Θα Πεθάνουμε Ολοι!

Φωτεινή Μαστρογιάννη

Επανέρχομαι στον φόβο του θανάτου γιατί η περιρρέουσα ατμόσφαιρα κυριαρχείται από αυτόν, θα έλεγα ότι είναι το θέμα των ημερών.

Είναι φυσιολογικό ο άνθρωπος να φοβάται τον θάνατο αλλά και να επιθυμεί την αθανασία. Κάποιοι θα θυμούνται το παλιό γκράφιτι στους τοίχους των Αθηνών «Δεν θα πεθάνουμε ποτέ κουφάλα νεκροθάφτη»  που με χιούμορ εξέφραζε και τον φόβο για τον θάνατο αλλά και την επιθυμία για την πολυπόθητη αθανασία.

Ο φόβος του θανάτου ,ακόμα και πριν την επιδημία του κορωνοϊού, είναι ισχυρός (εάν και στους περισσότερους ασυνείδητος) και ασκεί μεγάλη επίδραση, πολύ μεγαλύτερη από αυτή που φανταζόμαστε. 

Είναι ένας φόβος που δεν εγκαταλείπει ποτέ τον άνθρωπο και τον οποίο ο άνθρωπος προσπαθεί να τον αντιμετωπίσει ατομικά, ιστορικά και πολιτισμικά. Αυτή η καταπίεση ισχυροποιεί τον φόβο, έναν φόβο για το άγνωστο και προσπαθούμε να βρούμε νόημα στη ζωή μας και να αφήσουμε το στίγμα μας σε αυτό τον κόσμο αλλά και να παλέψουμε ενάντια σε αυτούς οι οποίοι έχουν διαφορετική αντίληψη για τον θάνατο από εμάς. Άλλωστε κάτι τέτοιο δεν παρατηρούμε στα μεταφορικά μέσα όπου οι φορώντες μάσκα μάχονται αυτούς που δεν την φορούν ή δεν την φορούν «σωστά» κατ’αυτούς;

Θα πρέπει να επισημάνουμε ότι ο φόβος του θανάτου αποτελεί τη βάση από τους περισσότερους φόβους μας καθώς και τη βάση πολλών ασθενειών όπως είναι η υποχονδρία, οι κρίσεις πανικού, η αγοραφοβία, το μετατραυματικό στρες, η κατάθλιψη και η μανιοκατάθλιψη (Iverach et al., 2014).

Ως Έλληνες θα έπρεπε όμως να ήμασταν περισσότερο εξοικειωμένοι με τον θάνατο άλλωστε ο Επίκουρος ήταν αυτός που επινόησε την «Συμμετρία του Θανάτου».  

Ο Επίκουρος υποστήριξε ότι όλοι φοβόμαστε τον θάνατο και το απόλυτο τίποτα που αυτός εμπεριέχει αλλά δεν φοβόμαστε το απόλυτο τίποτα πριν γεννηθούμε. Με άλλα λόγια, δεν φοβόμαστε τη γέννηση τότε γιατί πρέπει να φοβόμαστε τον θάνατο; Και πριν την γέννηση αλλά και μετά τον θάνατο υπάρχει το απόλυτο τίποτα συνεπώς δεν θα έπρεπε να φοβόμαστε τον θάνατο γιατί όταν θα είμαστε νεκροί απλά δεν θα υπάρχουμε.

«Άρα είναι ανόητος αυτός που λέει ότι φοβάται το θάνατο,

όχι γιατί θα τον κάνει να υποφέρει όταν έρθει,

αλλά επειδή υποφέρει με την προσδοκία του θανάτου.

Γιατί ότι δεν σε στεναχωρεί όταν εί­ναι παρόν,

δεν υπάρχει λόγος να σε στεναχωρεί όταν το προσδοκείς».

Ο ψυχίατρος Ιρβιν Γιάλομ υποστήριξε ότι ο φόβος του θανάτου μπορεί να εκδηλωθεί ως:

• ·  Γενικευμένη ανησυχία, μία αίσθηση ότι κάτι δεν είναι σωστό.

• · Ένα συνεχές άγχος για τον θάνατο. Φέρνοντας ως παράδειγμα την επιδημία του κορωνοϊού, συνεχές άγχος για τον θάνατο έχει κάποιος που παρακολουθεί συνεχώς και εμμονικά τις ειδήσεις με τα κρούσματα, τους διασωληνωμένους και τους νεκρούς κοκ.

• · Τρόπος που αρνείται την ευτυχία. Είναι όταν ο άνθρωπος αισθάνεται ότι υπάρχει ο θάνατος παντού γύρω του και δεν ευχαριστιέται την καθημερινότητά του. Αλλωστε και αυτό το έχουμε παρατηρήσει στις μέρες μας. Ανθρωποι που λόγω του φόβου του κορωνοϊού αρνούνται να έρθουν σε επαφή με φίλους τους, αποφεύγουν συναναστροφές, σκέφτονται μόνο την επιδημία αρνούμενοι να σκεφθούν οτιδήποτε άλλο.

Ο Γιώργος Κίσσας (2019, σσ. 38-39) στο κείμενό του «Ναρκισσισμός και μέσα κοινωνικής δικτύωσης» παραθέτει μία ενδιαφέρουσα σύνδεση της θνητότητας με τον ναρκισσισμό. Παραθέτω αυτούσιο απόσπασμα από το κείμενό του: 

«Η άρνηση της θνητότητας είναι κατ’εξοχήν ναρκισσιστικό χαρακτηριστικό. Βέβαια, η απώθηση της θνητότητας αποτελούσε κοινό χαρακτηριστικό της νεωτερικής κοινωνίας. Ο θάνατος έχει εξοριστεί από τη ζωή μας. Ολες οι παραδοσιακές τελετουργίες που αφορούσαν στη φροντίδα του νεκρού και που μας έφερναν σε επαφή με τη μόνη σίγουρη πραγματικότητα της ζωής μας , τον θάνατο, έχουν εξοστρακιστεί από το βίο μας. Σε πολλές πολυκατοικίες των Αθηνών απαγορεύεται, βάσει του κανονισμού των, η παραμονή του νεκρού στο σπίτι του. Το ίδιο και στους ναούς των νεκροταφείων η κηδεία γίνεται με κλειστό φέρετρο. 

Αν κάποτε ταμπού ήταν το σεξ, τώρα ταμπού είναι ο θάνατος. Η εικονιστική κοινωνία, απωθεί την θνητότητα μέσω της εξεικόνισης. Η θνητότητά μας αποδεικνύει την παροδικότητα όλων των ανθρωπίνων. Αλλά η απώθηση της θνητότητας χαρίζει μια ψευδαίσθηση αιωνιότητας».

Ο φόβος του θανάτου όμως σχετίζεται και με ατομικούς παράγοντες όπως είναι η ηλικία (οι ηλικιωμένοι φοβούνται τη διαδικασία του θανάτου ενώ οι νεότεροι φοβούνται τον ίδιο τον θάνατο) και το φύλο (οι γυναίκες φοβούνται πιο πολύ από τους άντρες τον θάνατο των αγαπημένων τους και τις συνέπειες του θανάτου τους) (Iverach et al., 2014).

Πώς όμως μπορεί να αντιμετωπιστεί αυτός 

ο φόβος;

Το βασικό είναι να αποδεχτούμε με ψυχραιμία ότι ο θάνατος είναι αναπόφευκτος, θα συμβεί σε όλους μας και να συμβιβαστούμε με την ιδέα. Ο Λόρδος Κέυνς το είχε θέσει εύστοχα: «Μακροπρόθεσμα όλοι θα πεθάνουμε». Στο εντωμεταξύ, μπορούμε να ζήσουμε βάζοντας στόχους στην ζωή μας, απολαμβάνοντας την ζωή με ανθρώπους που έχουν τις ίδιες αντιλήψεις με εμάς και αποκτώντας μεγαλύτερη αυτοεκτίμηση.

 

 

  

Πηγές

 

Iverach, L., Menzies, R.G., Menzies, R.E.2014. Death anxiety and its role in psychopathology:Reviewing the status of a transdiagnostic construct. Clinical Psychology Review, pp. 580-593.

Κίσσας, Γ., π.Βασίλειος Θερμός, π. Χαράλαμπος Παπαδόπουλος (Λίβυος).2019, Ναρκισσισμός και Αυτοθεματοποίηση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Βόλος: Εκδοτική Δημητριάδος.

Μαστρογιάννη, Φ. 2020. Θεωρία Διαχείρισης του Τρόμου και Κορωνοϊός. Διαθέσιμο στο: https://mastroyanni.blogspot.com/2020/05/blog-post.html

https://www.medicalnewstoday.com/articles/321939#causes-and-types

http://www.nspb.net/index.php/nspb/article/view/124

https://evolutioncounseling.com/facing-death-anxiety/

https://theawarenesscentre.com/death-anxiety/

https://ellaniapili.blogspot.com/2016/02/o.html

https://www.psychologytoday.com/us/blog/science-choice/202002/how-do-people-manage-death-anxiety

https://www.psychologytoday.com/us/blog/out-the-darkness/201402/the-psychology-death

 

Ήρθε ξανά ο καιρός των πολυμαθών;

Φωτεινή Μαστρογιάννη 

Στον ξένο τύπο διαβάζουμε τα τελευταία χρόνια δημοσιεύματα που αναφέρονται στην πολυμάθεια. Η πολυμάθεια  που είχε πλέον καταργηθεί λόγω της πλήρους εξειδίκευσης που έχει επικρατήσει σε όλα τα επιστημονικά πεδία. Η εξειδίκευση οδήγησε και στον κατακερματισμό παλαιότερα ενιαίων κλάδων όπως π.χ. οι οικονομικές επιστήμες που πλέον έχουν κατατμηθεί σε πεδία όπως είναι η διοίκηση επιχειρήσεων, τα χρηματοοικονομικά, η λογιστική, η μακροοικονομία κτλ.

 

Θα υποστήριζα ότι αυτή η επιμονή στην εξειδίκευση είναι και ο λόγος της φθίνουσας πορείας ενασχολήσεων που δεν συνδέονται με αυτή. Για παράδειγμα, το πιάνο και τα γαλλικά δεν υφίστανται ως  απαραίτητη εκπαίδευση  για τις κορασίδες της αστικής τάξης, είναι πλέον παρελθόν. Οι ξένες γλώσσες μαθαίνονται αποκλειστικά για την εύρεση εργασίας και όχι λόγω της αγάπης σε αυτές και την εθνική κουλτούρα που αντιπροσωπεύουν, η δε ενασχόληση με τη μουσική θεωρείται χόμπυ και όχι στοιχείο βασικής εκπαίδευσης. Το ίδιο ισχύει γενικότερα για ότι σχετίζεται με την τέχνη και τον πολιτισμό.  Τις δε αρνητικές συνέπειες για την κοινωνία τις βιώνουμε όλοι.

 Η πολυμάθεια, όπως αναφέρεται σήμερα, θυμίζει λίγο τον Αριστοτέλη ή τον Λεονάρντο Ντα Βίντσι. Θεωρείται η γνώση αρκετών επιστημονικών αντικειμένων αλλά όχι στο βάθος που απαιτεί η εξειδίκευση. Οι πολυμαθείς παλαιότερα «τιμωρούνταν» από τον χώρο των επιχειρήσεων και από τους συμβούλους εύρεσης προσωπικού. Θεωρούνταν ως μη «εστιασμένοι» σε ένα πεδίο, ότι δεν μπορούσαν να καταταχθούν κάπου.Οι συνέπειες για τις επιχειρήσεις και τους οργανισμούς είναι ορατές και αρνητικές ειδικότερα στον αγώνα τους για την εύρεση ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος μέσω της πρόσληψης ταλέντων και οι πολυμαθείς είναι πραγματικά ταλέντα.  

Η συζήτηση αυτή για την επιστροφή της πολυμάθειας εκπλήσσει γιατί θίγεται το αυτονόητο που είναι ότι η υπερβολική εξειδίκευση εμποδίζει  τη σφαιρική θεώρηση των πραγμάτων , το άτομο γίνεται μονοδιάστατο και επίμονο σε αυτά που γνωρίζει. 

Οι πολυμαθείς διαθέτουν αυτή τη σφαιρική θεώρηση που είναι απαραίτητη και μπορεί να βρουν ευκολότερα λύσεις.  Στην πράξη αυτό είναι πασιφανές σε επιστημονικά πεδία όπως είναι το μάρκετινγκ που προϋποθέτει γνώσεις κοινωνιολογίας, ψυχολογίας, μαθηματικών, οικονομίας , πληροφορικής και στατιστικής καπ διαφορετικά δεν μπορεί να εφαρμοσθεί επιτυχημένα. 

Αντίστοιχα, την έλλειψη πολυμάθειας διακρίνουμε στις αποφάσεις για την οικονομία οι οποίες δεν λαμβάνουν υπόψη τους  τα ιστορικά, κοινωνικά και πολιτισμικά στοιχεία της κοινωνίας στην οποία επιβάλλονται τα οικονομικά μέτρα χωρίς τη στρατηγική σκέψη που θα επέφερε η γνώση των παραπάνω. 

Είναι δε απορίας άξιον η έλλειψη πολυμαθών ειδικά στους καιρούς που ζούμε όπου μία απλή αναζήτηση στο Διαδίκτυο λύνει απορίες αλλά και προσφέρει δυνατότητες εκμάθησης πολλών αντικειμένων δωρεάν – από ξένες γλώσσες έως προγραμματισμό Η/Υ. Η έλευση της Τεχνητής Νοημοσύνης και η βαθιά μάθηση (deep learning) των μηχανών/ρομπότ σίγουρα θα καταργήσει όλες τις θέσεις εργασίας επαναλαμβανόμενων καθηκόντων ρουτίνας όπως π.χ. εισαγωγή στοιχείων κτλ.  Κάποιοι θεωρούν ότι η πολυμάθεια θα βοηθήσει κάποιους να επιβιώσουν στον κόσμο της Τεχνητής Νοημοσύνης και θα μπορούν να βρουν ευκολότερα εργασία.  Ειδικότερα δε λόγω του ότι η γρήγορη αυτή εξέλιξη υποχρεώνει τον άνθρωπο  να εργασθεί σε πολλές διαφορετικές ειδικότητες κατά τη διάρκεια της ζωής του, θεωρείται ότι η πολυμάθεια θα του παρέχει αυτή την ευελιξία.   

Συνεπώς, η πολυμάθεια καθίσταται πλέον καταναγκαστική θα λέγαμε και της λείπει το στοιχείο της αναζήτησης και της περιέργειας  που είχαν ο Αριστοτέλης και ο Λεονάρντο ντα Βίντσι  ή έστω στοιχείο μίας βασικής αστικής καλλιέργειας ενώ αντίθετα, κατά κάποιους, θα αποτελέσει στοιχείο επαγγελματικής επιβίωσης. 

Φωτεινή Μαστρογιάννη

Είναι όμως έτσι ή και οι πολυμαθείς θα αποτελέσουν ένα μεσοπρόθεσμο στάδιο μετάβασης πριν την ολοκληρωτική επικράτηση των μηχανών;

Ο Άνθρωπος είναι είδος προς κατάργηση;

Στη διαδικτυακή εκπομπή Take the money & run, η ερευνήτρια Χρυσούλα Μπουκουβάλα συζήτησε με την Φωτεινή Μαστρογιάννη για το ζοφερό μέλλον της ανθρωπότητας. Το ιστολόγιο της κας Μπουκουβάλα http://aperopia.fr/el/ είναι το πρώτο ιστολόγιο στην Ελλάδα για θέματα διανθρωπισμού. 

Φωτεινή Μαστρογιάννη και Χρυσούλα Μπουκουβάλα 

Ο διανθρωπισμός είναι ένα παγκόσμιο κίνημα που ξεκίνησε στα τέλη του 19ου αι. στη Ρωσία και πρεσβεύει τη σταδιακή μετατροπή της ανθρώπινης φύσης μέσω της τεχνολογίας. Οι διανθρωπιστές πιστεύουν ότι ο άνθρωπος πρέπει να καταργηθεί γιατί έχει δημιουργήσει πολλά δεινά. Ο διανθρωπισμός ξεκίνησε ως φιλοσοφικό κίνημα αλλά είναι κυρίως πολιτικό. Στον αχαλίνωτο καπιταλισμό που ζούμε, η ανθρώπινη φυσιολογία θα αποτελέσει αντικείμενο προς πώληση.

Η Χρυσούλα Μπουκουβάλα εξηγεί αναλυτικά στα παρακάτω βίντεο τα σχέδια των διανθρωπιστών που αρκετά έχουμε ήδη να πραγματοποιούνται. 

Οι ανοικτοί χώροι γραφείων εξοντώνουν τον εργαζόμενο

Φωτεινή Μαστρογιάννη

Στα περισσότερα γραφεία που βλέπουμε, εργαζόμαστε ή προσφέρονται προς πώληση - ενοικίαση είναι αυτά των ανοικτών χώρων. Στα γραφεία ανοικτών χώρων, ειδικά στην Ελλάδα, εργάζονται πολλοί εργαζόμενοι με τα γραφεία τους πολύ κοντά το ένα στο άλλο. 

Αρχικά οι λόγοι για τους οποίους δημιουργήθηκαν αυτοί οι ανοικτοί χώροι ήταν η άνοδος της παραγωγικότητας,η δημιουργία ομαδικού κλίματος συνεργασίας και η δημιουργικότητα. Στην πραγματικότητα όμως ο λόγος ήταν άλλος και δεν ήταν παρά αυτός της στενής παρακολούθησης του εργαζόμενου και της πλήρους κατάργησης της ιδιωτικότητάς του. 

Δεν είναι τυχαίο, προς επίρρωση των παραπάνω, ότι σε πολλούς από αυτούς τους ανοικτούς χώρους, στεγάζεται και ο προϊστάμενος, συνήθως τοποθετημένος σε ένα κουβούκλιο με τζάμια στον οποίο διατηρεί κάποια ιδιωτικότητα, σε σχέση με τους απλούς εργαζόμενους, και μπορεί ταυτόχρονα να επιτηρεί τους άλλους με διακριτό τον ρόλο εξουσίας του. Πρόκειται λοιπόν για τη δημιουργία ενός σύγχρονου εργοστάσιου παραγωγής που έχει μεταφερθεί στον τριτογενή τομέα των υπηρεσιών. Οι χώροι όμως αυτοί δημιουργούν προβλήματα. 

Ειδικά για τους εργαζόμενους υψηλής απόδοσης οι οποίοι χρειάζονται ησυχία για να συγκεντρωθούν στην εργασία τους, οι ανοικτοί χώροι με τη φασαρία που δημιουργείται από τους άλλους εργαζόμενους αποτελούν γι'αυτούς ένα ακατάλληλο περιβάλλον. Τα πράγματα είναι ακόμα χειρότερα για τους εσωστρεφείς (το 50,7% του πληθυσμού) που χρειάζονται τον δικό τους χώρο, η συνεχής παρουσία των άλλων «πάνω από το κεφάλι τους»  μπορεί να είναι μαρτύριο. Εάν δε κάποιος συνάδερφος του αρέσει να ακούει μουσική τότε το μαρτύριο μπορεί να είναι και χειρότερο. 

Πέραν όμως της ηχητικής μόλυνσης υπάρχει και η οπτική μόλυνση δηλαδή οι συνεχείς κινήσεις των άλλων διασπούν την προσοχή, φυσικά για παραγωγικότητα ούτε λόγος. Οι άνθρωποι δεν θέλουν να βρίσκονται σε διαρκή και στενή επαφή με άλλους στον χώρο εργασίας και έχει παρατηρηθεί ότι οι  καλοί εργαζόμενοι που εργάζονται σε τέτοιους χώρους  αποφεύγουν να πηγαίνουν στη δουλειά τους  και έτσι η παραγωγικότητα μειώνεται ακόμα περισσότερο.  

Τα στοιχεία αυτά έχουν επιβεβαιωθεί από πλήθος ερευνών. Πιο συγκεκριμένα, καθημερινά χάνονται 86’ εργασίας λόγω των διαφόρων ενοχλήσεων που συμβαίνουν στους ανοικτούς χώρους εργασίας και χρειάζονται 23’ ανά εργαζόμενο για να συνέρθει από τις ενοχλήσεις αυτές. Η παραγωγικότητα μειώνεται κατά 15% και η ευημερία των εργαζόμενων μειώνεται κατά 32%. Να μην συζητήσουμε βέβαια για την εύκολη μετάδοση των ασθενειών που πραγματοποιείται από τον ένα εργαζόμενο στον άλλο. Σύμφωνα με μία έρευνα που πραγματοποιήθηκε το 2011 στη Δανία η πιθανότητα να αρρωστήσει κάποιος εργαζόμενος στους χώρους αυτούς αυξάνει κατά 62%.

Οι ανοικτοί χώροι εργασίας μπορεί να ενδείκνυνται για τα τμήματα πωλήσεων αλλά όχι για τις άλλες θέσεις εργασίας. Η λύση που προτείνεται διεθνώς είναι να μπορεί ο εργαζόμενος να εργάζεται από το σπίτι του κάτι που με τη σημερινή εξέλιξη της τεχνολογίας είναι απολύτως εφικτό.

Κατ’αυτό τον τρόπο και η επιχείρηση εξοικονομεί χρήματα από την ενοικίαση κτιρίων και ο εργαζόμενος είναι πιο παραγωγικός. 

Εναλλακτικά  μπορούν να δημιουργηθούν χώροι γραφείων με γυάλινα διαχωριστικά στην περίπτωση που δεν είναι εφικτό να υπάρχουν ξεχωριστά γραφεία. Μπορεί επίσης ο εργαζόμενος να εργάζεται από το σπίτι και μία ημέρα την εβδομάδα να βρίσκεται στα γραφεία της επιχείρησης έτσι ώστε να μην απομονώνεται από τους συναδέρφους του. Όλες αυτές είναι διαφορετικές προτάσεις που συζητούνται κατά καιρούς και κάποιες επιχειρήσεις τις έχουν πραγματοποιήσει, ειδικότερα την εργασία από το σπίτι. 

Φωτεινή Μαστρογιάννη

Ωστόσο, σε αυτή την περίπτωση πρέπει να επανεξετασθεί η ισορροπία μεταξύ προσωπικής και επαγγελματικής ζωής γιατί έχει παρατηρηθεί ότι το σπίτι μετατρέπεται πλέον σε γραφείο με όλες τις αρνητικές επιπτώσεις που μπορεί να έχει για την οικογενειακή ζωή του εργαζόμενου.

Η Χαμένη Τιμή της Δημοσιογραφίας

Φωτεινή Μαστρογιάννη

Η εικόνα των δημοσιογράφων, ειδικά στην χώρα μας, είναι αρνητική.  Το «Αλήτες, ρουφιάνοι, δημοσιογράφοι» παραμένει επίκαιρο στη συνείδηση μεγάλου μέρους του κοινού. Η εμπιστοσύνη έχει χαθεί.

Για πολλούς, οι  δημοσιογράφοι λειτουργούν ως γραμματείς ιδιωτικών συμφερόντων και πολιτικών με σκοπό την απλή αναπαραγωγή ειδήσεων (για ανάλυση και δημοσιογραφία γνώμης ούτε λόγος). Η απόσταση μεταξύ δημοσιογράφων και αναγνωστών/θεατών/ακροατών είναι τεράστια ειδικά στην περίπτωση των διάσημων πανελλαδικά δημοσιογράφων που με τα υψηλά τους εισοδήματα δεν έχουν καμία σχέση με τον κοινό πολίτη και δεν μπορούν, όπως είναι φυσικό,  να τον καταλάβουν. Λόγω θέσης  και εισοδημάτων ταυτίζονται με την πολιτική και οικονομική ελίτ που και αυτή βρίσκεται σε πλήρη διάσταση με τον μέσο άνθρωπο.

Ο αρνητικός ρόλος των δημοσιογράφων στη διαμόρφωση της Κοινής Γνώμης και της Προπαγάνδας  έχει ήδη αναλυθεί από τον Lippman στο βιβλίο του «Κοινή Γνώμη» που έγραψε το 1922.  Μεταξύ ειδήσεων και κοινού τίθεται ένας φραγμός που τον βάζουν οι δημοσιογράφοι. Ο φραγμός βοηθά τα ΜΜΕ να χειραγωγήσουν ή να πληροφορήσουν το κοινό μερικώς  (σημ. πολύ σύνηθες φαινόμενο).   

Με τη χρήση στερεοτύπων (το έχουμε δει πολλαπλώς στη χώρα μας όπου συνεχώς υβρίζεται ο ελληνικός λαός τόσο από τον τοπικό όσο και από τον διεθνή τύπο) διαμορφώνουν την κοινή γνώμη (π.χ. οι άχρηστοι δημόσιοι υπάλληλοι, οι κλέφτες γιατροί, οι Έλληνες είναι τεμπέληδες, όλοι οι Έλληνες είναι διεφθαρμένοι) μέχρις ότου τα ΜΜΕ αποφασίσουν  μέσω της περιορισμένης πληροφόρησης να μεταβάλλουν την αντίληψη του κοινού, συνήθως προς όφελος των συμφερόντων της οικονομικής και πολιτικής εξουσίας.

Εξυπακούεται ότι σε τέτοιες συνθήκες δεν υφίσταται δημοκρατία και οι δημοσιογράφοι φέρουν ευθύνη. Αντί του να μεταχειρίζονται τους ανθρώπους ως απλούς θεατές ή ως θύματα θα έπρεπε να απευθύνονται σε αυτούς ως πολίτες με λόγο στη δημόσια ζωή και να βελτιώνουν το επίπεδο του δημόσιου λόγου.  Αυτό όμως που παρατηρείται ακόμα και στις λεγόμενες πολιτικές συζητήσεις κυρίως στην τηλεόραση είναι μία αφόρητη οχλαγωγία με λόγο φτηνό και «πεζοδρομιακό» την οποία παθητικά παρακολουθεί ο θεατής.

Ο ρόλος των δημοσιογράφων θα έπρεπε να είναι επίσης πιο δυναμικός όσο αφορά την πολιτική εξουσία υπό την έννοια ότι δεν θα πρέπει να αρκούνται στο να της παρέχουν πληροφόρηση αλλά να την «εξαναγκάζουν» να δρα υπέρ των πολιτών (στην περίοδο της κρίσης που ζούμε εδώ και δέκα περίπου χρόνια, πολλοί δημοσιογράφοι επικροτούν και στηρίζουν την εξουσία στο να δρα κατά και όχι υπέρ των πολιτών, δεν είναι τυχαίο ότι ο λαός τους αποκαλεί «παπαγαλάκια»).

Οι δημοσιογράφοι θα πρέπει, ακόμα, να ενισχύουν τον δημόσιο διάλογο και όχι να τον καταστέλλουν πολλές φορές.  Να είναι σε διαρκή επαφή με τους πολίτες και να βοηθούν στη βελτίωση του επιπέδου του δημόσιου λόγου και  στη δημιουργία συλλογικών δράσεων. Να θέτουν  τους πολίτες προ των ευθυνών τους και όχι να τους αντιμετωπίζουν ως απλούς καταναλωτές ειδήσεων. Για να το επιτύχουν θα πρέπει να μάθουν να μιλούν με τους πολίτες και να ανταλλάσσουν απόψεις και συνεπώς να μάχονται να μάχονται για τη δημοκρατία.

Οι Έλληνες πολίτες είναι θυμωμένοι, απαισιόδοξοι, απαθείς απέναντι στην πολιτική εξουσία  και δεν ευθύνονται πλήρως γι’αυτό. Ο John Dewey είχε γράψει ότι για μία τέτοια κατάσταση ευθύνονται  όλοι όσοι εκπαιδεύουν τον λαό (καθηγητές, δάσκαλοι, διανοούμενοι) αλλά και οι δημοσιογράφοι γιατί δεν έχουν βοηθούν τους πολίτες να συμμετέχουν στη λήψη δημοκρατικών αποφάσεων που θα πρέπει να είναι μία συνεχής διαδικασία. 

Είχε επίσης προειδοποιήσει ότι η άγνοια, η προκατάληψη, η επιπολαιότητα, ο φθόνος και η αστάθεια – όλα αυτά που έχουν ως στόχο να καταστήσουν τους κοινούς πολίτες ανίκανους, θα τους κάνουν, αντίθετα, λιγότερο υποτακτικούς στις βλέψεις και στις προθέσεις της κυβερνώσας ελίτ.  Αυτή η αμφισβήτηση είναι πλέον ευδιάκριτη στην ελληνική κοινωνία.

Φωτεινή Μαστρογιάννη

Τίθεται λοιπόν το ερώτημα εάν οι δημοσιογράφοι θα συμβάλλουν στην καθιέρωση της δημοκρατίας και εάν θα ανακτήσουν τη χαμένη τους τιμή. Θα το κάνουν;

Προτεινόμενα αναγνώσματα

Walter Lippman, 1922. Public Opinion. Διαθέσιμο στο:

< https://wwnorton.com/college/history/america-essential-learning/docs/WLippmann-Public_Opinion-1922.pdf>

Jay Rosen. The Action of the Idea. Public Journalism in Built Form in The Idea of Public Journalism,edited by Theodore L. Glasser, New York, London: The Guilford Press.

John Dewey. The Public and Its Problems: An Essay in Political Inquiry. Ed. and introduction Melvin L. Rogers. University Park: Pennsylvania State University 

Γιατί είμαστε απαθείς;

Φωτεινή Μαστρογιάννη

«Όλοι οι μηχανισμοί του σημερινού αντιπροσωπευτικού συστήματος – κόμματα, εκλογές, κοινοβούλιο – έχουν χρεοκοπήσει στη συνείδηση των πολιτών. Οι μείζονες πολιτικές αποφάσεις λαμβάνονται από εξωκοινοβουλευτικούς παράγοντες – συχνά εξωεθνικούς. Τα κόμματα εξουσίας υπηρετούν τα συμφέροντα των χρηματοδοτών τους. Και οι παντοιοτρόπως χειραγωγούμενοι πολίτες προσέρχονται στις κάλπες και προσεπικυρώνουν τη σκηνοθεσία».

Κυριάκος Σιμόπουλος  «Η διαφθορά της εξουσίας»

Ο Κυριάκος Σιμόπουλος αναφέρονταν στη χρεοκοπία του πολιτικού συστήματος αποδίδοντας την στις σχέσεις εξάρτησης της Ελλάδας και στη διαφθορά της εξουσίας.

Ο Αμερικανός κοινωνιολόγος Τσαλς Ράιτ Μιλς (C. Wright Mills) αποδίδει την πολιτική απάθεια και την πολιτική υποταγή των πολιτών στην εξουσία των ελίτ. Οι ελίτ αποτελούνται αποτελείται από τους συνδικαλιστές που είναι πλέον οι άνθρωποι του συστήματος και οι οποίοι στερούν από τους εργαζόμενους την ανεξαρτησία της σκέψης μετατρέποντάς τους σε χαζοχαρούμενα ρομπότ. Οι άλλες ελίτ είναι η στρατιωτική, η πολιτική και η οικονομική.

Ο Σιμόπουλος αναφέρει χαρακτηριστικά: « Η εξουσία επιθυμεί τον εκφυλισμό του πολίτη σε άβουλο καταναλωτή που απολαμβάνει αποχαυνωμένος τα τηλεοπτικά θεάματα. Χρειάζεται πολίτη που ελαύνεται αποκλειστικά από το προσωπικό του συμφέρον, πολίτη με ατομικιστικό πνεύμα και φρόνημα, πολίτη που ανέχεται τα πάντα. Με τα ΜΜΕ και τη διαφημιστική βιομηχανία επιδιώκει την πλήρη υποταγή του στο σύστημα, τον συμβιβασμό, την παραδοχή. Να μη διαμαρτύρεται ποτέ. Να λέει πάντα «ναι». Χωρίς καταναγκασμό, χωρίς άσκηση βίας. Με τη μαζική πλύση εγκεφάλου και τη χειραγώγηση. Καλλιεργεί τις καταναλωτικές του μανίες, την απληστία για υλικά αγαθά και κυρίως το πάθος της απόλαυσης, που γίνεται αποκλειστικός σκοπός ζωής…Αντικειμενικός σκοπός του συστήματος, να περιορίσει τον πολίτη στον ιδιωτικό χώρο. Να παραιτηθεί από το δικαίωμα συμμετοχής στη διαχείριση των κοινών και στον έλεγχο της πολιτικής εξουσίας».

«Γραμμή Παραγωγής»- πίνακας του Γεράσιμου Γερολυμάτου

Αναφέρεται σαφώς λοιπόν στην πολιτική υποταγή του Ράιτ Μιλς. Ο Μιλς ορίζει την πολιτική υποταγή ως την άρνηση ύπαρξης αντι-ιδεολογιών («όποιος δεν είναι μαζί μας, είναι εχθρός μας»), πολιτικών θεσμών και τρόπων ζωής που θα βοηθούσαν στη διαμόρφωση πολιτικών στόχων και στην αντίστοιχη δράση.  

Η πολιτική υποταγή υλοποιείται σε κοινωνίες που η κυρίαρχη στάση είναι ο ατομικισμός, τα πολιτικά κόμματα δεν διαφέρουν το ένα από το άλλο όσον αφορά τα πολιτικά τους προγράμματα και η όλη πολιτική περιορίζεται στα εκλογικά αποτελέσματα. Η πολιτική βρίσκεται σε απόσταση από την καθημερινότητα του πολίτη, η οποία δεν αποτελεί πλέον αντικείμενο πολιτικού προβληματισμού. Συνέπεια αυτής της κατάστασης είναι να μην «χτυπιέται το κακό στη ρίζα του» και ως εκ τούτου, η πολιτική ανάλυση να είναι ελλειμματική αλλά και να μην υπάρχει καμία έξυπνη στρατηγική.

Τα ΜΜΕ δεν προάγουν τον διάλογο και την ανταλλαγή ιδεών, τα πανεπιστήμια γίνονται κέντρα επαγγελματικής κατάρτισης και όχι φυτώρια κριτικής σκέψης. Ο πολίτης μένει αβοήθητος, στο έλεος των ελίτ και των πολυεθνικών και θύμα χειραγώγησης. 

Στην περίπτωση που διαθέτει ακόμα εργασία, συνήθως μισθωτή, ο αγώνας για την επιβίωση τον ωθεί σε ακόμα μεγαλύτερη απομόνωση και σε αρκετές περιπτώσεις το νόημα της ζωής και η προσωπική  του αξία «βρίσκεται» στον χώρο εργασίας του, έναν χώρο στον οποίο είναι πλήρως εξαρτημένος από μία αυταρχική ιεραρχία. 

Η ερώτηση «τι δουλειά κάνεις;» είναι σημαντική γιατί προσδιορίζει το τυχόν κύρος του στην κοινωνία ενώ η έλλειψη κύρους του δημιουργεί πανικό. Το κύρος αυτό συνδέεται αποκλειστικά με τον χώρο εργασίας και όχι σε άλλες δραστηριότητες που βρίσκονται έξω από αυτόν. Ο άνθρωπος αποξενώνεται και μεταμορφώνεται σε επιδεικτικό καταναλωτή – το χρήμα ως ένδειξη προσωπικής αξίας. 

Η ανασφάλειά του όμως δεν παύει. Το μήνυμα που του μεταφέρεται είναι ότι πρέπει να έχει μία εργασία βαρετή και κακοπληρωμένη στην οποία δεν πρόκειται να έχει καμία εξέλιξη (η εξέλιξη είναι για τους λίγους και εκλεκτούς) και μπορεί να ξεχάσει τη μιζέρια του μόνο μέσω της κατανάλωσης και των εφήμερων καταναλωτικών σχέσεων, έχοντας πάντα τον φόβο ότι μπορεί να απολέσει τη δουλειά του και συνεπώς και την κατανάλωσή του, οπότε σε αυτή την περίπτωση, σύμφωνα με τα κοινωνικά πρότυπα θα είναι «άχρηστος» και «περιττός». 

Μετατρέπεται λοιπόν σε έναν ανεύθυνο, απομονωμένο και χαζοχαρούμενο πολίτη που ενδιαφέρεται μόνο για την προσωρινή διασκέδαση προκειμένου να ξεχάσει την κούραση της δουλειάς του.  Η έλλειψη συλλογικότητας τον κάνει εύκολο θύμα χειραγώγησης, είναι ένας απαθής πολίτης. Εάν ασχολείται με την πολιτική το κάνει μόνο ως τρόπο απόκτησης εξουσίας και κύρους και όχι γιατί επιθυμεί την αλλαγή προς το καλύτερο.

Ποια είναι η λύση; Πώς μπορεί να καταπολεμηθεί η απάθεια; Ο Μιλς θεωρεί ότι θα πρέπει να επαναδιαμορφωθεί η ψυχολογία και η δομή της κοινωνίας μέσω της βελτίωσης της θέσης της γυναίκας (σημ. δική μου δηλαδή να μην θεωρείται σκεύος ηδονής), της διευθέτησης του χώρου εργασίας (καλύτερες συνθήκες εργασίας), της ποιότητας της διασκέδασης (σημ. όχι άλλα τηλεσκουπίδια, τηλεπερσόνες της συμφοράς, σκυλάδικα κτλ.), της ασφάλειας της κατοικίας (σημ. να μην φοβάται ο άνθρωπος ότι θα μείνει στον δρόμο), της αύξησης της αυτοεκτίμησης (μέσω δημιουργικών δραστηριοτήτων και όχι μέσω του τίτλου εργασίας) και τέλος μέσω της κατάργησης της χειραγώγησης.  

Η επίλυση αυτών των πολιτικών προβλημάτων θα σταματήσει και την πολιτική απάθεια. Σημαντικό όμως είναι να το κατανοήσει και ο ίδιος ο πολίτης ή είναι τόσο αλλοτριωμένος που δεν πρόκειται να το κατανοήσει;

Προτεινόμενα αναγνώσματα

Κυριάκος Σιμόπουλος. Η διαφθορά της εξουσίας. Εκδ. Πιρόγα.

Φωτεινή Μαστρογιάννη. Υποταγή ή αλλαγή; Το ερώτημα των Ελλήνων. Διαθέσιμο στο: <http://mastroyanni.blogspot.gr/2016/10/blog-post_22.html>

Φωτεινή Μαστρογιάννη. Απάθεια και Συλλογική Δράση. Διαθέσιμο στο: <http://mastroyanni.blogspot.gr/2016/11/blog-post_27.html>

C.Wright Mills. The Power Elite. Διαθέσιμο στο: <http://www.eindtijdinbeeld.nl/EiB-Bibliotheek/Boeken/The_Power_Elite_-_New_Edition__first_full-scale_study_of_structure_and_distribution_of_power_in_USA___2000_.pdf>

Tom DeLuca. The two faces of political apathy. Διαθέσιμο στο:<https://politicalanthro.files.wordpress.com/2014/09/the-two-faces-of-political-apathy3.pdf>

Μην πείτε στη μητέρα μου ότι είμαι μπλόγκερ, νομίζει ότι είμαι υπάλληλος γραφείου!

Φωτεινή Μαστρογιάννη

«Η ιστορική χρήση της πληροφορίας ως δύναμης μέχρι τώρα περιοριζόταν στα έθνη-κράτη. Σήμερα, ένας μπλόγκερ  μπορεί να επηρεάσει μια εκλογή, μια ανάρτηση στο διαδίκτυο μπορεί να στρατολογήσει έναν τρομοκράτη, και ένα ντοκουμέντο να δημιουργήσει φόβο στα πιο ισχυρά κράτη, όλα με ελάχιστο κόστος και χωρίς το βάρος των γραφειοκρατικών κανόνων, εθνικών αξιών ή της επίβλεψης»

Dennis Murphy & James White, 2008

Το Διαδίκτυο έφερε πραγματική επανάσταση όχι μόνο στην ενημέρωση αλλά και στην κυριολεξία όπως συνέβηκε με την περίπτωση της Αραβικής Άνοιξης. Ο Αιγύπτιος ακτιβιστής Γουαέλ Γκόνιμ είπε χαρακτηριστικά «εάν θέλεις να ελευθερώσεις τους ανθρώπους, δώσε τους το Διαδίκτυο».

Το Διαδίκτυο είναι ποικιλόμορφο και πλούσιο σε περιεχόμενο. Τα προσωπικά ιστολόγια (blogs), τα podcasts αλλά και οι ιστοσελίδες ενημερωτικού χαρακτήρα κερδίζουν διαρκώς έδαφος με αποτέλεσμα η παραδοσιακή έντυπη δημοσιογραφία και η τηλεόραση να φθίνουν γιατί αφενός οι πολίτες έχουν βαρεθεί τις προκατασκευασμένες ειδήσεις και τα συμφέροντα που εξυπηρετούν αλλά αφετέρου και γιατί οι ίδιοι θέλουν να παράγουν την είδηση. 

Κάποιοι ισχυρίζονται ότι τα προσωπικά ιστολόγια αλλά και η γενικότερη συμμετοχή στα κοινωνικά μέσα ενθαρρύνουν τη δημοσιογραφία των πολιτών και τον διαδικτυακό ακτιβισμό (Χασάμ ελ Χαμαλάουϊ – «σε μία δικτατορία, η ανεξάρτητη δημοσιογραφία είναι από μόνη της μία μορφή ακτιβισμού και η διάδοση της πληροφορίας είναι ουσιαστικά μία πράξη αντίδρασης»)  ενώ κάποιοι άλλοι θεωρούν ότι αυξάνει απλώς την παθητικότητα (Μαλέκ Μουσταφά - «δεν αρκεί να γράφει κάποιος. Το μπλόγκινγκ πρέπει να συνδυάζεται με δράση στους δρόμους διαφορετικά είναι μία άδεια, άχρηστη διαμαρτυρία»). 

Σίγουρα όμως έχει αλλάξει τη μορφή της ενημέρωσης, η οποία έγινε και πιο διαδραστική γιατί ο αναγνώστης μπορεί να γράφει τα  σχόλια του τα οποία πλέον απαντώνται από τον συγγραφέα του κειμένου άμεσα ή σχεδόν άμεσα. Ο αναγνώστης μπορεί κι αυτός να γίνει παραγωγός της είδησης καταγράφοντας την ή συμπληρώνοντάς την εκφράζοντας την άποψή του. 

Η καταγραφή της είδησης από τον απλό πολίτη πλέον από γραπτή μπορεί να γίνει και με μορφή βίντεο (οπτικοακουστική) γι’αυτό και το YouTube θεωρείται ως η πιο «εκρηκτική» μορφή κοινωνικών μέσων. Η δύναμη του βίντεο είναι τεράστια και σύμφωνα με έναν από τους συνιδρυτές του Hubspot, το 2017 το 50% όλων των μάρκετινγκ ενεργειών θα είναι σε μορφή βίντεο κι αυτό λόγω της δύναμης του μέσου.

Η ευελιξία λοιπόν που παρέχει το διαδίκτυο για την παραγωγή ειδήσεων συνεισφέρει στη δημοκρατία γιατί ο καθένας μπορεί να εκφράσει την προσωπική του άποψη και να ενημερώσει, σύμφωνα με τον Μπέκετ «η δημοσιογραφία απελευθερώνεται μέσω της δημόσιας συμμετοχής».

Ένας μπλόγκερ μπορεί να ενημερώσει χιλιάδες άλλους σε τοπικό αλλά και σε παγκόσμιο επίπεδο, χωρίς κανένα κόστος για τον ίδιο, δυνατότητα που θα του ήταν απαγορευμένη στα παραδοσιακά μέσα όπως η τηλεόραση λόγω κόστους αλλά και λόγω έλλειψης πρόσβασης γιατί τα παραδοσιακά μέσα, όπως ανέφερα παραπάνω, εξυπηρετούν τα συμφέροντα των ιδιοκτητών τους συνεπώς η είδηση απέχει μακράν της αντικειμενικότητας και της αλήθειας. Οι μπλόγκερς έχουν δημιουργήσει και τον δικό τους κώδικα δεοντολογίας (π.χ. ανάρτηση της πηγής, αναφορά στο πρωτότυπο άρθρο) αλλά και συλλόγους που απέχουν όμως από τα επαγγελματικά σωματεία και ενώσεις των παραδοσιακών δημοσιογράφων.

Φυσικά, γνωρίζοντας τη φθίνουσα πορεία των παραδοσιακών μέσων στον τομέα της ενημέρωσης, ειδικότερα για τις νεαρότερες ηλικίες, οι ιδιοκτήτες τους έχουν εισέλθει και στο Διαδίκτυο, παρακολουθώντας τις τάσεις από γνωστούς μπλόγκερς (βλ. και κείμενό μου «Διαμορφωτές κοινής γνώμης») και πολλές φορές αναπαράγοντας ειδήσεις από αυτούς.

Λόγω της φύσης του Διαδικτύου δεν μπορούν να το ελέγξουν όπως κάνουν με την τηλεόραση, την εφημερίδα και το ραδιόφωνο.  Η αναπαραγωγή ειδήσεων από τους μπλόγκερς γίνεται γιατί η έμφαση στο μπλόγκινγκ δίνεται στην αξιοπιστία και όχι στην αντικειμενικότητα. Ένας μπλόγκερ που θεωρείται αξιόπιστος και αυθεντικός κερδίζει μεγάλο μέρος του κοινού.

Η δημοσιογραφία πλέον πέραν από υπόθεση του κάθε απλού πολίτη μετατρέπεται σε «δικτυωμένη» - η είδηση μεταφέρεται αλλά και καταγράφεται με κινητά τηλέφωνα, με το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, με διαδικτυακές κάμερες, κοινοποιείται στα κοινωνικά μέσα (στο σημείο αυτό να επισημανθεί ότι τα κοινωνικά μέσα δεν μένουν στατικά αλλά εξελίσσονται διαρκώς βλ. παραγωγή και ανάρτηση βίντεο στο Facebook) κτλ. 

Ο μέσος αναγνώστης μπορεί πλέον να έχει πρόσβαση σε πλούσιο περιεχόμενο χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι θα πρέπει να δέχεται τον ορυμαγδό αυτό της πληροφορίας χωρίς να ασκεί την κριτική του ικανότητα.

Το δημοκρατικό πλαίσιο του Διαδικτύου (δημοκρατικό τουλάχιστον προς το παρόν γιατί ακούγονται και διαβάζονται κινήσεις από την πλευρά κάποιων κυβερνήσεων για τον έλεγχο και τον περιορισμό του ως πράξη χειραγώγησης της κοινής γνώμης) ευνοεί και τον διαδικτυακό ακτιβισμό ο οποίος συνδέεται άμεσα με τη δημοσιογραφία των πολιτών. 

Ο διαδικτυακός ακτιβισμός στοχεύει στη διάδοση της πληροφορίας, στην κινητοποίηση ομάδων πολιτών και στη δράση (το τελευταίο είναι απαραίτητο για την πραγματοποίηση κοινωνικών αλλαγών – «χωρίς το Διαδίκτυο δεν θα μπορούσαμε να συνδεθούμε με ανθρώπους που ήταν το ίδιο αναστατωμένοι με εμάς από την κρίση – δεν μας αρκεί όμως να μένουμε απλώς στο Διαδίκτυο. Ξεκινάμε από εκεί και στη συνέχεια διαμαρτυρόμαστε στους δρόμους» - Αρχηγός Zaitokukai από το Το Διαδίκτυο και ο Πατριωτισμός).

Στα κοινωνικά μέσα (και στην Ελλάδα) βλέπουμε ομάδες ακτιβιστών που στοχεύουν στην κινητοποίηση, προσεγγίζοντας «επώνυμους», διαμορφωτές γνώμης και άτομα επιρροής κάτι που δεν θα μπορούσαν να κάνουν σε άλλες εποχές. Κινήσεις ιδιαίτερα σημαντικές για ακτιβιστές που οι απόψεις τους έρχονται σε αντίθεση με τις κατεστημένες. Στην Ελλάδα, αρκετές από τις προσπάθειες αυτές αποτυγχάνουν λόγω έλλειψης οργάνωσης και αδυναμίας εύρεσης των διαμορφωτών γνώμης και ατόμων επιρροής οι οποίοι δεν είναι απαραίτητα οι γνωστοί «επώνυμοι» των παραδοσιακών μέσων αλλά και λόγω έλλειψης γνώσεων μάρκετινγκ (παραδοσιακού και ψηφιακού) που θα καθιστούσαν τις προσπάθειες αυτές ευρύτερα γνωστές. Ένας άλλος λόγος αποτυχίας είναι γιατί οι αναγνώστες και συμμετέχοντες δεν κοινοποιούν σε άλλους την είδηση και έτσι αυτή περιορίζεται σε ένα μικρό κοινό. Οι κοινοποιήσεις των ειδήσεων είναι ένας σημαντικός παράγοντας ενημέρωσης, εγρήγορσης και καταπολέμησης της αδράνειας.

Λόγος αποτυχίας είναι ότι μεγάλο μέρος του κοινού προσέχει και κριτικάρει τις διαστρεβλωμένες ειδήσεις των παραδοσιακών ΜΜΕ αντί του να μεταφέρει κοινοποιώντας σε τρίτους, ειδήσεις όπως είναι η αναγγελία μίας πορείας, μίας συγκέντρωσης κτλ.

Συνεπώς, όταν οι προσπάθειες αυτές δεν χαίρουν ευρύτερης δημοσιότητας και προώθησης είναι αμφίβολο κατά πόσο το πολιτικό σύστημα θα προβληματιστεί γι’αυτές και θα τους δώσει κάποια σημασία.

Η δημοσιογραφία των πολιτών και ο διαδικτυακός ακτιβισμός πρέπει να συνοδεύονται από δράση και συμμετοχή για να επιτύχουν αλλαγές. 

Φωτεινή Μαστρογιάννη

Είναι οι Έλληνες διατεθειμένοι να τις κάνουν, το επιθυμούν ή ενδιαφέρονται μόνο για τον εαυτό τους και τίποτε άλλο; «Πέραν της οικονομικής ευημερίας χάσαμε τον πολιτισμό και τις παραδόσεις που κληρονομήσαμε από τους προγόνους μας. Ξεχάσαμε ή και γελοιοποιήσαμε την ιστορία μας.  Χάσαμε το σθένος να υπερασπιστούμε την χώρα μας και να αφοσιωθούμε στο κοινωνικό καλό. Και τώρα η κοινωνία μας υποφέρει από την τάση του να ενδιαφέρεται κάποιος αποκλειστικά για τον εαυτό του και να νοιάζεται μόνο για την ευχαρίστησή του». Ganbare Nippon.

* Ο τίτλος του κειμένου είναι παράφραση του τίτλου του βιβλίου του Γάλλου διαφημιστή Ζακ Σεγκελά «Mην πείτε στη μάνα μου ότι είμαι διαφημιστής. Νομίζει ότι παίζω πιάνο σε μπορντέλο...»

Προτεινόμενα Αναγνώσματα

Bulckley, K. 2012. The rise of citizen journalism. Διαθέσιμο στο:

<https://www.theguardian.com/media/2012/jun/11/rise-of-citizen-journalism>

Kumahira, T. 2015.Modeling Internet-Based citizen activism and foreign policy: The Islands Dispute between China and Japan.Διαθέσιμο στο:<http://watson.brown.edu/ir/files/ir/imce/honors/Kumahira_Final2015.pdf>

Lindsey, R. 2013. What the Arab Spring Tells Us About the Future of Social Media in Revolutionary Movements. Διαθέσιμο στο:<http://smallwarsjournal.com/jrnl/art/what-the-arab-spring-tells-us-about-the-future-of-social-media-in-revolutionary-movements>

Μαστρογιάννη, Φ. Διαμορφωτές Κοινής Γνώμης. Διαθέσιμο στο:<http://mastroyanni.blogspot.gr/2017/06/blog-post_23.html>