Οικονομικό Σπουδαστήρι

Οικονομικό Σπουδαστήρι
Γι'Αυτούς που Θέλουν Εξειδίκευση
Εμφάνιση αναρτήσεων με ετικέτα ΜΜΕ. Εμφάνιση όλων των αναρτήσεων
Εμφάνιση αναρτήσεων με ετικέτα ΜΜΕ. Εμφάνιση όλων των αναρτήσεων

Παρασκευή 5 Ιουλίου 2019

Η Μαλβίνα Κάραλη, οι Eπικίνδυνοι Mικροαστοί και η Πληγή του Lifestyle

Αφορμή για τη συζήτηση με τη Σοφία Ζήση ήταν το άρθρο της στο Respublica.gr «Η ευτελής γοητεία της Μαρίας Ελένης Σακκά (ή Μαλβίνας Κάραλη)» το οποίο έκανε ιδιαίτερη αίσθηση. 


Η Σοφία Ζήση γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1981 και ζει και εργάζεται στο Λονδίνο. Σπούδασε Αγγλική Φιλολογία και Δημιουργική γραφή (Roehampton University, Birkbeck College). Έχει συμμετάσχει στην Μπιενάλε BJCEM (2005) διαβάζοντας ποιήματα της, ενώ έχει διακριθεί σε διάφορους διαγωνισμούς ποίησης. Ποιήματά της έχουν δημοσιευτεί σε διάφορα οnline περιοδικά. Στο θεατρο έχουν παρουσιαστεί έργα της στο London Student Drama Festival (2017, σκην. Goldsmiths Drama Society), Θέατρο 104 (2017-19, σκην. Blue Blonde), Θέατρο Faust και Θέατρο 104 σε συνεργασία με την ομάδα The Young Quill. Αρθογραφεί στο ResPublica.gr.





Φωτεινή ΜαστρογιάννηΣτο άρθρο σας με τίτλο «Η ευτελής γοητεία της Μαρίας Ελένης Σακκά (ή Μαλβίνας Κάραλη)» είστε αρκετά επικριτική με την κα Κάραλη. Τί σας έκανε να γράψετε το κείμενο αυτό και γιατί δεκαοκτώ χρόνια μετά τον θάνατό της;

Σοφία Ζήση

Σοφία Ζήση: Ήταν συγκυριακό. Αφορμή ήταν η επέτειος του θανάτου της, που ώθησε τους θαυμαστές της να αναρτήσουν στο Facebook φωτογραφίες με τα αποφθέγματά της. Δεν την θαύμαζα ούτε την αντιπαθούσα ποτέ. Παρόλο που ήταν ένα πρόσωπο ιδιαίτερα προβεβλημένο, μου ήταν αδιάφορη.


Μου τράβηξε την προσοχή τώρα, τόσο γιατί συνεχίζει να συγκεντρώνει έναν προσωπολατρικό θαυμασμό, αλλά και γιατί ψάχνοντας στο ίντερνετ δεν βρήκα πουθενά να της έχει ασκηθεί ουσιαστική κριτική. Το μόνο που υπάρχει είναι εγκωμιαστικά σχόλια σύμφωνα με τα οποία ήταν μια ‘σαρωτική προσωπικότητα’ και ‘διανοούμενη’. Θεωρώ ότι αυτοί οι χαρακτηρισμοί της αποδίδονται λόγω της επικοινωνιακής της άνεσης, η οποία συγκαλύπτει την μετριότητα του έργου της. Η περίπτωσή της προσφέρεται για πολιτισμική κριτική, δηλαδή για ψύχραιμη ανάλυση του ρόλου και της λειτουργίας του έργου της ως πολιτισμικού και κοινωνικού προϊόντος, κριτική η οποία λείπει μέχρι στιγμής από τη δημόσια σφαίρα.



ΦΜΘεωρείτε ότι η κα Κάραλη μαζί με κάποιους άλλους που είναι ακόμα εν ζωή διαμόρφωσαν μία συγκεκριμένη κουλτούρα και αισθητική την δεκαετία του 1990 στην Ελλάδα; Εάν ναι, ποια είναι τα χαρακτηριστικά της και ποιες οι επιπτώσεις της στο κοινωνικό σύνολο;


ΣΖΕίναι κοινή παραδοχή πως κάποια από τα πρόσωπα με κύρος και δημόσια προβολή την δεκαετία του 90 έπαιξαν ρόλο στην διαμόρφωση της εγχώριας ποπ κουλτούρας, συνέβαλαν στην διάδοση τρόπων συμπεριφοράς, μόδας και τρόπων έκφρασης που χαρακτήρισαν την εποχή.
Ο αντίλογος σε αυτή την παραδοχή είναι πως η κουλτούρα του lifestyle δεν ήταν προϊόν της δράσης αυτών των ατόμων, αλλά ότι το lifestyle προϋπήρχε, και βρέθηκαν οι κατάλληλοι εκφραστές που το χρησιμοποίησαν και αναδείχτηκαν επαγγελματικά μέσω αυτού. Προφανώς στις περισσότερες περιπτώσεις μια κουλτούρα είναι προϊόν συλλογικών διεργασιών σε βάθος χρόνου, και δεν αποτελεί εφεύρημα μεμονωμένων ανθρώπων. 
Γίνεται φανερό ωστόσο πως η ευθύνη ανήκει κυρίως στους ανθρώπους με την μεγαλύτερη κοινωνική επιρροή, και πως υπεκφεύγει κανείς όταν προτάσσει την δικαιολογία της συλλογικής ευθύνης. Παράλληλα, κάποιοι από αυτούς που πρωτοστάτησαν στην διαμόρφωση της συγκεκριμένης κουλτούρας διακατέχονται από αλαζονεία, θεωρώντας τον εαυτό τους ευεργέτη ή εξυγιαντή κοινωνικών συμπεριφορών, κυρίως ενός “επαρχιωτισμού” που υποτίθεται ότι χαρακτηρίζει τον Έλληνα. 
Από την άλλη, η διάδοση του lifestyle δεν σημαίνει αυτόματα ότι επηρεάστηκαν εξίσου όλα τα κοινωνικά στρώματα. Πολλοί από εμάς την δεκαετία του 90 απείχαμε από αυτή την κουλτούρα, είτε συνειδητά είτε γιατί μεγαλώναμε ή ζούσαμε σε περιβάλλον πολύ διαφορετικό και έχοντας να αντιμετωπίσουμε διάφορα προβλήματα, μέχρι και προβλήματα επιβίωσης. Μπορεί αυτό να ακούγεται παράδοξο για μια περίοδο που θεωρείται εποχή αφθονίας, αλλά η κοινωνική πραγματικότητα είναι πάντα πολυεπίπεδη και τίποτα δεν προεξοφλεί ότι η φανταχτερή ποπ κουλτούρα των 90s αφορούσε τους πάντες. Αφορούσε όμως σίγουρα ένα σημαντικό κομμάτι του κόσμου με διαφορετικές κοινωνικές καταβολές. 
Η Μαλβίνα Κάραλη ήταν ένα από τα άτομα που εξέφρασαν αυτή την φανφαροειδή κουλτούρα. Αρθρογραφούσε, έγραφε σενάρια, τραγουδούσε, είχε παίξει στον κινηματογράφο αλλά δεν υπήρξε σπουδαία σε καμία από τις ιδιότητές της. Ήταν μέσα σε όλα όχι γιατί είχε κάτι ουσιαστικό να πει αλλά γιατί της το επέτρεπε η κοινωνική της θέση η οποία της έδινε εύκολη πρόσβαση στα μεγάλα ΜΜΕ, μαζί με μια έπαρση και ευστροφία που χρειάζεται να έχει κανείς για να προβάλλει τον εαυτό του σαν μέντορα και διαμορφωτή της κοινής γνώμης.




ΦΜ. Ποιο είναι το προφίλ των ατόμων που επηρέασαν τότε την ελληνική κοινωνική γνώμη; Είναι ένα διαχρονικό συγκεκριμένο προφίλ που προτιμάται από τα ΜΜΕ και σήμερα;

ΣΖ: Η πρόσβαση στα ΜΜΕ είναι σίγουρα ευκολότερη για ανθρώπους των ανώτερων κοινωνικών στρωμάτων, με κάποιες εξαιρέσεις να προέρχονται από τα κατώτερα στρώματα λόγω τύχης, προσπάθειας ή/και ικανότητας στην κοινωνική δικτύωση. Κάνουν συχνά αφ' υψηλού κριτική προς τις “ανεύθυνες μάζες” , θεωρούν την Ελλάδα έναν οπισθοδρομικό τόπο που πρέπει να παραδειγματιστεί από τις “σοβαρές” χώρες της Δύσης, απεχθάνονται τον λαϊκισμό ερμηνεύοντάς τον εσφαλμένα ως επί το πλείστον με την αρνητική του έννοια δηλαδή ως χειραγώγηση των μαζών από επιτήδειους λαοπλάνους που υποτίθεται ότι απειλούν κάποια από τα φιλελεύθερα ιδεώδη, μπορεί να είναι αριστεροί ή δεξιοί αλλά είναι προοδευτικοί οικονομικά και κοινωνικά χωρίς να λαμβάνουν υπόψη τις αρνητικές συνδηλώσεις του προοδευτισμού που έχουν αναλυθεί από πολλούς στοχαστές. 
Φυσικά ισχύουν και παραλλαγές των παραπάνω χαρακτηριστικών και οι απόψεις μπορεί να ποικίλλουν. Η Κάραλη για παράδειγμα υποστήριζε πράγματα που την έκαναν συμπαθή σε μέρος του κόσμου, όπως σχετικά με το Μακεδονικό, τα Ίμια ή την κυβέρνηση Σημίτη, και από την άλλη αποφθέγματά της για τον ρόλο της γυναίκας την έκαναν αντιπαθή ή αμφιλεγόμενη σε κάποιες από τις φεμινίστριες. Σε αυτό θα απαντούσα πως θα έπρεπε να σκεφτεί κανείς τι αντιπροσώπευε συνολικά η παρουσία της Κάραλη στη δημόσια σφαίρα για να κρίνει αν άξιζε ή όχι το θαυμασμό ή την εκτίμησή μας. Σήμερα το προφίλ των διαμορφωτών της κοινής γνώμης δεν διαφέρει σημαντικά από αυτό της δεκαετίας του 90. Διαιωνίζεται σε διάφορες εφημερίδες και ιστοσελίδες μεγάλης ή μικρότερης εμβέλειας.




ΦΜ: Μου αναφέρατε την τεράστια κοινωνική ανισότητα που υπάρχει στην Ελλάδα. Εντούτοις υπάρχει η άποψη ότι στην Ελλάδα δεν υπάρχουν σαφή όρια μεταξύ των κοινωνικών τάξεων συνεπώς και η κοινωνική ανισότητα είναι μικρή. Γιατί θεωρείτε ότι υπάρχει ανισότητα; Ποιά είναι η ελληνική ελίτ και ποια τα χαρακτηριστικά της; Διαφέρει από τις αντίστοιχες ελίτ του εξωτερικού;

ΣΖ: Είναι αλήθεια ότι από την δεκαετία του 1930 και μετά έχει αρχίσει διεθνώς μια σχετική χαλάρωση των στεγανών των κοινωνικών τάξεων. Από τους πρώτους που το ανέφεραν ήταν ο George Orwell που παρατηρούσε ότι λόγω της ανόδου της μαζικής κουλτούρας, οι ταξικές διαφορές είχαν αρχίσει να γίνονται λιγότερο εμφανείς, γιατί όλο και περισσότερος κόσμος ντυνόταν, μιλούσε και διασκέδαζε με παρεμφερή τρόπο.
Στην Ελλάδα έγινε σταδιακά κάτι παρόμοιο, για αυτό μπορούμε σήμερα να μιλάμε για μια σχετική ομογενοποίηση της κοινωνικής διαστρωμάτωσης. Οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν πρόσβαση σε μια λίγο πολύ παρόμοια εκπαίδευση, βλέπουν την ίδια τηλεόραση, διαβάζουν τα ίδια βιβλία, ντύνονται με παρόμοια ρούχα. 
Δεν παύουν ωστόσο να διατηρούνται μεγάλες ανισότητες οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές και αυτό είναι φανερό από τις μεγάλες διαφορές στο εισόδημα αλλά και στο κοινωνικό κύρος. Υπάρχει δηλαδή κοινωνική ανισότητα που διατηρείται διαχρονικά και παραδοσιακά. Στην Ελλάδα είναι ξεκάθαρο ότι όποιος κατέχει οικονομική και κοινωνική δύναμη είναι σε πολύ πιο πλεονεκτική θέση προκειμένου να πρωτοστατεί σε όλους τους τομείς: στον δημόσιο διάλογο, στην πολιτική, στην τέχνη. Συζητάμε εδώ για τους ανθρώπους που προώθησαν το lifestyle την δεκαετία του 90. Οι περισσότεροι από αυτούς προέρχονται από την ελίτ. Φυτώρια της ελληνικής ελίτ είναι σίγουρα κάποια ιδιωτικά σχολεία κυρίως της πρωτεύουσας, η φοίτηση στα οποία προϋποθέτει ότι οι οικογένειες των περισσότερων, αν όχι όλων των μαθητών ανήκουν ήδη στους ισχυρότερους οικονομικά και κοινωνικά. Επίσης παρά την οικονομική κρίση διατηρείται και ένα κομμάτι των μεσαίων κοινωνικών στρωμάτων με διάφορες ανισότητες και εντός αυτού, κυρίως στο εισόδημα. 
Δεν έχουμε όλοι ούτε κατά προσέγγιση τους ίδιους πόρους ή τις ίδιες δυνατότητες για κοινωνική καταξίωση. Αυτό δεν σημαίνει πως το ζητούμενο είναι η προώθηση της “αξιοκρατίας”, γιατί κι αυτή η λογική μπορεί να οδηγήσει στην δημιουργία μιας άλλης ελίτ, αυτής των “άξιων”. Το ζητούμενο είναι μάλλον η κατά το δυνατό άμβλυνση της πολιτικής και κοινωνικής ανισότητας και η συμμετοχή όλο και πλατύτερων στρωμάτων στο κοινωνικό γίγνεσθαι. Σε όλες τις χώρες οι ελίτ λειτουργούν με παρόμοιο τρόπο. Δεν νομίζω ότι υπάρχουν σημαντικές διαφορές στο εξωτερικό.




ΦΜ: Γιατί δεν υπήρξε αποδόμηση των συγκεκριμένων προσώπων που προέβαλαν και προβάλλουν τα ΜΜΕ από την ελληνική διανόηση; Ποια είναι τελικά η ελληνική διανόηση;

ΣΖ: Θεωρητικά οι διανοούμενοι είναι άτομα που λόγω της προσωπικής τους πορείας, των επιτευγμάτων και της δουλειάς τους σε συγκεκριμένους τομείς καταφέρνουν να ξεχωρίσουν, και συγκεντρώνουν το ενδιαφέρον του κοινού όταν μιλούν και πράττουν δημόσια. Υπήρξαν και υπάρχουν διάφορα τέτοια πρόσωπα στην Ελλάδα, συγγραφείς, πανεπιστημιακοί, πολιτικοί στοχαστές, επιστήμονες, καλλιτέχνες, και παρόλα αυτά συχνά αναρωτιόμαστε ποιοι είναι τελικά αυτοί οι διανοούμενοι, αν έχουν κάτι να πουν και γιατί δεν το λένε όταν πιστεύουμε ότι πρέπει. 

Αυτό δείχνει μάλλον ότι αμφισβητείται ο ρόλος και το κύρος πολλών από αυτούς, είτε γιατί δεν καταφέρνουν να εκφέρουν ουσιαστικό δημόσιο λόγο, ή γιατί με τον τρόπο με τον οποίο εκφράζονται απευθύνονται σχεδόν αποκλειστικά στον κύκλο τους.

Γιατί δεν έχουν ασχοληθεί οι διανοούμενοι ως τώρα με την ανάλυση της ποπ κουλτούρας στην Ελλάδα; Έχω την εντύπωση πως αυτό συμβαίνει είτε γιατί τα ενδιαφέροντά τους στρέφονται στους τομείς της εξειδίκευσής τους, είτε γιατί δεν υπάρχει παράδοση πολιτισμικής κριτικής στην Ελλάδα, είτε γιατί κάποιοι από αυτούς δεν θέλουν να το κάνουν για προσωπικούς ή ιδεολογικούς λόγους
Πολλοί δεν θέλουν να κάνουν αντικειμενική κριτική γιατί δεν θέλουν να κάνουν εχθρούς. Άλλοι ακολουθούν κάποιες ιδεολογικές κατευθύνσεις που τους ωθούν να εμμένουν σε θέματα που αφορούν τον πολιτικό τους μικρόκοσμο οπότε δεν νιώθουν την ανάγκη να επεκταθούν σε άλλα θέματα όπως στον σχολιασμό της κουλτούρας του lifestyle. Στις ΗΠΑ για παράδειγμα ο ιστορικός Christopher Lasch έγραψε σπουδαία βιβλία αναλύοντας την κουλτούρα του ναρκισσισμού που ήταν διάχυτη στην Αμερικανική κοινωνία μετά τον Β' Π.Π. Ή η ακαδημαϊκός και φεμινίστρια Camille Paglia σε πολλά κείμενά της επιτίθεται συστηματικά στην κουλτούρα της πολιτικής ορθότητας που επικρατεί στην πανεπιστημιακή κοινότητα στις ΗΠΑ και άλλες δυτικές χώρες. 
Με αυτό δεν εννοώ πως η ελληνική κοινωνία είναι οπισθοδρομική σε αυτόν τον τομέα και πως θα πρέπει να “εξυγιανθεί” παίρνοντας παράδειγμα από τις “προηγμένες” χώρες της Δύσης. Απλώς εντοπίζω μια έλλειψη στην Ελλάδα και αναφέρομαι σε ξένους διανοούμενους που έχουν κάνει κριτική υψηλού επιπέδου όταν και όπου χρειαζόταν. Στον πρόλογο του άρθρου μου για την Κάραλη αναφέρω ότι κάθε κοινωνία έχει ανάγκη συστηματικής πολιτισμικής κριτικής, και για αυτόν τον λόγο έγραψα το άρθρο



Φωτεινή Μαστρογιάννη

ΦΜ: Πώς μπορεί ο μέσος άνθρωπος να αντιδράσει στα πρότυπα που διοχετεύουν τα ΜΜΕ;



ΣΖ: Νομίζω ότι σε πολλούς αν όχι στους περισσότερους καθημερινούς ανθρώπους υπάρχουν περισσότερες αντιστάσεις και δυνατότητα για κριτική σκέψη από όσο μπορεί να νομίζει κανείς. Αυτοί είναι οι “επικίνδυνοι μικροαστοί” που λοιδωρούσε η Κάραλη. Υπάρχει δηλαδή στους ανθρώπους η λεγόμενη “κοινή λογική”, το “common sense” του Orwell, η ικανότητα να ξεχωρίζουμε ποια είναι τα ουσιαστικά πράγματα στη ζωή, και με ποιους τρόπους θα μπορούσαν να γίνουν οι κοινωνικές σχέσεις απλούστερες και δικαιότερες
Η άμεση συμμετοχή στο πολιτικό πεδίο θα μπορούσε να είναι ένας πολύ καλός τρόπος εξάσκησης των ανθρώπων στην υπευθυνότητα. Στην Βρετανία για παράδειγμα ακόμα και ο πιο φαινομενικά αδιάφορος άνθρωπος ενδιαφέρεται να συζητήσει για το Brexit, γιατί καταλαβαίνει ότι τον αφορά. Στην Ελλάδα έγινε κάτι παρόμοιο το 2011 με τις συγκεντρώσεις στις πλατείες. 
Όταν ξέρουμε πως οι επιλογές και η δημόσια παρουσία μας θα καθορίσουν την έκβαση πραγμάτων που αφορούν άμεσα τις ζωές μας, τότε θα δούμε πως η άποψή μας δεν είναι απλώς ψηφοφορία σε τηλεπαιχνίδι ή ανώδυνη ψήφος διαμαρτυρίας στις εκλογές, αλλά εμπεριέχει σημαντικό βαθμό ανάληψης ευθύνης για τα πεπραγμένα μας. Θα μπορούσε έτσι να ξεκινήσει μια διαδικασία αλλαγής προτύπων που μπορεί να φαίνεται αδύνατη αυτή τη στιγμή, αλλά λειτουργεί πολύ γρηγορότερα από όσο νομίζουμε σε περιόδους έντονων κοινωνικών αλλαγών.

ΦΜ: Σας ευχαριστώ πολύ.






























































Πέμπτη 15 Φεβρουαρίου 2018

Προπαγάνδα, Γκέμπελς Και Η Εποχή Μας


Φωτεινή Μαστρογιάννη

«Πολλοί δρόμοι οδηγούν στη βία ή στο μίσος: η αποθάρρυνση και η απώλεια ελπίδας, η αδράνεια και η απάθεια, η ανάπτυξη μιας πικρίας και μιας μνησικακίας που οδηγούν σε εκρήξεις βίας, όχι πάντα τις ίδιες ποιοτικά και στους τρόπους έκφρασης. Το τελικό αποτέλεσμα είναι μία διάχυτη δυσφορία που μπορεί να μετατραπεί σε ακραία βία».


Η προπαγάνδα έχει ως στόχο τη χειραγώγηση και είναι ένας από τους πολλούς δρόμους που έχουν οδηγήσει στη βία, στο μίσος και σε ακρότητες. Πατέρας της προπαγάνδας, κατά κάποιους,  θεωρείται ο Γκέμπελς.

Αποτέλεσμα εικόνας για goebbels photos

O Πάουλ Γιόζεφ Γκέμπελς ήταν Υπουργός Προπαγάνδας της Ναζιστικής Γερμανίας την περίοδο 1933-1945. Ο καθηγητής ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Γιέηλ, Λέοναρντ Ντοομπ (Leonard Doob) το 1950, με βάση τα δημοσιευμένα αλλά και μη δημοσιευμένα αποσπάσματα του ημερολογίου του Γκέμπελς, συνόψισε τις βασικές αρχές του  Γκέμπελς για την προπαγάνδα. Οι αρχές αυτές μελετήθηκαν πολύ από τους ερευνητές επικοινωνίας αλλά και μέχρι σήμερα θεωρούνται εφαρμόσιμες ειδικότερα στον ψηφιακό κόσμο αλλά και στην πολιτική.

Σύμφωνα με τις αρχές αυτές, η προπαγάνδα θα πρέπει να εστιάζει σε ένα συγκεκριμένο εχθρό ενώ το μήνυμά της θα πρέπει να είναι απλό και να απευθύνεται στις μάζες και όχι στους διανοούμενους.  Θα πρέπει να χρησιμοποιούνται διακριτές εκφράσεις για τον εχθρό, οι οποίες θα περιέχουν λέξεις και σλόγκαν  που θα  προκαλούν τις επιθυμητές αντιδράσεις (επιθυμητές για τον προπαγανδιστή) από το πλήθος. Στη συνέχεια, αυτές οι λέξεις θα συνδεθούν με ένα γεγονός και πρέπει να είναι εύκολες για να μπορεί το πλήθος να τις απομνημονεύσει και να τις επαναλάβει με ευκολία. Ο προπαγανδιστής θα πρέπει επίσης να τις επαναλαμβάνει ξανά και ξανά αλλά μόνο στις κατάλληλες περιστάσεις.
Αποτέλεσμα εικόνας για photos propaganda
Το μήνυμα και οι εκφράσεις πρέπει να μεταδίδονται μέσω του κατάλληλου επικοινωνιακού μέσου και εξυπακούεται ότι πρέπει να προκαλούν την προσοχή του κοινού και να αποτελείται από γενικεύσεις στις οποίες οι περισσότεροι θα μπορούν να ταυτιστούν. Θα πρέπει επίσης να μεταδίδεται από άτομα με κύρος. Στις κατεχόμενες από τη ναζιστική Γερμανία χώρες ιδιαίτερη έμφαση δίνονταν στην απόκτηση των μέσων μαζικής ενημέρωσης από τις κατοχικές δυνάμεις. 

Στα γερμανικά μέσα μαζικής ενημέρωσης, ο Γκέμπελς είχε διαπιστώσει ότι οι Γερμανοί ήθελαν και ψυχαγωγία πέραν των προπαγανδιστικών μηνυμάτων (δεν είναι τυχαία στις μέρες μας, η χρήση όλων αυτών των ευτελών ψυχαγωγικών τηλεοπτικών εκπομπών). Στις εφημερίδες δεν ήταν αποτελεσματική η ευθεία χρήση προπαγάνδας μέσω κειμένων αλλά η προπαγάνδα πραγματοποιούνταν μέσω πλάγιων ειδήσεων.

Η μετάθεση είναι επίσης μία πολύ σημαντική αρχή της προπαγάνδας που χρησιμοποιείται στην πολιτική και δεν είναι άλλη παρά την κατηγορία του αντιπάλου για τα λάθη και τις ανεπάρκειές του. Προφανώς, δεν πρόκειται περί μίας ηθικής αρχής.

Αποτέλεσμα εικόνας για photos propagandaΗ άλλη αρχή είναι αυτή της υπερβολής και της πρόκλησης φόβου αλλά σε ένα «αποδεκτό» επίπεδο.  Κατά τον Γκέμπελς, ο χειρισμός του φόβου θέλει προσοχή. Ο μεγάλος φόβος προκαλεί πανικό και απώλεια ηθικού ενώ ο λίγος φόβος προκαλεί αυταρέσκεια και απάθεια. Ως εκ τούτου, η προπαγάνδα πρέπει να δημιουργεί και να δυναμώνει τον φόβο όσον αφορά τις συνέπειες της ήττας. Από την άλλη, πρέπει να μειώνει τον φόβο (εκτός αυτού που αφορά τις συνέπειες της ήττας), όταν δεν μπορούν να τον μειώσουν οι άνθρωποι από μόνοι τους.

Η αρχή της ανανέωσης, είναι κάτι που βιώνουμε συχνά και αφορά τον βομβαρδισμό με μηνύματα και πληροφόρηση τα οποία εμποδίζουν το άτομο να σκέπτεται. Όταν ο αντίπαλος/ εχθρός απαντήσει στα μηνύματα αυτά, τότε το κοινό δεν θα ενδιαφέρεται πλέον γιατί η προσοχή του θα έχει οδηγηθεί να στραφεί σε κάτι άλλο.

Μία άλλη αρχή είναι αυτή της αρέσκειας, που αφορά τη συνένωση αποσπασματικών πληροφοριών για τη δημιουργία μίας νέας ερμηνείας. Εάν δε αυτή η ένωση αποσπασματικών πληροφοριών μεταδίδεται από πολλές πηγές, τότε αποκτά από μόνη της υπόσταση και «ειδικό βάρος». Η αρχή αυτή θυμίζει αρκετά κάποιους μεταμοντέρνους ιστορικούς γιατί υποστηρίζει ότι δεν υπάρχουν γεγονότα παρά μόνο ερμηνείες αυτών ή ακόμα και τις ψευδείς ειδήσεις που διοχετεύονται από τα μέσα (fake news). 

Ο προπαγανδιστής είναι αυτός που λέει την αλήθεια (αρκεί αυτή να μην θίγει την αξιοπιστία του)  γι’αυτό και πρέπει να ελέγχει διεξοδικά αυτά που ισχυρίζεται ακόμα και εάν είναι ψέματα αρκεί να μην μπορούν να αποδειχθούν ως τέτοια ενώ ο εχθρός (κατά τον προπαγανδιστή) λέει πάντα ψέματα.  Εάν ο σκοπός της προπαγάνδας του εχθρού είναι η εκμαίευση μίας απάντησης, τότε η σιωπή είναι η καλύτερη λύση, ειδικά εάν δεν υπάρχουν ισχυρά αντεπιχειρήματα, ενώ εάν η προπαγάνδα του εχθρού περιέχει ψέματα τότε η αντίδραση θα είναι η άμεση απάντηση. Η σιωπή πρέπει να χρησιμοποιείται και όταν υπάρχουν αρνητικές ειδήσεις.

Η λογοκρισία αποτελεί, κατά τον Γκέμπελς, ουσιαστικό όπλο της προπαγάνδας, γιατί περιορίζει το υλικό που δρα εναντίον της. Η λογοκρισία δεν πρέπει όμως να ασκείται εμφανώς γιατί έτσι διακυβεύεται η αξιοπιστία του καθεστώτος. Το υλικό αυτό, εάν είναι δυνατόν, θα χρησιμοποιηθεί ως υλικό αντι-προπαγάνδας εναντίον του εχθρού.

Φωτεινή Μαστρογιάννη
Οι αρχές της προπαγάνδας εφαρμόζονται και σήμερα τόσο στο μάρκετινγκ όσο και στην πολιτική επικοινωνία. Ωστόσο, ειδικότερα στους πολύ δύσκολους καιρούς που ζούμε, θα πρέπει να θυμόμαστε και να μην ξεχνάμε τα λόγια του Βολταίρου «αυτοί που μπορούν να σε κάνουν να πιστέψεις απιθανότητες, είναι ικανοί να σε πείσουν να διαπράξεις φρικαλεότητες».

  
Προτεινόμενα αναγνώσματα

Claudine Haroche και Eugene Enriquez. Το σκοτεινό πρόσωπο των σύγχρονων δημοκρατιών. Εκδ. Νησίδες.
Leonard, W. Doob. Goebbel’s Principles of Propaganda Author(s). Διαθέσιμο στο:




Τρίτη 11 Ιουλίου 2017

Ο Μεγάλος Αδερφός και το Διαίρει και Βασίλευε

Φωτεινή Μαστρογιάννη

Η συμπεριφορά του κοπαδιού και η αναζήτηση σωτήρων χωρίς όμως την αντίστοιχη επίδειξη συνεργασίας και συλλογικότητας από την πλευρά του λαού είναι ένα από τα φαινόμενα που παρατηρούμε κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης  αλλά ως φαινόμενο είναι πολύ παλιό και έχει αναλυθεί εκτενώς από πολιτικούς κοινωνιολόγους, γι’αυτό και δεν πρέπει να μας κάνει εντύπωση.

Ο Ρόμπερτ Μίκελς (Robert Michels)  αναφέρει ότι η πλειοψηφία θέλει να βρει κάποιον/α  να της λύσει τα προβλήματα  και να την καθοδηγεί. Η ανάγκη αυτή μπορεί να την οδηγήσει σε λατρεία και ηρωοποίηση του όποιου ηγέτη. Ο Μίκελς θεωρεί ότι αυτή η ανευθυνότητα της μάζας (και κατ’επέκταση, θα πρόσθετα, η έλλειψη συλλογικότητας που επιδεικνύει) αυξάνεται και οφείλεται στην εκτεταμένη κατάτμηση της εργασίας αλλά και ειδικότερα όσον αφορά τα πολιτικά κόμματα στις διαφορές κουλτούρας και παιδείας των μελών τους.  

Στην έλλειψη συλλογικότητας και συνεργασίας των μαζών αναφέρεται και ο Γιούβαλ Νόα Χαράρι (Yuval Noah Harari) αναφέροντας χαρακτηριστικά ότι οι Έλληνες κατακτήθηκαν από τους Ρωμαίους όχι γιατί δεν είχαν μυαλό αλλά γιατί οι Ρωμαίοι συνεργάσθηκαν με πιο αποτελεσματικό τρόπο (φαίνεται ότι η έλλειψη συνεργασίας των Ελλήνων είναι προαιώνιο κακό που δύσκολα θα αλλάξει).


Ενώ λοιπόν η μάζα δεν συνεργάζεται, αντίθετα οι ελίτ συνεργάζονται, είναι ενωμένες και μάλιστα επιδιώκουν να μην συνεργάζεται η μάζα (η γνωστή τακτική του διαίρει και βασίλευε). Εντυπωσιακό είναι, σύμφωνα με τον Χαράρι, ότι το καθεστώς Τσαουσέσκου δεν εξαφανίστηκε τελείως από τη Ρουμανία γιατί οι σημερινοί της ταγοί είναι πρώην μέλη του πρώην κομουνιστικού κόμματος της χώρας. Αυτό υποδηλώνει την αποτυχία των μαζών γιατί η αδυναμία τους να συνεργασθούν τους οδήγησε στην αποδοχή των «υπολειμμάτων» του κόμματος αντί μίας ριζικής ανατροπής της κατάστασης και στη δημιουργία μίας νέας. Παρά λοιπόν την οικονομική άνοδο της συγκεκριμένης χώρας το πολιτικό σύστημα έχει νοσηρές ρίζες και κατά συνέπεια μπορεί να επανακυλήσει σε διολίσθηση προς τα κάτω όπως ακριβώς έχει συμβεί και στην Ελλάδα επανειλημμένως.

Όλα αυτά, σύμφωνα με τον Μίκελς, δημιουργούν την «επιθυμία» για αυταρχική ηγεσία, επιθυμία η οποία υπάρχει σε όλους τους λαούς αλλά θεωρεί ότι οι Γερμανοί επιζητούν στον ύψιστο βαθμό μία ισχυρή ηγεσία λόγω της φυσικής τους προδιάθεσης για υποταγή και πειθαρχία. Πέραν αυτού, εμπιστεύονται την εξουσία λόγω της πλήρους απουσίας κριτικής ικανότητας (στις ημέρες μας λόγω της συνεχούς πτώσης του πολιτισμικού επιπέδου, επιθυμητή πτώση από τις κυβερνώσες ελίτ για λόγους καθαρά διαχείρισης των μαζών, η κριτική ικανότητα λείπει από πολλούς).

Αντίστοιχα ο Γιούβαλ Νόα Χαράρι αναφέρει τους λόγους που ο Τσαουσέσκου, αυτός ο αυταρχικός ηγέτης της Ρουμανίας, παρέμεινε στην εξουσία.  Οι λόγοι αυτοί ήταν τρεις: ο πλήρης έλεγχος των ΜΜΕ, των συνδικάτων ακόμη και των αθλητικών σωματείων (τον ύψιστο ρόλο του ελέγχου της επικοινωνίας και της πληροφορίας από την πλευρά του ηγέτη για λόγους χειραγώγησης τονίζει και ο Ντουένες). Ο δεύτερος λόγος ήταν ότι εμπόδισε τη δημιουργία αντιπάλων, πολιτικών κοινωνικών κτλ. οποιονδήποτε λοιπόν που θα μπορούσε να συνεργασθεί εναντίον του με στόχο τη ρήξη του. Ο τρίτος λόγος ήταν ότι βασίζονταν στην υποστήριξη των άλλων κομμουνιστικών κομμάτων βλ. της Σοβιετικής Ένωσης και των υπολοίπων της Ανατολικής Ευρώπης.

Εξαιρετικά ενδιαφέρουσα είναι και η παρατήρησή του Μίκελς σχετικά με την αδιαφορία που επιδεικνύουν οι μάζες για την πολιτική ζωή.

Η αδιαφορία αυτή, ισχυρίζεται, αποτελεί εμπόδιο για την αύξηση της επιρροής των πολιτικών κομμάτων και θεωρεί ότι το πλήθος μπορεί να εγκαταλείψει τους ηγέτες όταν αυτοί ετοιμάζονται για πιο δραστικές ενέργειες. Τονίζει ότι για να επιτύχει μία κινητοποίηση είναι απαραίτητο το επιτελείο του ηγέτη να γνωρίζει πλήρως το ποιες θα είναι οι συνέπειες της αποτυχίας. Η μάζα όταν την εγκαταλείπει ο ηγέτης της (ή όταν αυτός /ή απομακρύνεται κάποιες φορές με βία) τρέπεται σε άτακτη φυγή γιατί δεν μπορεί να οργανωθεί από μόνη της και αυτός είναι και ο λόγος της αποτυχίας απεργιών και κινητοποιήσεων.

Ο ηγέτης προκύπτει από τις ίδιες τις περιστάσεις και η δουλειά του είναι ιδιαίτερα κοπιαστική, επίπονη και απαιτεί δεξιότητες όπως η συνεχής ενημέρωση αλλά και δεξιότητες ρήτορα προκειμένου να μεταφέρει τις ιδέες του και το πρόγραμμά του με σαφή τρόπο στον λαό (βέβαια στη χώρα μας έχουμε ζήσει το φαινόμενο πολιτικών ταγών που δεν έχουν βασικές γνώσεις και οι ρητορικές δεξιότητες είναι ανύπαρκτες σε αντίθεση με αυτό που τα ΜΜΕ προσπάθησαν να προβάλλουν δηλαδή ότι είναι ικανοί ηγέτες ή όταν δεν μπορούσαν να προβάλλουν τον επίλεκτο ως ηγέτη τον προέβαλλαν ως ικανό διαχειριστή σύμφωνα με τη σύγχρονη τάση που θέλει τα κράτη να διοικούνται ως εταιρείες).

Ο Γιούβαλ Νόα Χαράρι αναφέρει ότι οι μεγάλες κινητοποιήσεις/επαναστάσεις γίνονται από μία μικρή ομάδα ανθρώπων και αυτές οι ομάδες θα πρέπει να θέσουν το ερώτημα όχι το πόσοι τους ακολουθούν αλλά εάν αυτοί που τους ακολουθούν είναι διατεθειμένοι να εργαστούν συλλογικά.

Το θέμα της συλλογικότητας επανέρχεται όπως και το θέμα του ελέγχου της επικοινωνίας και της πληροφορίας για τη χειραγώγηση της μάζας που πολλές φορές γίνεται υπό το προσωπείο του υποτιθέμενου «ανθρωπισμού» που μόνο ανθρωπισμός δεν είναι αλλά προάγει τον πιο ακραίο αντιδραστικό και απολυταρχικό λόγο (πάντα ο αυταρχισμός και το «φίμωμα» των ελεύθερων φωνών είχε ως στόχο την υποδούλωση και τον έλεγχο).  

Ενδεικτικό του περιορισμού του ελεύθερου λόγου είναι η έρευνα του κοινωνιολόγου Φρανκ Φρουέντι (Frank Fruedi) για την κατάσταση στα Πανεπιστήμια όπου ο ελεύθερος λόγος έχει περιορισθεί και υπάρχει μία στροφή στον αυταρχισμό μέσω αφενός του ελέγχου των ελεύθερων φωνών αφετέρου με την αντιμετώπιση των φοιτητών ως παιδιών και όχι ως ενηλίκων.  

Ως παιδιά βλέπουμε να αντιμετωπίζονται όμως και ολόκληροι λαοί με γονείς τους πολιτικούς οι οποίοι παίρνουν μεν αυστηρά οικονομικά μέτρα αλλά αυτό είναι για το «καλό» τους ενώ το καλό είναι αδιευκρίνιστο. Τουναντίον προβάλλεται το «κακό» του τύπου «εάν δεν κάνετε αυτά που σας λέμε, θα καταστραφείτε κτλ».

Υπάρχει λύση; Για να υπάρξει θα πρέπει να γίνει κατανοητό ότι μόνο μέσω της συλλογικότητας μπορεί να επιτευχθεί αλλαγή και όχι μέσω του διαίρει και βασίλευε που τόσο πρόσφορο έδαφος έχει βρει στην ελληνική κοινωνία (βλ. κοινωνικός αυτοματισμός, όλοι εναντίον όλων πλην της ελίτ). 

Τί γίνεται με τον έλεγχο της επικοινωνίας και της πληροφορίας; Ως γνωστόν η πληροφορία είναι δύναμη. Ήδη τα παραδοσιακά ΜΜΕ κατευθύνουν και παρουσιάζουν την πληροφορία κατά το δοκούν. Η σημαντική στροφή στην πληροφόρηση μέσω Διαδικτύου, κυρίως των νεώτερων ηλικιών, είναι μία πράξη απαγκίστρωσης, εν τούτοις, αυτό δεν σημαίνει ότι η παραπληροφόρηση δεν συνεχίζεται και στο Διαδίκτυο. Τα κοινωνικά μέσα όπως είναι το Facebook και όχι μόνο (βλ. και την περίπτωση του Reddit) χρησιμοποιούν αλγόριθμους σύμφωνα με τους οποίους προβάλλονται συγκεκριμένες ειδήσεις, οι οποίες κατά κύριο λόγο είναι επί πληρωμή, αποκλείει λογαριασμούς μη αρεστών σε αυτό ατόμων ή προβάλλει στη ροή ειδήσεων συγκεκριμένες πολιτικές κτλ. εκστρατείες.


Μπορεί να κάνει κάτι ένας απλός άνθρωπος σε αυτή την περίπτωση; Ήδη γίνονται προσπάθειες ανακάλυψης αλγόριθμων που θα βοηθούν το κοινό να εντοπίζει τις ψευδείς ειδήσεις στον χώρο του Διαδικτύου (για την τηλεόραση και το ραδιόφωνο η μόνη λύση είναι να τα κλείσουμε εντελώς και να μην αναπαράγουμε σε καμία περίπτωση τις ειδήσεις που μεταφέρουν που είναι κυρίως ειδήσεις διασποράς τρόμου με άμεσο στόχο την χειραγώγηση ούτε να θεοποιούμε πολιτικά και μη άτομα που προβάλλονται μέσω αυτών των καναλιών πληροφόρησης).

Μέχρι όμως να βρεθούν οι αλγόριθμοι, λόγω όμως της γρήγορης εξέλιξης της τεχνολογίας θεωρώ ότι θα βρεθούν αρκετά σύντομα, ο μέσος άνθρωπος θα πρέπει να μάθει να διασταυρώνει την είδηση είτε είναι σε ηλεκτρονική μορφή είτε ακόμα και σε αυτό που του λέει κάποιος σε μία απλή συζήτηση.  

Η διαρκής νοητική εγρήγορση επιβάλλεται αυτό όμως προϋποθέτει και αύξηση της νοητικής ικανότητας που μπορεί να γίνει μέσω της ανάγνωσης ποιοτικών ιστολογίων και κυρίως βιβλίων. 


Η ελευθερία όμως προϋποθέτει προσπάθεια εκτός εάν ο σύγχρονος άνθρωπος είναι σαν τους φοιτητές που ερεύνησε ο Φρουέντι όπου σύμφωνα με αυτούς «η ελευθερία δεν είναι και κάτι τόσο σημαντικό».

  
Προτεινόμενα Αναγνώσματα

Cathy O’ Neil. Big-data algorithms are manipulating us all. Διαθέσιμο στο:< https://www.wired.com/2016/10/big-data-algorithms-manipulating-us/>

Frank Fruedi. College Students “Think Freedom is Not a Big Deal”. Διαθέσιμο στο:

Φωτεινή Μαστρογιάννη. Η συμπεριφορά του κοπαδιού και η αντίσταση στην αλλαγή. Διαθέσιμο στο:< https://mastroyanni.blogspot.gr/2017/03/blog-post_15.html>

Φωτεινή Μαστρογιάννη. Το σύνδρομο του Μεσσία. Διαθέσιμο στο:< http://mastroyanni.blogspot.gr/2016/10/blog-post_20.html>

J. Nathan Matias Persuading Algorithms with an AI Nudge
Fact-Checking Can Reduce the Spread of Unreliable News. It Can Also Do the Opposite. Διαθέσιμο στο: https://medium.com/mit-media-lab/persuading-algorithms-with-an-ai-nudge-25c92293df1d

Kelsey Campbell- Dollaghan. Reddit is on a mission to dispute fake news. Διαθέσιμο στο: < https://www.fastcodesign.com/3068556/reminder-you-can-manipulate-algorithms-too>

Michael Dueñes, University of Minnesota 2014 Western Political Science Conference
The Evolution of Cooperation and Co-Optation: How the Masses Lose Power and Influence in Highly Democratic, Activist Organizations and Social Movements. Διαθέσιμο στο:< https://wpsa.research.pdx.edu/papers/docs/duenes.pdf>

Robert Michels. Political Parties. Διαθέσιμο στο:

Yuval Noah Harari. Homo Deus. A brief history of tomorrow:

  

Σάββατο 17 Ιουνίου 2017

Μαζάνθρωπος και Αλλοτρίωση

Φωτεινή Μαστρογιάννη

«Αλλά αυτοί οι μάταιοι και ανωφελείς δημαγωγοί κινούνται σε όλες τις κατευθύνσεις εξοπλισμένοι με τα θανατηφόρα παράδοξα τους, υποσκάπτοντας τα θεμέλια της πίστης, εκμηδενίζοντας την αρετή. Γελούν με περιφρόνηση για όλες εκείνες τις λέξεις της πατρίδας και της θρησκείας κι αφιερώνουν το ταλέντο και τη φιλοσοφία τους στην καταστροφή και τον εξευτελισμό οποιουδήποτε ιερού πράγματος μεταξύ των ανθρώπων. Βασικά δεν μισούν ούτε τις αρετές, ούτε τα δόγματα μας. Είναι η κοινή γνώμη στην οποία αντιτίθενται».



Πολλοί θεωρούν ότι ο ευτελισμός του πολιτικού συστήματος που αναφέρει ο Ρουσσώ είναι αποτέλεσμα της αλλοτρίωσης του ατόμου που είναι, με τη σειρά του, χαρακτηριστικό της σύγχρονης κοινωνίας. Ωστόσο, ο πρώτος που παρατήρησε την αλλοτρίωση  ήταν πάλι ο Ρουσσώ το 1750  ο οποίος ανησυχούσε ιδιαίτερα για τη μετατόπιση από την διανόηση στην ομοιομορφία (ο αλλοτριωμένος άνθρωπος καθορίζεται από τους άλλους, δεν ανήκει στον εαυτό του), ανησυχούσε για το ότι ο άνθρωπος έχανε την ταυτότητά του και τις αξίες του ενώ οι νέες του επιθυμίες ήταν το χρήμα και το εμπόριο – άποψη ιδιαίτερα επίκαιρη.  

Ο Ζακ Ελλύλ το 1967 αναφέρεται και αυτός στην ομοιομορφία του αλλοτριωμένου ατόμου: «Έχει ομοιομορφοποιηθεί από έναν τρόπο ζωής πιο διαφοροποιημένο, πιο πλούσιο, πιο εξυψωμένο, που όμως παράγει έναν τύπο ανθρώπου θεμελιωδώς ταυτόσημο. Παράγει μαζικά. Καταναλώνει μαζικά. Μαθαίνει και διασκεδάζει μαζικά. Μπορεί πια να εργαστεί μόνο σε ομάδες. Η επιστημονική ή αισθητική εφεύρεση/επινόηση δεν είναι πια ατομική δημιουργία, αλλά έρευνα παγκόσμιων ομάδων. Ζει σε ομάδα, για την ομάδα, από την ομάδα (σημ. δεν είναι τυχαία η επιτυχία της ένταξης σε κόμματα στα καθ’ημάς, δείγμα και αυτό του ομαδικού μαζάνθρωπου). Αυτό που όλο κι όλο του ζητούν είναι η τέλεια προσαρμογή στην ομάδα. Ανεξάρτητα ποια είναι αυτή. Ομάδα γειτόνων, επιχείρησης, αναγνωστών μιας εφημερίδας». Θα πρόσθετα ότι όποιος δεν εντάσσεται σε οποιαδήποτε ομάδα διώκεται μέχρι να ενταχθεί αναγκαστικά σε κάποια ομάδα, να αποκτήσει συγκεκριμένη «ταμπέλα».


Ο Δανός φίλοσοφος Κίρκεγκαρντ θεωρούσε ότι η αλλοτρίωση είναι το αποτέλεσμα του ηδονισμού, της διαρκούς αναζήτησης της ευχαρίστησης μέσω ψυχαγωγικών δραστηριοτήτων (όπως έγραψε και ο Ζακ Ελλύλ το στομάχι προηγείται από τις αξίες). Ο ηδονισμός ήταν η προσπάθεια αποφυγής του ανθρώπου να βρει τον σκοπό της ζωής του. Το αλλοτριωμένο άτομο γίνεται υλιστής.

Σε αντίθεση με τον Ρουσσώ, ο Καρλ Μαρξ υποστήριξε ότι το άτομο δεν συμμορφώνεται στην κοινωνία και στα άτομα που την απαρτίζουν αλλά στη διαδικασία παραγωγής του καπιταλιστικού συστήματος. 
Ο άνθρωπος μετατρέπεται πλέον σε αντικείμενο από το κεφάλαιο, ο εργάτης αναγκάζεται να παρέχει την εργασία του έναντι αμοιβής και έτσι αποκόπτεται από τις πραγματικές του ανάγκες. 

Σήμερα, η κυριαρχία του διαδικτύου εντείνει ακόμα περισσότερο την αλλοτρίωση και την αποξένωση του ανθρώπου. Το άτομο εργάζεται μόνο και πολλές φορές έρχεται σε επαφή με τους άλλους μέσω των Η/Υ π.χ. με τη χρήση των κοινωνικών μέσων τα οποία ευνοούν μία ηλεκτρονική απρόσωπη επαφή και όχι μία πραγματικά προσωπική.

Το αλλοτριωμένο άτομο θέλει να αγοράζει συνεχώς προϊόντα που να καλύπτουν τις επίπλαστες ανάγκες του  (τώρα μπορεί και το κάνει και ηλεκτρονικά - ηλεκτρονικές αγορές) και έτσι βασίζεται στο χρήμα προκειμένου να μπορεί να ελέγχει το αλλοτριωμένο Εγώ του. Αισθάνεται διαρκώς ανικανοποίητο και άρα είναι δυστυχισμένο. Η ευτυχία του είναι επιβεβλημένη από τα ΜΜΕ, πρέπει να επιδεικνύει την ίδια ικανοποίηση με τον διαφημιζόμενο άνθρωπο.

Ο Γκορτζ (Gorz) ο οποίος συνδυάζει τη θεωρία του Μαρξ για την κυριαρχία του κεφαλαίου, τη συμμόρφωση του Ρουσσώ και τις οξείες εντάσεις (η σύγχυση και η πάλη του ανθρώπου για τα θέλγητρα της εξωτερικής πραγματικότητας με τα πνευματικά καλέσματα του εσωτερικού του κόσμου)  του Κίρκεγκαρντ,  αναφέρεται στη δικτατορία του κεφαλαίου που ασκείται όχι μόνο στην παραγωγή και στη διανομή του πλούτου αλλά και στην εργασία, στη σκέψη και στη ζωή του ατόμου και ως εκ τούτου αποτελεί μία ολοκληρωτική δικτατορία.

Η δικτατορία αυτή που στις μέρες μας έχει φθάσει στο αποκορύφωμά της έχει πολλαπλά αποτελέσματα όπως ορθά υποστήριξε ο Γκορτζ. Πιο συγκεκριμένα, ο  Ανδρέας Δαβαλάς αναφέρει χαρακτηριστικά: «Με τον τρόπο αυτό, ο πολίτης μετατρέπεται από κοινωνικό όν σε παθητικό καταναλωτή προκατασκευασμένων προϊόντων μάρκετινγκ, άρα γίνεται χειραγωγήσιμος, προβλέψιμος και τελικά ελέγξιμος. Κι αυτός είναι ο πραγματικός θρίαμβος του νεοφιλελευθερισμού: Η τεχνική χαλιναγώγησης της κοινής γνώμης όπου ο ατομικισμός, ο καταναλωτισμός και η μοιρολατρία, διαμορφώνουν κοινωνικές συναινέσεις ερήμην της κοινωνίας, ενώ τα Μ.Μ.Ε λειτουργούν ως το μακρύ χέρι ορατών ή συγκεκαλυμμένων συμφερόντων που κάνουν τα πάντα για να μην αλλάξει τίποτα».


Η αναφορά του Δαβαλά στα ΜΜΕ είναι σημαντική γιατί πλέον είναι αυτά που λειτουργούν ως όργανα αλλοτρίωσης στη σύγχρονη κοινωνία. Ο άνθρωπος είναι πλέον ένας παθητικός δέκτης ενός  βομβαρδισμού μηνυμάτων (ειδήσεων αλλά και διαφημίσεων) που στοχεύουν στην πλύση εγκεφάλου και στη δημιουργία τεχνητών αναγκών. Η χειραγώγηση δε που υφίσταται πραγματοποιείται πολλές φορές υπό το κάλυμμα της ιδεολογίας.

Ο Λίφτον (Lifton) τον αποκαλεί εκμηδενισμένο άτομο στον οποίο συμβαίνουν τα ακόλουθα: 
  • Αίσθηση της «ιστορικής διάλυσης» (πόσες φορές στη χώρα μας δεν εκμηδενίζεται η ταυτότητα και η ιστορία;) που την προκαλεί η ρήξη των σχέσεων με τα σύμβολα μιας πολιτισμικής παράδοσης που έθρεφε τη ζωή του (η παράδοση σβήνει σιγά σιγά μπροστά στον ανθρώπινο χυλό που επιβάλλει η παγκοσμιοποίηση και οι υποστηρικτές της). 
  • Ένα δεύτερο χαρακτηριστικό είναι η εισβολή εικόνων που απορρέει από την ασυνήθιστη ροή νεομοντέρνων πολιτισμικών επιρροών (σημ. ως τέτοιες είναι το Gay pride κτλ.) που δείχνουν διαρκώς τα Μ.Μ.Ε και η οποία πνίγει το άτομο με κενά μηνύματα ελαφρότητας του είναι. 
  • Το τρίτο χαρακτηριστικό είναι η κατάρρευση της προσωπικότητας ανάμεσα σε μία πληθώρα ιδεών, μεταφυσικών (βλ. σύμβολα και θεωρίες Νέας Εποχής, γιόγκα, συνωμοσιολογία) και σε ένα χάος γεγονότων που δεν του αντιστοιχούν (αδυναμία μπροστά στον έλεγχο της οικονομικής κρίσης, εισβολή παράνομων μεταναστών, εγκληματικότητα, πολεμικές συρράξεις κοκ).



Δεν γνωρίζουμε εάν ο καπιταλισμός, ο οποίος για αρκετούς στοχαστές είναι βασικός παράγοντας της αλλοτρίωσης, θα σβήσει, η ιστορία έχει δείξει το αντίθετο. Στις ημέρες μας ζούμε την πιο ακραία μορφή του που είναι ο νεοφιλελευθερισμός. Παρά όμως την βία της εφαρμογής του, συλλογικά κινήματα και τάσεις σε όλο τον κόσμο δείχνουν και την επιθυμία του ανθρώπου να αποφύγει την αλλοτρίωση που επιβάλλει το άγριο αυτό οικονομικό σύστημα. Κινήματα ενάντια στην παγκοσμιοποίηση, στην κλιματική αλλαγή, τάσεις όπως είναι αυτή του μοιρασμού ρούχων, βιβλίων κτλ. είναι δείγματα αυτής της τάσης.

Ωστόσο, η αυτοματοποίηση που θα οδηγήσει σε μαζική απώλεια των θέσεων εργασίας σε παγκόσμια κλίμακα δεν γνωρίζουμε εάν θα οδηγήσει σε αυτό που ο Λούκατς είχε υποστηρίξει δηλαδή σε ένα μετασχηματισμό των κοινωνικών σχέσεων και ειδικότερα αυτών μεταξύ κεφαλαίου και εργασίας. 

Δεν γνωρίζουμε δηλαδή εάν αυτές οι συλλογικότητες θα επεκταθούν και στον χώρο της εργασίας όπου οι άνθρωποι θα διεκδικήσουν να είναι κυρίαρχοι της εργασίας τους και των αποτελεσμάτων της, θα είναι κυρίαρχοι, με άλλα λόγια, της ζωής τους. Προς το παρόν, η απάθεια της πλειοψηφίας στη χώρα μας (και όχι μόνο)  για το σύνολο της οικονομίας και της πολιτικής δείχνει το αντίθετο. Μήπως ο άνθρωπος  οδεύει προς την αυτοκαταστροφή και την αποδέχεται παθητικά (γι'αυτό και η απάθεια) γιατί εμφορείται από ένα πάθος για τον θάνατο που πιθανόν η ίδια η αλλοτρίωσή του έχει προκαλέσει;

Προτεινόμενα βιβλία

Ζακ Ελλύλ. Η μεταμόρφωση του αστού. Εκδ. Νησίδες.
Ζαν Ζακ Ρουσώ. Λόγος για τις Επιστήμες και τις Τέχνες.
A. Gorz. Le socialisme difficile. Seuil.






Δευτέρα 5 Ιουνίου 2017

Ο Δρόμος προς την Ελευθερία

 Φωτεινή Μαστρογιάννη

«Ποια είναι η τρέχουσα τιμή ενός έντιμου ανθρώπου και πατριώτη σήμερα; Αμφιταλαντεύονται και θλίβονται και ενίοτε απευθύνουν εκκλήσεις, αλλά δεν κάνουν τίποτα αποφασιστικά και αποτελεσματικά. Περιμένουν, καλοπροαίρετα, κάποιος άλλος να διορθώσει το κακό, ώστε να μην υπάρχει πια να τους θλίβει. Στην καλύτερη περίπτωση, θυσιάζουν μόνο μια φτηνή ψήφο, και μια ισχνή υποστήριξη και ευχή για καλή επιτυχία, για το σωστό, όπως το βλέπουν».


 Ο Χένρυ Ντέιβιντ Θορώ στο δοκίμιο του "Περί πολιτικής ανυπακοής"υποστήριξε την ανυπακοή προς ένα άδικο κράτος. Από τις ιδέες του επηρεάστηκαν ο Μαχάτμα Γκάντι αλλά και ο ιερέας Μάρτιν Λούθερ Κινγκ οι οποίοι ήταν υπέρμαχοι της ανυπακοής και της αντίστασης με έναν μη βίαιο τρόπο. Οι απεργίες, οι συμβολικές διαμαρτυρίες, το μποϋκοτάζ προϊόντων, η άρνηση πληρωμών (βλ. φόρων, διοδίων κτλ.) αποτελούν ειρηνικές μεθόδους αντίστασης και πολιτικής ανυπακοής. Συνήθως ο ειρηνικός αγώνας βρίσκεται εκτός του υπάρχοντος πολιτικού συστήματος και προϋποθέτει μαζική κινητοποίηση.


Σύμφωνα με έρευνες, οι μεγάλες ειρηνικές εκστρατείες ήταν περισσότερο επιτυχημένες συγκρινόμενες με τις εκστρατείες βίαιης αντίστασης (βλ. κείμενό μου Απάθεια και Συλλογική Δράση).

Μαχάτμα Γκάντι

Ο Γκάντι επέτυχε τη μαζική κινητοποίηση του λαού του γιατί δημιούργησε το όραμα για ανεξαρτησία των Ινδών από τους Βρετανούς αποικιοκράτες. Το όραμα αυτό,το οποίο μεταφέρθηκε και μέσω των συνεχών διδασκαλιών του Γκάντι,κατόρθωσε να επιτύχει κοινωνική αλληλεγγύη στον ινδικό λαό και να μειώσει το χάσμα μεταξύ των κοινωνικών τάξεων στην Ινδία.

Μαζική κινητοποίηση επέτυχε και ο ιερέας  Μάρτιν Λούθερ Κινγκ στις 28 Αυγούστου 1963 με την Πορεία Ελευθερίας για τα δικαιώματα των μαύρων που πραγματοποιήθηκε στην Ουάσινγκτον και συμμετείχαν 250.000 διαδηλωτές. 
Μάρτιν Λούθερ Κινγκ
Ιερέας

Στην πορεία αυτή έδωσε τον περίφημο λόγο του «Έχω ένα όνειρο» Ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ συνελήφθη και έγραψε από τη φυλακή το περίφημο «Γράμμα από τη φυλακή του Μπέρμινγχαμ» στο οποίο καλούσε για πολιτική ανυπακοή ενάντια στους άδικους νόμους. Η κυβέρνηση Κέννεντυ αντιλήφθηκε την εκρηκτική κατάσταση που είχε δημιουργηθεί και το 1964 πέρασε ο νόμος για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα.


Σημαντικό είναι να επισημανθεί ότι, σύμφωνα με αναλυτές, το πρόβλημα το δημιουργούσαν όχι οι αντιτιθέμενοι στα δικαιώματα των μαύρων αλλά οι μέτριοι υποστηρικτές που καλούσαν σε συγκράτηση πυροδοτώντας έτσι την άνοδο της βίαιης αντίστασης των μαύρων βλ. Μαύροι Πάνθηρες.

Το συγκεκριμένο σημείο ταιριάζει πολύ με αυτό που ο Θορώ είχε γράψει δηλαδή ότι «Εκείνοι οι οποίοι, ενώ αποδοκιμάζουν το χαρακτήρα και τα μέτρα μιας κυβέρνησης, της παραχωρούν την υποταγή και υποστήριξή τους αποτελούν αναμφίβολα τους πιο ευσυνείδητους υποστηρικτές της κι έτσι συχνά τα σοβαρότερα εμπόδια για τη μεταρρύθμιση».

Οι εκστρατείες αντίστασης είναι επιτυχημένες εάν είναι ευρείας κλίμακας, κερδίσουν την υποστήριξη των σωμάτων ασφαλείας και των δημοσίων υπαλλήλων και ει δυνατόν, έχουν υποστήριξη από το εξωτερικό αλλά από ομάδες που έχουν κύρος και δεν θα βλάψουν την αξιοπιστία της εκστρατείας.

Σημαντική είναι και η υποστήριξη των ΜΜΕ όπως ήταν στην περίπτωση της Πορείας Ελευθερίας του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ που είχε ευρύτατη κάλυψη από τα ΜΜΕ. Στην περίπτωση που τα ΜΜΕ δεν βοηθήσουν με την παροχή ανεξάρτητων ειδήσεων και κατάλληλης τεχνολογίας τότε το «βάρος» πέφτει στις ανεξάρτητες φωνές του Διαδικτύου  βλ. μπλογκς, πόρταλς, ανεξάρτητα κανάλια στο YouTube, κοινωνικά μέσα κτλ.  Οι ειρηνικοί ακτιβιστές τονίζουν επίσης τη σημασία της διανομής εκπαιδευτικού υλικού (βιβλία, DVD, διανομή φυλλαδίων κτλ.) που θα ενημερώνει για τα αποτελέσματα προηγούμενων ειρηνικών εκστρατειών. Οι ακτιβιστές τονίζουν ότι κάτι τέτοιο είναι ιδιαίτερα σημαντικό για την κινητοποίηση δηλαδή η διδασκαλία και η ενημέρωση (άλλωστε το παράδειγμα του Γκάντι με τις συνεχείς διδασκαλίες το επιβεβαιώνει).

Ζούμε σε μία εποχή οικονομισμού όπου η δημοκρατία πλέον εκλείπει προς όφελος του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού τομέα. Τα αυταρχικά καθεστώτα θα προσπαθήσουν να καταπνίξουν τις ειρηνικές αντιδράσεις μέσω της παρακολούθησης του Διαδικτύου 
(σύμφωνα με δημοσίευμα στην τωρινή 65η σύνοδο της Λέσχης Μπίλντερμπεργκ θα συζητηθεί η ανάγκη το διαδίκτυο να σταματήσει να είναι μη ελεγχόμενο) αλλά και άλλων μέσων όπως είναι η καταστολή μέσω απαγορευτικών νόμων ακόμα και ο εκφοβισμός σε κινήσεις πολιτών.

Ο σύγχρονος πολίτης θα το επιτρέψει ή είναι πλέον τόσο αλλοτριωμένος που δεν προβάλλει καμία αντίσταση; Γιατί δεν υπάρχει πλέον ηγεσία που να δίνει όραμα και κατά συνέπεια να συνεπαίρνει τα πλήθη για μαζική κινητοποίηση; Μήπως και η όποια ηγεσία είναι εξίσου αλλοτριωμένη; Μήπως είναι μάταιο να ελπίζει κάποιος σε ηγεσία τη στιγμή που τα κινήματα σε όλο τον κόσμο είναι μαζικά και χωρίς να ηγούνται από κάποιον/α;


Τα ερωτήματα που προκύπτουν από την έλλειψη ειρηνικών κινητοποιήσεων και πολιτικής ανυπακοής είναι πολλά και θα ήταν ενδιαφέρουσα η περαιτέρω διερεύνησή τους.





Προτεινόμενη βιβλιογραφία

Iskra, 2017. Συνεδριάζει η Λέσχη Μπίλντερμπεργκ με θέμα και την …Ελλάδα. Παρόντες Παπαλεξόπουλος και Παπαχελάς. Διαθέσιμο στο:
http://www.iskra.gr/%CF%83%CF%85%CE%BD%CE%B5%CE%B4%CF%81%CE%B9%CE%AC%CE%B6%CE%B5%CE%B9-%CE%B7-%CE%BB%CE%AD%CF%83%CF%87%CE%B7-%CE%BC%CF%80%CE%AF%CE%BB%CE%BD%CF%84%CE%B5%CF%81%CE%BC%CF%80%CE%B5%CF%81%CE%B3%CE%BA-%CE%BC/

Μαστρογιάννη, Φ. 2016.Απάθεια και Συλλογική Δράση. Διαθέσιμο στο: <http://mastroyanni.blogspot.in/2016/11/blog-post_27.html>

Neamatollah, Ngumi. 2002. The rise of Taliban in Afghanistan. US: Palgrave Macmillan.


Stephan, M.J., Chenoweth, E. 2008. Why Civil Resistance Works. The Strategic Logic of Nonviolent Conflict. Διαθέσιμο στο:
<http://www.belfercenter.org/sites/default/files/legacy/files/IS3301_pp007-044_Stephan_Chenoweth.pdf>

Thoreau, H.D. 1849.Περί του καθήκοντος της πολιτικής ανυπακοής. Διαθέσιμο στο:

Winston, K. Dr Martin Luther King Jr.