Οικονομικό Σπουδαστήρι

Οικονομικό Σπουδαστήρι
Γι'Αυτούς που Θέλουν Εξειδίκευση
Εμφάνιση αναρτήσεων με ετικέτα χειραγώγηση. Εμφάνιση όλων των αναρτήσεων
Εμφάνιση αναρτήσεων με ετικέτα χειραγώγηση. Εμφάνιση όλων των αναρτήσεων

Σάββατο 19 Οκτωβρίου 2019

Τεχνικές Δημιουργίας Σύγχυσης


Φωτεινή Μαστρογιάννη

Η σύγχυση αποτελεί πλέον μέρος της καθημερινής συμπεριφοράς. Κάποιοι τη δημιουργούν ασυνείδητα αλλά και κάποιοι άλλοι τη δημιουργούν σκόπιμα. Πριν μπούμε σε μία παρουσίαση ανάλυση της σύγχυσης ας δούμε ένα παράδειγμα που έχω προσέξει ότι χρησιμοποιείται από κάποιους κυρίως «επώνυμους» και αφορά τις σπουδές τους και τη χρήση αυτών.
yellow road signage at daytime

Έχω παρατηρήσει ότι χρησιμοποιούν τον τίτλο σπουδών τους ως πιστοποίηση επαγγελματικής επάρκειας στο αντικείμενο σπουδών τους την οποία όμως δεν διαθέτουν. Για παράδειγμα, κάποιοι λένε ότι είναι δικηγόροι χωρίς όμως να έχουν ασκήσει ποτέ τη δικηγορία απλά είναι κάτοχοι πτυχίου νομικής. 

Το ίδιο ισχύει και για κάποιους που έχουν πτυχίο οικονομικών επιστημών χωρίς όμως να έχουν εργασθεί ποτέ ως οικονομολόγοι σε κάποια οικονομική διεύθυνση ενός οργανισμού ή σε μία τράπεζα ή σε ένα υπουργείο όπως είναι το Υπουργείο Οικονομικών ή το Υπουργείο Ανάπτυξης που χαράσσουν την οικονομική πολιτική της χώρας (συμπεριλαμβάνονται στην κατηγορία αυτοί και φορείς που ασχολούνται με θέματα οικονομικής πολιτικής). Δεν έχουν εργασθεί ούτε σε κλάδους των οικονομικών όπως είναι η Ελεγκτική, η Λογιστική ,τα Χρηματοοικονομικά, η Μακροοικονομία. Δεν διδάσκουν έστω τις Οικονομικές Επιστήμες και δεν έχουν γράψει τίποτα που να σχετίζονται με αυτές. Φυσικά, τα παραδείγματα δεν περιορίζονται μόνο στα παραπάνω επιστημονικά πεδία.

stack of jigsaw puzzle pieces
Γιατί λοιπόν οι «επώνυμοι» δημιουργούν  σύγχυση με αυτά τα  ψέματα; Εάν δεν πρόκειται περί άγνοιας, τότε στόχος είναι να προσδώσουν στους εαυτούς τους κύρος ισχυριζόμενοι ότι έχουν επαγγελματική εμπειρία σε ένα επάγγελμα που θεωρείται κοινωνικά ότι έχει κύρος που όμως δεν άσκησαν ποτέ.

Το ψέμα αυτό καλείται «Μεγάλο Ψέμα» και αποτελεί κλασική τεχνική σύγχυσης. Με άλλα λόγια, λέμε κάτι που δεν είναι αληθινό και όσο μεγαλύτερο είναι το ψέμα τόσο μεγαλύτερη σύγχυση προκαλεί γιατί δημιουργεί ασυμφωνία. Πρόκειται για το κλασικό «πες πες κάτι μένει». Το μεγάλο ψέμα δημιουργεί ασυμφωνία και όσο πιο πολύ επαναλαμβάνεται τόσο αυτό στη συνέχεια θεωρείται αληθινό.


Σύγχυση προκαλείται όταν παραβιάζεται η καθημερινότητα και το αίσθημα ελέγχου των ανθρώπων, όταν ανατρέπονται όλα όσα έχουν μάθει. Όταν αυτό παραβιάζεται τότε το αίσθημα της αβεβαιότητας αυξάνεται. Δεν είναι τυχαίο ότι στις ημέρες μας γίνεται συστηματική προσπάθεια ανατροπής της ιστορίας, της γλώσσας, του πολιτισμού αλλά και της καθημερινότητας (βλ. βίαιη είσοδος μεγάλου αριθμού μεταναστών πολιτισμικά ριζικά διαφορετικών από τον γηγενή πληθυσμό).

Όταν οι προσδοκίες των ανθρώπων δεν ανταποκρίνονται σε αυτό που  είχαν προβλέψει τότε δημιουργείται σύγχυση και οι άνθρωποι προσπαθούν να καταλάβουν τι συνέβηκε. Ένα παράδειγμα σύγχυσης τέτοιου τύπου είναι οι πολιτικοί που άλλα υπόσχονται δημιουργώντας τις αντίστοιχες προσδοκίες και άλλα πραγματοποιούν με την εκλογή τους. Οι ψηφοφόροι προσπαθούν να αντιληφθούν τι συνέβηκε και πλέον μουδιάζουν και δεν αντιδρούν τουλάχιστον άμεσα.

unknown person facing sidewaysΗ σύγχυση μπορεί να λειτουργήσει ως ύπνωση, δεν είναι τυχαίο ότι πολλοί ψυχολόγοι τη χρησιμοποιούν ως τεχνική ύπνωσης. Οι άνθρωποι που βρίσκονται σε σύγχυση προσπαθούν να βρουν νόημα όπου δεν υπάρχει αλλά υποθέτουν ότι πρέπει να υπάρχει και στην αγωνιώδη αναζήτηση αυτού του ανύπαρκτου νοήματος «πέφτουν» σε μία κατάσταση ύπνωσης.

Το άγχος που δημιουργείται στο άτομο το οδηγεί όχι στο να βρει την καλύτερη λύση αλλά να βρει μια οποιαδήποτε λύση που θα μειώσει το άγχος του. Το είδαμε αυτό στη χώρα μας και στην οικονομική της κατάσταση. Δεν υπήρξε μία ουσιαστική προσπάθεια διαλόγου με σεβασμό στην αντίθετη πλευρά όσον αφορά την οικονομική στρατηγική της χώρας. Ως αποτέλεσμα, η επικρατούσα άποψη θεωρήθηκε η πιο σωστή ενώ η αντίθετη (βλ. επιστροφή στο εθνικό νόμισμα κτλ) ως συνταγή χάους.
Οι άνθρωποι έτσι αναγκάστηκαν να αποδεχτούν το μη χείρον βέλτιστον γιατί φοβήθηκαν το «χάος».

Αναφερθήκαμε σε μία τεχνική σύγχυσης όπως είναι το «Μεγάλο Ψέμα» υπάρχουν όμως κι άλλες οι οποίες μπορούν να λειτουργήσουν συνδυαστικά με το «Μεγάλο Ψέμα». Για παράδειγμα, η υπερπληροφόρηση είναι μία συνηθισμένη τεχνική. Τροφοδοτούμε το κοινό με υπερβολική πληροφόρηση για ένα συγκεκριμένο θέμα μέχρι αυτό να αλλάξει τις θέσεις του γιατί έχει τόσο μπερδευτεί που δεν ξέρει τι να πιστέψει.

Στην οικονομία το είδαμε αυτό με την παρουσίαση των θέσεων ποικίλων ειδικών.Κατ’αυτό τον τρόπο, η κριτική σκέψη των ανθρώπων αποδυναμώθηκε (δεν μπορούσαν να θέσουν απλά ερωτήματα όπως ποιος είναι αυτός που λέει τι και γιατί τα λέει αυτά, ποια είναι η εργασιακή του απασχόληση, το επίπεδο των γνώσεών του κοκ) και τελικά παραδόθηκε στην επικρατούσα αντίληψη π.χ. παραμονή στο Ευρώ, αποδοχή των Μνημονίων παρά τη διαπιστωμένη αποτυχία τους κτλ.

Φωτεινή Μαστρογιάννη
Πες πες λοιπόν σίγουρα κάτι μένει. Πώς μπορούμε όμως να συμπεριφερθούμε ως συνειδητοποιημένοι πολίτες απέναντι σε τέτοιου τύπου τεχνικές; Μόνο με την κριτική σκέψη που απαιτεί όμως παιδεία, συστηματική σκέψη και το κυριότερο κοινή λογική.







Πηγές




Φ.Μαστρογιάννη. Χειραγώγηση Γνώμης και Τηλεόραση. Διαθέσιμο στο: http://mastroyanni.blogspot.com/2016/03/blog-post_16.html

Φ.Μαστρογιάννη. Προπαγάνδα και Ψυχολογικός Έλεγχος. Διαθέσιμο στο: http://mastroyanni.blogspot.com/2016/03/blog-post.html

Φ.Μαστρογιάννη. Τεχνικές υποταγής των μαζών και έλεγχος της σκέψης. Διαθέσιμο στο: http://mastroyanni.blogspot.com/2016/02/blog-post_6.html

Φ.Μαστρογιάννη.Η συμπεριφορά του κοπαδιού και η αντίσταση στην αλλαγή. Διαθέσιμο στο: http://mastroyanni.blogspot.com/2017/03/blog-post_15.html

Φ. Μαστρογιάννη. Ψυχολογικές Τεχνικές Επηρεασμού. Διαθέσιμο στο: http://mastroyanni.blogspot.com/2018/05/blog-post_24.html


Πέμπτη 24 Μαΐου 2018

Ψυχολογικές Τεχνικές Επηρεασμού

Φωτεινή Μαστρογιάννη


O Βανς Πάκαρντ (Vance Packard) ήταν ένας Αμερικανός δημοσιογράφος που άσκησε κριτική στον καταναλωτισμό. Στο βιβλίο του «The hidden persuaders» (θα το αποδίδαμε στα ελληνικά ως οι «κρυμμένοι επηρεαστές») που εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1957 ερευνά τις ψυχολογικές τεχνικές που χρησιμοποιούν οι διαφημιστές για να επηρεάσουν τον καταναλωτή αλλά και οι πολιτικοί για να επηρεάσουν τον πολίτη. Οι τεχνικές αυτές βασίζονται στις ψυχολογικές ανάγκες των καταναλωτών/πολιτών. Το βιβλίο αυτό του Πάκαρντ, κατά την άποψή μου, απετέλεσε και τη βάση για το Νευρομάρκετινγκ που δημιουργήθηκε πολλά χρόνια αργότερα.

stock photo, nature, sky, strange, illusion, magic, miracle, from-above, norway, manipulation, preikestolen

Μία τεχνική είναι η πώληση συναισθηματικής ασφάλειας. Διαπιστώθηκε ότι ο λόγος της αύξησης πώλησης ψυγείων μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν γιατί οι οικογένειες είχαν άγχος όχι μόνο για τα τρόφιμα αλλά και για τη ζωή τους. Το ψυγείο αντιπροσώπευε την ασφάλεια, ήταν η διαβεβαίωση ότι πάντα θα υπάρχει τροφή. Οι άνθρωποι που αισθάνονται ανασφαλείς θέλουν να έχουν περισσότερα τρόφιμα από αυτά που χρειάζονται. Δεν είναι τυχαίο ότι και στην Ελλάδα, τις προηγούμενες δεκαετίες, η αγορά τροφίμων γίνονταν με μαζικό τρόπο, αγοράζαμε π.χ. δύο κιλά ντομάτες που πολλές φορές τις πετούσαμε. Η φτώχεια και η πείνα που πέρασε η Ελλάδα φαίνεται ότι άφησε πολλές δυσάρεστες μνήμες αλλά και αγοραστικές συμπεριφορές αυτού του τύπου. 
aubergines, bio, cabbage
Με βάση, λοιπόν,  αυτή τη διαπίστωση δημιουργήθηκαν και τα αντίστοιχα μηνύματα στις διαφημιστικές εκστρατείες για την πώληση ψυγείων. Πολλοί κατασκευαστές πλέον δεν πωλούν μόνο προϊόντα αλλά το αίσθημα της «ασφάλειας».

Άλλη τεχνική είναι η πώληση αυτοεκτίμησης. Πάλι με βάση έρευνες είχε διαπιστωθεί ότι οι νοικοκυρές άλλαζαν συχνά επωνυμίες απορρυπαντικών και ότι δεν έμεναν πιστές σε μία επωνυμία. Ο λόγος ήταν ότι αισθάνονταν ότι το καθάρισμα είναι αγγαρεία και έτσι η διαφήμιση έπρεπε να στοχεύει στο να «ανεβάσει» την αυτό-εκτίμησή τους και να εκθειάζει τον ρόλο της οικιακής εργασίας με έμμεσους τρόπους. Βλέπουμε λοιπόν σήμερα στις διαφημίσεις νοικοκυρές κομψά ντυμένες οι οποίες με χαρά κάνουν τις οικιακές εργασίες και κάνοντας την οικογένεια ευτυχισμένη. Το στερεότυπο αυτό έχει αλλάξει λίγο και πλέον βλέπουμε και άντρες στο ίδιο στυλ εάν και πολύ λιγότερους. 

Η ενίσχυση του εγώ είναι  μία άλλη τεχνική. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα που αναφέρει ο Πάκαρντ είναι η πώληση βιβλίων «ματαιοδοξίας» τη δεκαετία του 1950 στην Αμερική κάτι που βλέπουμε να εφαρμόζεται από αρκετούς εκδοτικούς οίκους και στην Ελλάδα. 

stock photo, skyscraper, italy, girl, new-york, friend, apartment, roma, vanity-fairΚάποιοι επιθυμούν τόσο πολύ να φανεί το όνομά τους σε κάποιο βιβλίο που είναι διατεθειμένοι να πληρώσουν τα έξοδα έκδοσης, την προώθηση του βιβλίου κτλ. ακόμα και εάν αυτό είναι σε βάρος της οικονομικής τους κατάστασης. 

Η πώληση δημιουργικών ενασχολήσεων είναι μία άλλη τεχνική. Οι ψυχολόγοι διαπίστωσαν ότι η χαρά που νοιώθουν όσοι μαγειρεύουν ένα κέικ είναι γιατί ο μάγειρας αισθάνεται ότι το κέικ είναι η προσφορά ενός δώρου προς την οικογένειά του. Δεν είναι λοιπόν τυχαία όλη αυτή η επιτυχία των εκπομπών μαγειρικής στη χώρα μας. 
bakery, baking, blur
Για να επανέρθω όμως στα κέικ τα έτοιμα μίγματα κέικ δεν είχαν επιτυχία κι αυτό γιατί δεν άφηναν κάποιο περιθώριο δημιουργικότητας στον μάγειρα.. Γι’αυτό οι μάρκετερς με βάση τα αποτελέσματα ερευνών προτείνουν πάντα προϊόντα τα οποία θα αφήνουν ένα περιθώριο δημιουργικότητας στον καταναλωτή.

Σχετική εικόναΠώληση αντικειμένων αγάπηςΟ πιανίστας Liberace χρησιμοποίησε αυτή την τεχνική για την προβολή του και βασίστηκε στο Οιδιπόδειο σύμπλεγμα προκειμένου να έχει επιτυχία στις μεγαλύτερες σε ηλικία γυναίκες. Το παιδικό του χαμόγελο και τα πυκνά μαλλιά του έκαναν τις γυναίκες να θέλουν να τον χαϊδέψουν. 
Πολλές φορές στις τηλεοπτικές του εμφανίσεις εμφανίζονταν συχνά και μία φωτογραφία της μητέρας του που την έδειχνε να κάθεται σε μία κουνιστή καρέκλα ή σε ένα ντιβάνι και να ακούει τον γιο της να παίζει. Τα στοιχεία αυτής της παιδικότητας την έχουν χρησιμοποιήσει και στην Ελλάδα επιτυχημένα ηθοποιοί όπως η Αλίκη Βουγιουκλάκη που προωθούσε την εικόνα ενός κοριτσιού στην εφηβεία κάτι που την καθιστούσε ιδιαίτερα αγαπητή στο ευρύ κοινό.

Red Supercar
Η πώληση της αίσθησης δύναμηςΤην τεχνική αυτή βλέπουμε να την χρησιμοποιούν ιδιαίτερα οι κατασκευαστές αυτοκινήτων. 
Ειδικότερα οι άνδρες αγοραστές αυτοκινήτων αισθάνονται ότι με την αγορά ενός καινούριου αυτοκίνητου αποκτούν μεγαλύτερη δύναμη και ενισχύεται ο ανδρισμός τους. Ωστόσο, οι ερευνητές βρήκαν ότι οι κατασκευαστές αυτοκινήτων θα πρέπει να προσφέρουν και ένα λογικό επιχείρημα στους άνδρες και αυτό δεν ήταν παρά η αυξημένη ασφάλεια που μπορεί να τους προσφέρει ένα καινούριο αυτοκίνητο. Αυτό καλείται «ψευδαίσθηση λογικής».

adult, alcohol, blurΗ πώληση επιστροφή στις ρίζες. Το βλέπουμε στις διαφημίσεις τύπου «είμαι από την Καλαμάτα, Μυτιλήνη κτλ. και ξέρω από καλό λάδι». Είναι ξεκάθαρα μία τεχνική πώλησης επιστροφή στις ρίζες που δεν είναι άλλος από τον τόπο καταγωγής. 

Η το βλέπουμε σε άλλες διαφημίσεις που παρουσιάζουν εικόνες οικογενειακών συγκεντρώσεων που θυμίζουν το παρελθόν – άλλη μία επιστροφή στις ρίζες λοιπόν.

Η πώληση αθανασίας – έρευνες απέδειξαν ότι η πώληση ασφαλειών ζωής σε άντρες ικανοποιούσε το αίσθημα της ασφάλειας και της εξαφάνισης της θνητότητας γιατί μέσω της ασφάλειας θα μπορούσαν και μετά θάνατον όχι μόνο να προστατεύουν αλλά και να ελέγχουν την οικογένειά τους.
Οι τεχνικές αυτές είναι προφανές ότι χρησιμοποιούνται και σήμερα και όχι μόνο από τους διαφημιστές προϊόντων αλλά και από τους διαφημιστές ιδεών, πολιτικών κτλ. 

Φωτεινή Μαστρογιάννη

Πριν λοιπόν λάβουμε οποιαδήποτε απόφαση, αγοραστική και μη ή ακόμα και εκλογής κάποιων προσώπων, κομμάτων κτλ.  καλό θα ήταν να σκεφθούμε τι είναι αυτό που μπορεί να μας επηρέασε για τη λήψη της συγκεκριμένης απόφασης και κυρίως ποιο συναίσθημά μας συνδέεται με τη συγκεκριμένη απόφαση.








Πέμπτη 19 Απριλίου 2018

Η Χαμένη Τιμή της Δημοσιογραφίας

Φωτεινή Μαστρογιάννη


Η εικόνα των δημοσιογράφων, ειδικά στην χώρα μας, είναι αρνητική.  Το «Αλήτες, ρουφιάνοι, δημοσιογράφοι» παραμένει επίκαιρο στη συνείδηση μεγάλου μέρους του κοινού. Η εμπιστοσύνη έχει χαθεί.




Για πολλούς, οι  δημοσιογράφοι λειτουργούν ως γραμματείς ιδιωτικών συμφερόντων και πολιτικών με σκοπό την απλή αναπαραγωγή ειδήσεων (για ανάλυση και δημοσιογραφία γνώμης ούτε λόγος). Η απόσταση μεταξύ δημοσιογράφων και αναγνωστών/θεατών/ακροατών είναι τεράστια ειδικά στην περίπτωση των διάσημων πανελλαδικά δημοσιογράφων που με τα υψηλά τους εισοδήματα δεν έχουν καμία σχέση με τον κοινό πολίτη και δεν μπορούν, όπως είναι φυσικό,  να τον καταλάβουν. Λόγω θέσης  και εισοδημάτων ταυτίζονται με την πολιτική και οικονομική ελίτ που και αυτή βρίσκεται σε πλήρη διάσταση με τον μέσο άνθρωπο.

Ο αρνητικός ρόλος των δημοσιογράφων στη διαμόρφωση της Κοινής Γνώμης και της Προπαγάνδας  έχει ήδη αναλυθεί από τον Lippman στο βιβλίο του «Κοινή Γνώμη» που έγραψε το 1922.  Μεταξύ ειδήσεων και κοινού τίθεται ένας φραγμός που τον βάζουν οι δημοσιογράφοι. Ο φραγμός βοηθά τα ΜΜΕ να χειραγωγήσουν ή να πληροφορήσουν το κοινό μερικώς  (σημ. πολύ σύνηθες φαινόμενο).   

Με τη χρήση στερεοτύπων (το έχουμε δει πολλαπλώς στη χώρα μας όπου συνεχώς υβρίζεται ο ελληνικός λαός τόσο από τον τοπικό όσο και από τον διεθνή τύπο) διαμορφώνουν την κοινή γνώμη (π.χ. οι άχρηστοι δημόσιοι υπάλληλοι, οι κλέφτες γιατροί, οι Έλληνες είναι τεμπέληδες, όλοι οι Έλληνες είναι διεφθαρμένοι) μέχρις ότου τα ΜΜΕ αποφασίσουν  μέσω της περιορισμένης πληροφόρησης να μεταβάλλουν την αντίληψη του κοινού, συνήθως προς όφελος των συμφερόντων της οικονομικής και πολιτικής εξουσίας.

Εξυπακούεται ότι σε τέτοιες συνθήκες δεν υφίσταται δημοκρατία και οι δημοσιογράφοι φέρουν ευθύνη. Αντί του να μεταχειρίζονται τους ανθρώπους ως απλούς θεατές ή ως θύματα θα έπρεπε να απευθύνονται σε αυτούς ως πολίτες με λόγο στη δημόσια ζωή και να βελτιώνουν το επίπεδο του δημόσιου λόγου.  Αυτό όμως που παρατηρείται ακόμα και στις λεγόμενες πολιτικές συζητήσεις κυρίως στην τηλεόραση είναι μία αφόρητη οχλαγωγία με λόγο φτηνό και «πεζοδρομιακό» την οποία παθητικά παρακολουθεί ο θεατής.

Ο ρόλος των δημοσιογράφων θα έπρεπε να είναι επίσης πιο δυναμικός όσο αφορά την πολιτική εξουσία υπό την έννοια ότι δεν θα πρέπει να αρκούνται στο να της παρέχουν πληροφόρηση αλλά να την «εξαναγκάζουν» να δρα υπέρ των πολιτών (στην περίοδο της κρίσης που ζούμε εδώ και δέκα περίπου χρόνια, πολλοί δημοσιογράφοι επικροτούν και στηρίζουν την εξουσία στο να δρα κατά και όχι υπέρ των πολιτών, δεν είναι τυχαίο ότι ο λαός τους αποκαλεί «παπαγαλάκια»).

stock photo, business, camera, working, politics, outside, woman, lady, work, professional, washington, dc, story, report, news, career, journalism, reporter, journalist, the-white-house, correspondent, newsworthy, usa-united-states, breaking-news, live-news
Οι δημοσιογράφοι θα πρέπει, ακόμα, να ενισχύουν τον δημόσιο διάλογο και όχι να τον καταστέλλουν πολλές φορές.  Να είναι σε διαρκή επαφή με τους πολίτες και να βοηθούν στη βελτίωση του επιπέδου του δημόσιου λόγου και  στη δημιουργία συλλογικών δράσεων. Να θέτουν  τους πολίτες προ των ευθυνών τους και όχι να τους αντιμετωπίζουν ως απλούς καταναλωτές ειδήσεων. Για να το επιτύχουν θα πρέπει να μάθουν να μιλούν με τους πολίτες και να ανταλλάσσουν απόψεις και συνεπώς να μάχονται να μάχονται για τη δημοκρατία.

Οι Έλληνες πολίτες είναι θυμωμένοι, απαισιόδοξοι, απαθείς απέναντι στην πολιτική εξουσία  και δεν ευθύνονται πλήρως γι’αυτό. Ο John Dewey είχε γράψει ότι για μία τέτοια κατάσταση ευθύνονται  όλοι όσοι εκπαιδεύουν τον λαό (καθηγητές, δάσκαλοι, διανοούμενοι) αλλά και οι δημοσιογράφοι γιατί δεν έχουν βοηθούν τους πολίτες να συμμετέχουν στη λήψη δημοκρατικών αποφάσεων που θα πρέπει να είναι μία συνεχής διαδικασία. 


Είχε επίσης προειδοποιήσει ότι η άγνοια, η προκατάληψη, η επιπολαιότητα, ο φθόνος και η αστάθεια – όλα αυτά που έχουν ως στόχο να καταστήσουν τους κοινούς πολίτες ανίκανους, θα τους κάνουν, αντίθετα, λιγότερο υποτακτικούς στις βλέψεις και στις προθέσεις της κυβερνώσας ελίτ.  Αυτή η αμφισβήτηση είναι πλέον ευδιάκριτη στην ελληνική κοινωνία.

Φωτεινή Μαστρογιάννη
Τίθεται λοιπόν το ερώτημα εάν οι δημοσιογράφοι θα συμβάλλουν στην καθιέρωση της δημοκρατίας και εάν θα ανακτήσουν τη χαμένη τους τιμή. Θα το κάνουν;





Προτεινόμενα αναγνώσματα

Walter Lippman, 1922. Public Opinion. Διαθέσιμο στο:
Jay Rosen. The Action of the Idea. Public Journalism in Built Form in The Idea of Public Journalism,edited by Theodore L. Glasser, New York, London: The Guilford Press.
John Dewey. The Public and Its Problems: An Essay in Political Inquiry. Ed. and introduction Melvin L. Rogers. University Park: Pennsylvania State University 






Παρασκευή 26 Μαΐου 2017

Η Άνοδος του Σύγχρονου Απολυταρχισμού

Φωτεινή Μαστρογιάννη

«Είναι μια εποχή όπου το να αναρωτιέσαι φθίνει απειλώντας σοβαρά τον δημοκρατικό μας διάλογο».
Eloi Laurent

 Αρκετοί (εάν και ο αριθμός τους μειώνεται διαρκώς) θεωρούν ότι ζούμε σε δημοκρατικό καθεστώς ή πιο σωστά σε ένα καθεστώς κοινοβουλευτικής δημοκρατίας. Είναι όμως έτσι;

Τα βασικά χαρακτηριστικά μίας κοινοβουλευτικής δημοκρατίας είναι: η διενέργεια εκλογών με διαφανή τρόπο, όλοι οι ενήλικες να έχουν το δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι, να υπάρχει ελευθερία λόγου  και κριτικής της κυβέρνησης χωρίς τον φόβο αντιποίνων και τέλος οι εκλεγμένοι να είναι ελεύθεροι να κυβερνήσουν.

Στις ημέρες μας όμως έχουμε την άνοδο αυτού που καλείται ανταγωνιστικός απολυταρχισμός ή κατ’άλλους ψευδοδημοκρατία όπου τα παραπάνω συχνά παραβιάζονται και εάν και διενεργούνται εκλογές χωρίς νοθεία ή χωρίς εκτεταμένη νοθεία, οι ταγοί καταχρώνται συνεχώς την κρατική περιουσία, αρνούνται στις αντιπολιτευτικές φωνές να έχουν επαρκή κάλυψη από τα ΜΜΕ, παρενοχλούν και «ρίχνουν λάσπη» στους πολιτικούς αντιπάλους και στους οπαδούς τους και σε κάποιες περιπτώσεις παραβιάζουν τα εκλογικά αποτελέσματα. Οι αντιπολιτευτικές φωνές μπορεί να παρακολουθούνται και σε κάποιες περιπτώσεις να συλλαμβάνονται και να δολοφονούνται.


Μία χώρα καταλήγει στον σύγχρονο απολυταρχισμό εάν υπήρξε θύμα συνεχών πολιτικών και οικονομικών κρίσεων (η ιστορία του σύγχρονου ελληνικού κράτους είναι κλασικό παράδειγμα). Οι σύγχρονες απολυταρχικές κυβερνήσεις χρησιμοποιούν τη διαφθορά (δωροδοκίες) αλλά και διαφόρων ειδών «νόμιμες» διώξεις προκειμένου να διατηρηθούν στην εξουσία χωρίς όμως να προκαλέσουν αντιδράσεις στο εσωτερικό και διεθνή κατακραυγή. Όσο πιο έντονη δε είναι η οικονομική κρίση τόσο μεγαλύτερα ποσά δαπανούν στην προπαγάνδα και στη λογοκρισία.

Τα ΜΜΕ διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στο πνίξιμο των αντιδράσεων αλλά θα μπορούσαν να αποτελέσουν και παράγοντα ανατροπής αυτού του καθεστώτος εάν ήταν ανεξάρτητα, δεν είναι όμως.
Στα καθεστώτα αυτού του τύπου τα ΜΜΕ ελέγχονται από την κυβέρνηση ή από φίλα προσκείμενους συμμάχους της κυβέρνησης (βλ. επιχειρηματίες). Ωστόσο σε αντίθεση με τα πλήρως αυταρχικά καθεστώτα όπου οι ανεξάρτητοι δημοσιογράφοι διώκονται, στα καθεστώτα του σύγχρονου απολυταρχισμού, οι κυβερνώντες προσπαθούν με τη δωροδοκία, την ανάθεση κρατικών διαφημίσεων σε έντυπα, τη διαγραφή των χρεών των ΜΜΕ και με τους περιοριστικούς νόμους στην ελευθεροτυπία να θέτουν σοβαρά εμπόδια έκφρασης στους ελεύθερους και ανεξάρτητους δημοσιογράφους.  Άλλα εμπόδια που θέτουν είναι και η πρόσληψη χάκερς για επιθέσεις στις αντιπολιτευόμενες ιστοσελίδες αλλά και η δωροδοκία ιδιοκτητών και δημοσιογράφων «ανεξάρτητων» μέσων προκειμένου να σταματήσουν να αρθρογραφούν εναντίον τους. Ο ρόλος των φιλικά προσκείμενων προς την κυβέρνηση επιχειρηματιών/επενδυτών είναι επίσης σημαντικός γιατί αυτοί αγοράζουν ΜΜΕ και τα αποδυναμώνουν μετατρέποντάς τα σε κούφια κελύφη. Είναι δε κανόνας, οι εξαγορές αυτές να γίνονται με χρήματα των φορολογούμενων (στην Ελλάδα το βιώνουμε συνεχώς).


Στο σημείο αυτό θα πρέπει να αναφερθεί ότι τα απολυταρχικά καθεστώτα τα οποία βασίζονται σε μία επαναστατική/προοδευτική ιδεολογία τείνουν να είναι πιο καταπιεστικά από ότι τα παραδοσιακά απολυταρχικά καθεστώτα (Kirkpatrick, 1979).
Χρησιμοποιούν τη βία μεν για να σταματήσουν διαδηλώσεις και αντιδράσεις αλλά όχι τόσο έντονα όσο θα έκανε ένα παραδοσιακό απολυταρχικό καθεστώς. Στόχος τους δεν είναι η τρομοκράτηση αλλά η χειραγώγηση των πεποιθήσεων (γι’αυτό και ο σημαντικός ρόλος των ελεγχόμενων ΜΜΕ και του διαδικτύου μέσω τρολς).

Ωστόσο παρατηρούμε ότι ξεκάθαρη και σαφής ιδεολογία δεν υπάρχει σήμερα στον απολυταρχισμό νέου τύπου και ως εκ τούτου δεν προσπαθούν να εξάγουν την ιδεολογία τους γι’αυτό και δεν θεωρούνται απειλητικά. Δεν προσπαθούν να επιβάλλουν κάποια ιδεολογία αλλά προβάλλουν ως προσόν την ικανότητα διακυβέρνησης (βλέπε μέτρα, ανάπτυξη κτλ.). Επικρατεί μία οικονομική ρητορική που έχει παραγκωνίσει πλήρως τον πολιτικό λόγο. Ο οικονομισμός παρουσιάζεται λοιπόν ως κυρίαρχο στοιχείο και ως λύση στα προβλήματα παραγνωρίζοντας εσκεμμένα το γεγονός ότι στην οικονομία δεν υπάρχει απόλυτη αλήθεια αλλά προτάσεις και δοκιμές επί των προτάσεων.
Τη δήθεν "ικανότητα"  οικονομικής διακυβέρνησης του σύγχρονου απολυταρχισμού,  προβάλλουν τα ΜΜΕ κυρίως μέσω της παραπληροφόρησης και της ελλιπούς πληροφόρησης.
Λόγω της έλλειψης ιδεολογίας, οτιδήποτε υποστηρίζει ο σύγχρονος απολυταρχισμός δεν θεωρείται απειλητικό γι’αυτό και η αντίσταση από τους λαούς είναι ανύπαρκτη.  
Ένας άλλος λόγος μη αντίστασης είναι η μετανάστευση συγγενικών ατόμων και έτσι οι εναπομείναντες (που είναι ως επί το πλείστον μεσήλικες και ηλικιωμένοι) δεν βρίσκουν λόγο να αντιδράσουν. Πολλοί επίσης από τους εναπομείναντες βρίσκουν λύση στα κοινωνικά μέσα και στο διαδίκτυο που καθηλώνουν (θα έλεγα και αποχαυνώνουν) και πολλές φορές μέσω των τρολς παραπληροφορούν όπως κάνουν άλλωστε κατά κόρον και τα κυρίαρχα ΜΜΕ

Συνεπώς, δεν υπάρχει, δυστυχώς,η κρίσιμη μάζα που θα προκαλούσε την αλλαγή όσο και εάν πολλοί ευελπιστούν σε κάτι τέτοιο χωρίς όμως να αποκλείονται οι θετικές εκπλήξεις που, κατά την άποψή μου, θα προκύψουν μόνο από μία φωτισμένη πρωτοπορία, διαφορετικά, στην αντίθετη περίπτωση, ο απολυταρχισμός θα γιγαντωθεί και θα θεωρείται πλέον νομοτέλεια.

Προτεινόμενη βιβλιογραφία

Eloi, L. 2016. Οι οικονομικοί μας μύθοι. Αθήνα: Εκδ. Πατάκη.

Guriev, S., Treisman, D. 2015. How Modern Dictators Survive: An Informational Theory of the New Authoritarianism. Διαθέσιμο στο:

Kirkpatrick, 1979. Dictatorships & Double Standards. New York: Simon & Schuster.

Levitsky, S. , Way.L.A. 2002. The rise of competitive authoritarianism. Διαθέσιμο στο: https://scholar.harvard.edu/levitsky/files/SL_elections.pdf