons for acting in two domains. Journal of Personality and Social Psychology, 57(5), 749.

Young, I.M. (1992).Five Faces of Oppression in Rethinking Power. In Rethinking Power, edited by Thomas Wartenberg,174–95. Albany: State University of New York Press.

Watson, J. M., Scarinci, I. C., Klesges, R. C., Slawson, D., Beech, B. M. (2002). Race, socioeconomic status, and perceived discrimination among healthy women. Journal of Women’s Health & Gender-Based Medicine, 11(5), 441–451.