Άγχος, Άνθρωπος, Περιβάλλον και Υγειονομική Κρίση

 

                                                                             Φωτεινή Μαστρογιάννη

Η τρέχουσα υγειονομική κρίση έχει δημιουργήσει σε μεγάλο μέρος του πληθυσμού άγχος. Το άγχος έχει μελετηθεί από διάφορους κοινωνικούς επιστήμονες και έχουν προκύψει οι αντίστοιχες θεωρίες. Μία από αυτές είναι και η Θεωρία Ταιριάσματος Ανθρώπου- Περιβάλλοντος. Η ανάλυσή μου βασίζεται στο εργασιακό περιβάλλον ωστόσο προσπάθησα να τη συσχετίσω και με το άγχος που έχει προκαλέσει η κρίση του κορωνοϊού.

Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή το άγχος και οι στρεσογόνοι παράγοντες σχετίζονται με την ύπαρξη αναντιστοιχίας μεταξύ του ατόμου και του περιβάλλοντος (Fevre et al., 2003). Το αποτέλεσμα είναι το άτομο, στην περίπτωση αναντιστοιχίας, να αντιδράσει είτε αμυντικά είτε να αντιμετωπίσει άμεσα την κατάσταση (Rees & Redfern, 2000). Εάν προσπαθήσουμε να το αναγάγουμε στην κρίση και στις επιπτώσεις της στην κοινωνία είδαμε μέρος του πληθυσμού να την αντιμετωπίζει αμυντικά (υπακοή στα μέτρα-μάσκες, κοινωνική αποστασιοποίηση κτλ.) και μέρος του πληθυσμού που την αντιμετώπισε άμεσα (π.χ. ερευνώντας, ακούγοντας και μελετώντας διάφορες απόψεις κτλ.)

Στη διαχείριση του άγχους σημαντικό ρόλο παίζουν και τα ατομικά χαρακτηριστικά. Οι Hogan και Hogan (1982) επεσήμαναν τη σχέση μεταξύ της αυτοεκτίμησης και του άγχους. Λόγω του ότι οι άνθρωποι χρειάζονται την κοινωνική αποδοχή, η κοινωνική απόρριψη τους δημιουργεί άγχος. Εάν τα άτομα έχουν υψηλή αυτοεκτίμηση είναι λιγότερο ευάλωτα στο άγχος που προκαλεί μία  απόρριψη. Οι άνθρωποι που φοβούνται την αρνητική αξιολόγηση, σύμφωνα με τον Leary (1983) τείνουν να αποφεύγουν περιστάσεις όπου οι άλλοι θα τους αξιολογήσουν αρνητικά, η αρνητική αξιολόγηση τους αγχώνει και θέλουν να κάνουν καλή εντύπωση.

Η αντίληψη που έχει κάποιος για τον εαυτό του μπορεί να μετριάσει τα αποτελέσματα του άγχους. Η αντίληψη αυτή έχει μελετηθεί και σε άλλους τομείς της οργανωσιακής ψυχολογίας και μεταξύ των αποτελεσμάτων των σχετικών ερευνών  συγκαταλέγεται η επίδραση της αυτοεκτίμησης στα αποτελέσματα της ομαδικής εργασίας (Brief & Aldag, 1976). Άλλες έρευνες έχουν δείξει ότι οι παράγοντες που προκαλούν άγχος έχουν μικρότερες αρνητικές επιδράσεις όταν τα άτομα διαθέτουν αυτοεκτίμηση (Mossholder, Bedein & Armenakis, 1982).

Η αυτο-αποτελεσματικότητα είναι άλλη μία πεποίθηση η οποία έχει μελετηθεί. Σύμφωνα με τον Bandura (1997), η αυτο-αποτελεσματικότητα αφορά τις πεποιθήσεις που έχει κάποιος για τις ικανότητές που διαθέτει για να οργανώσει και να πραγματοποιήσει ενέργειες που απαιτούνται για τη διαχείριση πιθανών καταστάσεων. Πηγές αυτο-αποτελεσματικότητας είναι η ικανότητα να πείσει κάποιος τους άλλους, η μάθηση και η συναισθηματική ενεργοποίηση.

Οι έρευνες δείχνουν ότι οι πεποιθήσεις που διαθέτει κάποιος σχετικά με την αποτελεσματικότητά του αποτελούν καθοριστικό παράγοντα για την παρακίνηση, τη σκέψη και τη δράση (Bandura, 1992). Σύμφωνα με τον Schwarzer (1999), η αυτο-αποτελεσματικότητα μπορεί να κάνει τη διαφορά όσον αφορά τον τρόπο σκέψης αλλά και τις ενέργειες των ανθρώπων.

Όσον αφορά στα συναισθήματα, η χαμηλή αίσθηση αυτο- αποτελεσματικότητας συνδέεται με την κατάθλιψη, το άγχος και την απόγνωση. Οι άνθρωποι που διαθέτουν χαμηλή αυτο-αποτελεσματικότητα  έχουν απαισιόδοξες σκέψεις για τις επιδόσεις τους και την προσωπική τους ανάπτυξη. Αντίθετα, η πίστη στον εαυτό διευκολύνει τις γνωστικές και εκτελεστικές διαδικασίες στη λήψη αποφάσεων και στα ακαδημαϊκά επιτεύγματα (Schwarzer, 1999).

Για να επανέρθω στη θεωρία ταιριάσματος ανθρώπου περιβάλλοντος, το συμπέρασμα της είναι ότι πρέπει να υπάρχει ταίριασμα μεταξύ αυτού που θέλει το άτομο και αυτού που λαμβάνει αλλά επίσης και ένα ταίριασμα των ικανοτήτων του και των απαιτήσεων που ζητούνται από αυτό. Η αναντιστοιχία

δημιουργεί άγχος και τελικά βλάπτει την ψυχολογική ευημερία του ατόμου. Πραγματικά, στην κρίση του κορωνοϊού υπάρχει αναντιστοιχία μεταξύ αυτού που επιθυμεί το άτομο (π.χ. ελευθερία κινήσεων, αναπνοής, συναναστροφών και του περιβάλλοντος που επιβάλλει του περιορισμούς των παραπάνω.

Το κίνητρο ωστόσο είναι επίσης πολύ βασικό (Edwards, 2000) γιατί για παράδειγμα εάν η δουλειά είναι πολύ σημαντική για κάποιον τότε οι συχνές διαπροσωπικές επαφές μπορούν να θεωρηθούν ως ανεπιθύμητες παρεμβάσεις που μειώνουν την ικανότητα των ατόμων να επιτύχουν αυτά που επιθυμούν. Εάν όμως τα άτομα δεν ενδιαφέρονται για την εργασιακή τους απόδοση τότε οι συχνές διαπροσωπικές επαφές με τους συναδέρφους τους δεν θεωρείται ανεπιθύμητη παρέμβαση αλλά το αντίθετο και ως εκ τούτου, δεν θα έχουν άγχος. Ποιο θα υποστηρίζαμε ότι είναι το κίνητρο στον κορωνοϊό; Για κάποιες ομάδες που αισθάνονται ευάλωτες στα θέματα υγείας οι περιορισμοί αυτοί δεν δημιουργούν ιδιαίτερο άγχος ενώ αντίθετα γι’αυτούς που αισθάνονται υγιείς οι περιορισμοί αυτοί λειτουργούν ως αντικίνητρο.

Όπως υποστηρίζει η θεωρία, η αναντιστοιχία μεταξύ του ατόμου και του περιβάλλοντος προκαλεί ψυχολογικό άγχος και μειωμένη ψυχοσωματική ευημερία, εργασιακή δυσαρέσκεια, μειωμένη πίστη και δέσμευση στον οργανισμό και επιθυμία

αποχώρησης.

Οι Yang, Hongsheng, και Spector (2008) ερεύνησαν τη σχέση μεταξύ της επαγγελματικής εξέλιξης και των σχέσεων στην εργασία. Υπέθεσαν ότι η αντιστοιχία μεταξύ της επιθυμητής επαγγελματικής εξέλιξης και των ευκαιριών που προσφέρονται

στους εργαζόμενους θα αύξανε την εργασιακή ικανοποίηση, την πνευματική και σωματική ευημερία και το αντίθετο. Οι ίδιοι ερευνητές εξέτασαν και τη σχέση των κοινωνικών σχέσεων στον χώρο εργασίας. Υποστηρίζουν ότι η διατήρηση αρμονικών κοινωνικών σχέσεων είναι σημαντική ανάγκη και ότι οι καλές σχέσεις βοηθούν τους ανθρώπους να καλύψουν την ανάγκη του ανήκειν. Η κρίση του κορωνοϊού προκάλεσε μεγάλες δυσκολίες στις σχέσεις των ανθρώπων και ως εκ τούτου, το ανήκειν δέχτηκε ισχυρό πλήγμα.

Οι ερευνητές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι το ταίριασμα μεταξύ του επιθυμητού επιπέδου κοινωνικών σχέσεων και του πραγματικού σχετίζεται με μεγαλύτερη εργασιακή ικανοποίηση και τη μείωση των αποχωρήσεων των εργαζόμενων από τον οργανισμό. Εάν το αναγάγουμε στην κρίση του κορωνοϊού, ο περιορισμός των επιθυμητών κοινωνικών σχέσεων που επιβάλλει η κοινωνική αποστασιοποίηση δημιουργεί έντονη δυσαρέσκεια και αύξηση του άγχους.

Η θεωρία ταιριάσματος ατόμου – περιβάλλοντος είναι σημαντική για τη σχέση του άγχους και της εργασιακής ευημερίας και έχει πολλές πρακτικές εφαρμογές. Βοήθησε τις επιχειρήσεις να κάνουν παρεμβάσεις όσον αφορά τη διαχείριση του άγχους, την υγεία και την ευημερία των εργαζομένων. Μας βοηθά να αντιληφθούμε καλύτερα τη σχέση περιβάλλοντος, άγχους και ατόμου σε συνδυασμό με τα ατομικά χαρακτηριστικά και να κατανοήσουμε καλύτερα την κατάσταση που έχει δημιουργηθεί από το τρέχον υγειονομικό ζήτημα.

         Το κείμενο βασίζεται στο βιβλίο μου 

Η Μεγάλη Επανεκκίνηση

 

Φωτεινή Μαστρογιάννη

 

Το βιβλίο «Κόβιντ 19 – Η Μεγάλη Επανεκκίνηση» συζητήθηκε αρκετά ως στοιχείο σε μία φωτογραφία του πρωθυπουργού εντούτοις λίγες είναι οι συζητήσεις γι’αυτό. Συγγραφείς του είναι οι Κλάους Σβάμπ και Τιέρυ Μάλλερετ. 

Ο Κλάους Σβάμπ (Klaus Schwab) είναι ο ιδρυτής και διευθύνων σύμβουλος του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ και ο Τιέρυ Μάλλερετ είναι ο συνιδρυτής του Μηνιαίου Βαρομέτρου. Συνεπώς οι απόψεις τους έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον ιδιαίτερα εάν σκεφθούμε ότι αρκετές από τις πολιτικές αποφάσεις που λαμβάνονται φαίνονται να έχουν ως βάση το συγκεκριμένο βιβλίο.

Σταχυολόγησα κάποια στοιχεία που θεωρώ ότι είναι σημαντικά. Οι συγγραφείς ήδη από την εισαγωγή αναφέρονται σε στοιχεία  όπως είναι η έλλειψη δικαιοσύνης και συνεργασίας και η αποτυχία παγκόσμιας διακυβέρνησης.

Οι συγγραφείς θεωρούν ότι ποτέ δεν θα γυρίσουμε στην κανονικότητα λόγω των αλλαγών που προκάλεσε ο κορωνοϊός. Το εντυπωσιακό είναι ότι αρχικά αναφέρουν ότι οι καραντίνες ήταν η απομόνωση των ανθρώπων για σαράντα ημέρες για υγειονομικούς λόγους (δεν διευκρινίζουν όμως ότι οι καραντίνες ήταν για τους ασθενείς και όχι για τους υγιείς). Παραδέχονται ότι οι καραντίνες έδωσαν περαιτέρω ισχύ στο κράτος και ότι ο αριθμός σαράντα δεν είχε ιατρική βάση αλλά συμβολική και θρησκευτική (βλ. Σαρακοστή κτλ).

Παραδέχονται επίσης ότι η επιδημία του κορωνοϊού δεν είναι μία καινούρια υπαρξιακή απειλή αλλά ούτε θα καταλήξει σε απρόβλεπτους λιμούς (ωστόσο πολύ παρακάτω αναφέρουν ότι η πανδημία του κορωνοϊού μπορεί να προκαλέσει διατροφική καταστροφή με τον αριθμό των ανθρώπων που υποφέρουν από διατροφική ανασφάλεια να διπλασιάζεται το 2020 στα 265 εκατομμύρια), στρατιωτικές ήττες και αλλαγές πολιτευμάτων. 

Ωστόσο, ο περιορισμός της πανδημίας (σημαντικό ότι από επιδημία στη συνέχεια του έργου αναφέρονται σε πανδημία) υποστηρίζουν ότι θα επιταχύνει ένα παγκόσμιο σύστημα παρακολούθησης το οποίο θα χρησιμοποιείται για την πρόβλεψη νέων επιδημιών (!). 

Αναφέρονται στον Τζιν Κι έναν από τους κορυφαίους Κινέζους επιστήμονες ο οποίος τον Απρίλιο του 2020 είπε ότι: «είναι πιθανό να γίνει μία επιδημία που θα συνυπάρχει με τον άνθρωπο για πολύ καιρό, θα είναι εποχιακή και θα διατηρείται στο ανθρώπινο σώμα» κάτι που θα ήταν αρκετά καθησυχαστικό για τον άνθρωπο γιατί ουσιαστικά είναι μία δήλωση που θεωρεί τον κορωνοϊό αφενός ως επιδημία και όχι ως πανδημία μίας εποχιακής ασθένειας που θα μπορούμε να ζήσουμε με αυτή όπως ζήσαμε με τόσες άλλες, ωστόσο οι συγγραφείς ερμηνεύουν τη συγκεκριμένη παρατήρηση ως στοιχείο φόβου και κοινωνικού άγχους.

Ενώ οι συγγραφείς είχαν αναφερθεί στην αναποτελεσματική μέθοδο της καραντίνας ωστόσο προφητικά είχαν προβλέψει την επανεφαρμογή της το τέταρτο τετράμηνο του 2020 (το βιβλίο γράφτηκε τον Ιούνιο 2020).

Παρά το γεγονός ότι η καραντίνα είναι αμφισβητείται ως αναποτελεσματική ιατρικά είναι και καταστροφική οικονομικά. Θεωρούν ότι θα αφήσει μόνιμες πληγές στην οικονομία – ανεργία, χρεωκοπίες. Κάθε μήνα που μεγάλα τμήματα της οικονομίας παραμένουν κλειστά, η ετήσια ανάπτυξη θα μειώνεται 2 εκατοστιαίες μονάδες. 

Αναφορικά με την οικονομία υποστηρίζουν ότι δύο κατηγορίες ανθρώπων θα αντιμετωπίσει σοβαρό πρόβλημα με την ανεργία: οι νέοι άνθρωποι που θα μπουν για πρώτη φορά στην αγορά εργασίας και οι εργαζόμενοι θα αντικατασταθούν από ρομπότ. Η πανδημία θα οδηγήσει σε αντικατάσταση της ανθρώπινης εργασίας από ρομπότ. Η αγορά εργασίας θα αποτελείται από υψηλά αμειβόμενους και σε αυτούς που θα είναι χαμηλόμισθους σε βαρετές εργασίες ή θα έχουν εξαφανισθεί οι θέσεις εργασίας τους. Η κατάσταση, επισημαίνουν, θα είναι χειρότερη για τις αναπτυσσόμενες και για τις μικρές υπερχρεωμένες χώρες.

Οι συγγραφείς προτρέπουν τις κυβερνήσεις να ενδιαφερθούν για την ευημερία των πολιτών τους χωρίς όμως να διευκρινίζουν πως αυτό μπορεί να γίνει δεδομένης της αντικατάστασης της εργασίας από τα ρομπότ. Μιλούν για την ανισότητα στον πλούτο  και της αναδιανομής του πλούτου από τους πλούσιους στους φτωχούς και πως αυτή θα πρέπει  να εντοπιστεί πιο συστηματικά χωρίς όμως να λένε αφενός ποιοι θεωρούνται πλούσιοι και σε σύγκριση με ποιους.

Γίνεται επίσης αναφορά στην έννοια της ανθεκτικότητας του συστήματος στις κρίσεις δίνοντας έμφαση στο κοινωνικό, οικονομικά και φυσικό κεφάλαιο χωρίς όμως να το αναλύσουν παρά μόνο λέγοντας ότι η μέτρηση της ανθεκτικότητας μπορεί να γίνει με την ένωση πηγών δεδομένων  του ιδιωτικού και δημοσίου τομέα. Ο δημόσιος τομέας θα αποκτήσει μεγαλύτερη βαρύτητα και θα γίνει ιδιαίτερα παρεμβατικός χωρίς ωστόσο να αποκτά ουσιαστικές αρμοδιότητες γιατί πάλι δημόσιοι πόροι θα κατευθύνονται στις επιχειρήσεις απλά ο γνώμονας θα είναι το δημόσιο συμφέρουν και όχι το κέρδος (!).

Η έρευνα και ανάπτυξη για την υγεία και την κλιματική αλλαγή θα ενισχυθούν και θα αυξηθεί η φορολογία ειδικότερα για τους πιο προνομιούχους (δεν ορίζουν ποιοι είναι αυτοί) γιατί οι κυβερνήσεις θα πρέπει να αυξήσουν την ικανότητα ανθεκτικότητας και θα πρέπει να επενδύσουν περισσότερο σε αυτή (!).

Η παγκοσμιοποίηση θα αντιστραφεί μέσω του περιορισμού των προμηθευτικών αλυσίδων και θα ενισχυθεί η περιφερειοποίηση βλ. ενίσχυση περιφερειών τύπου Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Η παγκόσμια κυβέρνηση είναι το επιθυμητό με κίνδυνο να χάσει έδαφος λόγω του εθνικισμού και του απομονωτισμού. Η πανδημία, κατά τους συγγραφείς, ανέδειξε τον παγκόσμιο συντονισμό μέσω του ΠΟΥ. Για άλλη μία φορά, αναφέρονται στον Μπιλ Γκέητς και την ένθερμη υποστήριξή του στον ΠΟΥ (δεν αναφέρουν όμως τις χρηματικές επενδύσεις του Γκέητς στον ΠΟΥ).

Αναφέρονται επίσης στην επιβάρυνση του περιβάλλοντος και πως η πανδημία βοήθησε να μειωθεί η μόλυνση μέσω της απαγόρευσης της κυκλοφορίας (δεν αναφέρονται όμως στα εργοστάσια που παρέμειναν ανοικτά) και ότι πλέον θα μετακινούμαστε με τα ΜΜΜ λιγότερο, θα εργαζόμαστε με τηλεργασία περισσότερο (καμία αναφορά στα δικαιώματα του εργαζόμενου, στη συνέχεια μόνο αναφέρουν ότι οι κυβερνήσεις θα πιέζουν τις επιχειρήσεις να προσφέρουν ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και κοινωνική κάλυψη στους εργαζόμενους με μπλοκάκι), θα κάνουμε περισσότερο ποδήλατο αλλά και θα περπατάμε περισσότερο (καμία αναφορά στο πως τα άτομα με αναπηρία και οι γηραιότεροι θα μπορούν να μετακινούνται) και θα κάνουμε διακοπές πιο κοντά στο σπίτι μας.

Ως αποτελεσματική αντιμετώπιση του κορωνοϊού, εάν και οι ίδιοι δεν είναι γιατροί, υποστηρίζουν τον εντοπισμό των επαφών μέσω GPS όπου θα εντοπίζεται τόσο το άτομο όσο και αυτοί με τους οποίους έρχεται σε επαφή, τα μαζικά τεστ, την απομόνωση των κρουσμάτων και την καραντίνα όσων ήρθαν σε επαφή με ένα μολυσμένο άτομο. Βλέπουμε λοιπόν ότι η καραντίνα, εάν και αναποτελεσματική στα πάντα σύμφωνα με τους ίδιους, επανέρχεται συνεχώς στον λόγο τους. Η επιτήρηση θα συνεχισθεί και στον χώρο εργασίας με καταγραφή μέσω κάμερας των εργαζομένων. Η θερμοκρασία των εργαζομένων θα μετράται από θερμικές κάμερες και μέσω εφαρμογής στο κινητό τους τηλέφωνο θα μετράται εάν κρατούν την κοινωνική απόσταση. Και μετά την πάροδο της πανδημίας η επιτήρηση θα συνεχισθεί γιατί οι εργοδότες θα θέλουν να παρακολουθούν την παραγωγικότητα.

Η παρακολούθηση θα ενταθεί και θα είναι αυτοί που κυβερνούν υπεύθυνοι εάν θα τη χρησιμοποιήσουν για το δημόσιο συμφέρον ή όχι (!).

Οι συγγραφείς αναφέρονται και στις συμπεριφοριστικές αλλαγές των ανθρώπων όπως το ότι δεν θα ακουμπάμε τα προϊόντα που θέλουμε να αγοράσουμε ούτε θα μυρίζουμε ένα λεμόνι ή θα ζουλάμε ένα φρούτο στο σούπερ μάρκετ. Επειδή θα έχουμε φοβηθεί από την πανδημία δεν θα θέλουμε να είμαστε σε ένα εστιατόριο περιβαλλόμενοι από ξένους αλλά θα προτιμάμε να μείνουμε σπίτι να δούμε μία ταινία και να παραγγέλνουμε από έξω. Η φοίτηση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση θα είναι υβριδική δηλαδή ένας συνδυασμός ηλεκτρονικής και δια ζώσης μοντέλου.

Οι κυβερνήσεις θα ενθαρρύνουν την άθληση (δεν μας εξηγούν όμως γιατί οι κυβερνήσεις σταμάτησαν κάθε αθλητική δραστηριότητα ακόμα και για ομάδες όπως είναι οι καρδιοπαθείς, άτομα με ορθοπεδικά προβλήματα κτλ. κατά τη διάρκεια της καραντίνας/εγκλεισμού) γιατί η άθληση είναι το εργαλείο για μία πιο υγιή κοινωνία.

Το βιβλίο αποτελεί μία σαφέστατη προσπάθεια επιβολής μίας ατζέντας . Υπό το πρόσχημα της προστασίας του περιβάλλοντος και της υγείας αλλά και άλλων ιδεών που είναι ελκυστικές για τον περισσότερο κόσμο αλλά αρκετά ασαφών στην πράξη προωθείται ένα μοντέλο κοινωνίας στο οποίο οι λαοί ούτε έχουν ερωτηθεί για το εάν θέλουν να αλλάξουν τον τρόπο ζωής τους ούτε θα συμμετέχουν μέσω εκλογών, δημοψηφισμάτων κτλ. για το πως θα επιθυμούν να ζουν από εδώ και στο εξής. Αποτελεί ξεκάθαρα μία αλαζονική, πατερναλιστική, εφιαλτική και αυταρχική ατζέντα με στόχο την πλήρη επιτήρηση της κοινωνίας που θα απομείνει μετά από τη ριζική μεταβολή της εργασίας από τα ρομπότ.

Είναι ένα "όνειρο" κάποιων  δημιουργίας μίας κοινωνίας που θα περιορίζει το βασικό στοιχείο της ανθρώπινης φύσης που είναι η κοινωνικότητα οδηγώντας, επαναλαμβάνω αυτούς που θα απομείνουν, σε αποξένωση και πλήρη έλεγχο της προσωπικής τους ζωής. Απομένει στον άνθρωπο εάν θα επικροτήσει με τη στάση του το τέλος του.

Θα Πεθάνουμε Ολοι!

Φωτεινή Μαστρογιάννη

Επανέρχομαι στον φόβο του θανάτου γιατί η περιρρέουσα ατμόσφαιρα κυριαρχείται από αυτόν, θα έλεγα ότι είναι το θέμα των ημερών.

Είναι φυσιολογικό ο άνθρωπος να φοβάται τον θάνατο αλλά και να επιθυμεί την αθανασία. Κάποιοι θα θυμούνται το παλιό γκράφιτι στους τοίχους των Αθηνών «Δεν θα πεθάνουμε ποτέ κουφάλα νεκροθάφτη»  που με χιούμορ εξέφραζε και τον φόβο για τον θάνατο αλλά και την επιθυμία για την πολυπόθητη αθανασία.

Ο φόβος του θανάτου ,ακόμα και πριν την επιδημία του κορωνοϊού, είναι ισχυρός (εάν και στους περισσότερους ασυνείδητος) και ασκεί μεγάλη επίδραση, πολύ μεγαλύτερη από αυτή που φανταζόμαστε. 

Είναι ένας φόβος που δεν εγκαταλείπει ποτέ τον άνθρωπο και τον οποίο ο άνθρωπος προσπαθεί να τον αντιμετωπίσει ατομικά, ιστορικά και πολιτισμικά. Αυτή η καταπίεση ισχυροποιεί τον φόβο, έναν φόβο για το άγνωστο και προσπαθούμε να βρούμε νόημα στη ζωή μας και να αφήσουμε το στίγμα μας σε αυτό τον κόσμο αλλά και να παλέψουμε ενάντια σε αυτούς οι οποίοι έχουν διαφορετική αντίληψη για τον θάνατο από εμάς. Άλλωστε κάτι τέτοιο δεν παρατηρούμε στα μεταφορικά μέσα όπου οι φορώντες μάσκα μάχονται αυτούς που δεν την φορούν ή δεν την φορούν «σωστά» κατ’αυτούς;

Θα πρέπει να επισημάνουμε ότι ο φόβος του θανάτου αποτελεί τη βάση από τους περισσότερους φόβους μας καθώς και τη βάση πολλών ασθενειών όπως είναι η υποχονδρία, οι κρίσεις πανικού, η αγοραφοβία, το μετατραυματικό στρες, η κατάθλιψη και η μανιοκατάθλιψη (Iverach et al., 2014).

Ως Έλληνες θα έπρεπε όμως να ήμασταν περισσότερο εξοικειωμένοι με τον θάνατο άλλωστε ο Επίκουρος ήταν αυτός που επινόησε την «Συμμετρία του Θανάτου».  

Ο Επίκουρος υποστήριξε ότι όλοι φοβόμαστε τον θάνατο και το απόλυτο τίποτα που αυτός εμπεριέχει αλλά δεν φοβόμαστε το απόλυτο τίποτα πριν γεννηθούμε. Με άλλα λόγια, δεν φοβόμαστε τη γέννηση τότε γιατί πρέπει να φοβόμαστε τον θάνατο; Και πριν την γέννηση αλλά και μετά τον θάνατο υπάρχει το απόλυτο τίποτα συνεπώς δεν θα έπρεπε να φοβόμαστε τον θάνατο γιατί όταν θα είμαστε νεκροί απλά δεν θα υπάρχουμε.

«Άρα είναι ανόητος αυτός που λέει ότι φοβάται το θάνατο,

όχι γιατί θα τον κάνει να υποφέρει όταν έρθει,

αλλά επειδή υποφέρει με την προσδοκία του θανάτου.

Γιατί ότι δεν σε στεναχωρεί όταν εί­ναι παρόν,

δεν υπάρχει λόγος να σε στεναχωρεί όταν το προσδοκείς».

Ο ψυχίατρος Ιρβιν Γιάλομ υποστήριξε ότι ο φόβος του θανάτου μπορεί να εκδηλωθεί ως:

• ·  Γενικευμένη ανησυχία, μία αίσθηση ότι κάτι δεν είναι σωστό.

• · Ένα συνεχές άγχος για τον θάνατο. Φέρνοντας ως παράδειγμα την επιδημία του κορωνοϊού, συνεχές άγχος για τον θάνατο έχει κάποιος που παρακολουθεί συνεχώς και εμμονικά τις ειδήσεις με τα κρούσματα, τους διασωληνωμένους και τους νεκρούς κοκ.

• · Τρόπος που αρνείται την ευτυχία. Είναι όταν ο άνθρωπος αισθάνεται ότι υπάρχει ο θάνατος παντού γύρω του και δεν ευχαριστιέται την καθημερινότητά του. Αλλωστε και αυτό το έχουμε παρατηρήσει στις μέρες μας. Ανθρωποι που λόγω του φόβου του κορωνοϊού αρνούνται να έρθουν σε επαφή με φίλους τους, αποφεύγουν συναναστροφές, σκέφτονται μόνο την επιδημία αρνούμενοι να σκεφθούν οτιδήποτε άλλο.

Ο Γιώργος Κίσσας (2019, σσ. 38-39) στο κείμενό του «Ναρκισσισμός και μέσα κοινωνικής δικτύωσης» παραθέτει μία ενδιαφέρουσα σύνδεση της θνητότητας με τον ναρκισσισμό. Παραθέτω αυτούσιο απόσπασμα από το κείμενό του: 

«Η άρνηση της θνητότητας είναι κατ’εξοχήν ναρκισσιστικό χαρακτηριστικό. Βέβαια, η απώθηση της θνητότητας αποτελούσε κοινό χαρακτηριστικό της νεωτερικής κοινωνίας. Ο θάνατος έχει εξοριστεί από τη ζωή μας. Ολες οι παραδοσιακές τελετουργίες που αφορούσαν στη φροντίδα του νεκρού και που μας έφερναν σε επαφή με τη μόνη σίγουρη πραγματικότητα της ζωής μας , τον θάνατο, έχουν εξοστρακιστεί από το βίο μας. Σε πολλές πολυκατοικίες των Αθηνών απαγορεύεται, βάσει του κανονισμού των, η παραμονή του νεκρού στο σπίτι του. Το ίδιο και στους ναούς των νεκροταφείων η κηδεία γίνεται με κλειστό φέρετρο. 

Αν κάποτε ταμπού ήταν το σεξ, τώρα ταμπού είναι ο θάνατος. Η εικονιστική κοινωνία, απωθεί την θνητότητα μέσω της εξεικόνισης. Η θνητότητά μας αποδεικνύει την παροδικότητα όλων των ανθρωπίνων. Αλλά η απώθηση της θνητότητας χαρίζει μια ψευδαίσθηση αιωνιότητας».

Ο φόβος του θανάτου όμως σχετίζεται και με ατομικούς παράγοντες όπως είναι η ηλικία (οι ηλικιωμένοι φοβούνται τη διαδικασία του θανάτου ενώ οι νεότεροι φοβούνται τον ίδιο τον θάνατο) και το φύλο (οι γυναίκες φοβούνται πιο πολύ από τους άντρες τον θάνατο των αγαπημένων τους και τις συνέπειες του θανάτου τους) (Iverach et al., 2014).

Πώς όμως μπορεί να αντιμετωπιστεί αυτός 

ο φόβος;

Το βασικό είναι να αποδεχτούμε με ψυχραιμία ότι ο θάνατος είναι αναπόφευκτος, θα συμβεί σε όλους μας και να συμβιβαστούμε με την ιδέα. Ο Λόρδος Κέυνς το είχε θέσει εύστοχα: «Μακροπρόθεσμα όλοι θα πεθάνουμε». Στο εντωμεταξύ, μπορούμε να ζήσουμε βάζοντας στόχους στην ζωή μας, απολαμβάνοντας την ζωή με ανθρώπους που έχουν τις ίδιες αντιλήψεις με εμάς και αποκτώντας μεγαλύτερη αυτοεκτίμηση.

 

 

  

Πηγές

 

Iverach, L., Menzies, R.G., Menzies, R.E.2014. Death anxiety and its role in psychopathology:Reviewing the status of a transdiagnostic construct. Clinical Psychology Review, pp. 580-593.

Κίσσας, Γ., π.Βασίλειος Θερμός, π. Χαράλαμπος Παπαδόπουλος (Λίβυος).2019, Ναρκισσισμός και Αυτοθεματοποίηση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Βόλος: Εκδοτική Δημητριάδος.

Μαστρογιάννη, Φ. 2020. Θεωρία Διαχείρισης του Τρόμου και Κορωνοϊός. Διαθέσιμο στο: https://mastroyanni.blogspot.com/2020/05/blog-post.html

https://www.medicalnewstoday.com/articles/321939#causes-and-types

http://www.nspb.net/index.php/nspb/article/view/124

https://evolutioncounseling.com/facing-death-anxiety/

https://theawarenesscentre.com/death-anxiety/

https://ellaniapili.blogspot.com/2016/02/o.html

https://www.psychologytoday.com/us/blog/science-choice/202002/how-do-people-manage-death-anxiety

https://www.psychologytoday.com/us/blog/out-the-darkness/201402/the-psychology-death

 

Δημοσιογραφία της Υγείας και Πανδημίες

Φωτεινή Μαστρογιάννη

Η αντιμετώπιση της πανδημίας του κορωνοϊού είναι σίγουρο ότι θα μελετηθεί από τους επιστήμονες διαφορετικών επιστημονικών πεδίων για πολλά χρόνια.

Το παρόν κείμενo αποτελεί μία προσέγγιση και αναφορά στη δημοσιογραφία της υγείας και πως η δημοσιογραφία χειρίστηκε το θέμα της πανδημίας του κορωνοϊού στην Ελλάδα.

Η διεθνής ακαδημαϊκή κοινότητα αμέσως αντιλήφθηκε την αναγκαιότητα της έρευνας για την καταπολέμηση του ιού αλλά και της επικοινωνίας και μέσω 100 υπογραφών από το Welcome Trust του Λονδίνου υποστηρίχτηκε η πρόσβαση στα δεδομένα και τα αποτελέσματα των ερευνών έτσι ώστε να πληροφορείται το κοινό. Οι εκδότες του British Medical Journal (2020) υποστήριξαν ότι ενώ οι επιστήμονες και το ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό εργάζονται ακατάπαυστα για να καταπολεμήσουν τον νέο κορωνοϊό, οι πολιτικοί επιστήμονες, οι οικονομολόγοι και οι κοινωνιολόγοι θα πρέπει επίσης να είναι έτοιμοι για γρήγορη αντίδραση.

Στη δημοσιογραφία υπήρχε και υπάρχει καταιγιστική ενημέρωση που αφορά τα θύματα του ιού, τα νέα κρούσματα και τις νέες εξελίξεις στην επιστημονική θεώρηση για τον ιό και όλες αυτές τις εξελίξεις είναι αρκετά δύσκολο να τις παρακολουθήσουν οι δημοσιογράφοι αλλά και το κοινό. Τα δεδομένα αλλάζουν συνεχώς, κάτι που ισχύει σήμερα μπορεί να μην ισχύει αύριο και ως αποτέλεσμα το κοινό να έχει συνεχείς ερωτήσεις. Πολλές φορές οι ειδικοί αλλάζουν τη γνώμη τους και τις συστάσεις τους και ως εκ τούτου, δύσκολα δημιουργείται εμπιστοσύνη μεταξύ του κοινού και των ειδικών. Ενδεικτικό παράδειγμα είναι η χρήση μασκών όπου ο επικεφαλής λοιμωξιολόγος Τσιόδρας άλλαξε την αρχική θέση του σχετικά με τις μάσκες η οποία δέχτηκε σημαντικές επικρίσεις (Pressproject 2020).

Οι Briggs & Hallin (2010) πρότειναν τρία διαφορετικά μοντέλα για την παραγωγή και κυκλοφορία της γνώσης για την υγεία: το μοντέλο της ιατρικής εξουσίας, το μοντέλο ασθενής καταναλωτής και το μοντέλο της δημόσιας σφαίρας. 

Το μοντέλο ιατρικής εξουσίας δίνει περιορισμένο ρόλο σε μη ειδικούς όσον αφορά τη διάδοση της γνώσης για θέματα υγείας και υποστηρίζει ότι μόνο οι γιατροί μπορούν να παρέχουν ιατρική πληροφόρηση. Θα υποστηρίζαμε ότι το μοντέλο αυτό ακολουθήθηκε στην Ελλάδα όπου η κύρια πληροφόρηση ήταν από τον λοιμωξιολόγο Τσιόδρα και την επιτροπή υποστήριξής τους της οποίας τα μέλη ανακοινώθηκαν πρόσφατα (11 Μαΐου 2020). Στο σημείο αυτό θα πρέπει να αναφερθεί ότι η ανακοίνωση της επιτροπής (TheToc 2020), αρκετά μετά τα μέτρα άρσης της καραντίνας, ήταν ιδιαίτερα καθυστερημένη.

Το μοντέλο ασθενή – καταναλωτή υποστηρίζει ότι λόγω της αυξανόμενης βαρύτητας των σχέσεων της αγοράς στον τομέα της υγείας, πρέπει να δοθεί όλο και μεγαλύτερη έμφαση στην ατομική ευθύνη του κάθε ατόμου  να βελτιώσει τη δική του υγεία. 

Το μοντέλο της δημόσιας σφαίρας προτείνει ότι τα θέματα υγείας θα πρέπει να τίθενται σε διάλογο και η πληροφόρηση που δίνεται από τα ΜΜΕ είναι χρήσιμη γιατί βοηθά τόσο αυτούς που λαμβάνουν τις αποφάσεις για το δημόσιο συμφέρον όσο και τους πολίτες. Από τη στιγμή που η δημόσια υγεία έχει πολιτικοποιηθεί, τα θέματα υγείας διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη δημόσια σφαίρα (το βλέπουμε και στην περίπτωση του κορωνοϊού) λόγω των κοινωνικών κινημάτων αλλά και των ΜΜΕ.  Θα υποστηρίζαμε ότι οι ΗΠΑ ακολουθούν έναν συνδυασμό των δύο αυτών μοντέλων.

Οι Briggs και Nichter (2009) υποστηρίζουν ότι υπάρχει μία μετακίνηση σε νέα συστήματα βιοσυνδεσιμότητας τα οποία προσπαθούν να ρυθμίσουν τη γνώση για τις λοιμώδεις νόσους π.χ. μέσω του Διαδικτύου. Στα συστήματα αυτά τονίζεται ο δημιουργικός ρόλος των δημοσιογράφων όσον αφορά τη δημιουργία καρτογραφικών επικοινωνιών που ενδυναμώνουν το κοινό και ως αποτέλεσμα επηρεάζουν τη συμπεριφορά του όσον αφορά την καλή υγεία. Σύμφωνα με τους Briggs και Hallin (2007) στα συστήματα αυτά επικοινωνίας της υγείας, οι δημοσιογράφοι και οι επαγγελματίες της υγείας συνεργάζονται. Οι δημοσιογράφοι δεν μεταδίδουν απλά την επιστημονική γνώση αλλά δημιουργούν τα πλαίσια τα οποία παρουσιάζουν τα θέματα υγείας με πολλούς διαφορετικούς τρόπους. Ειδικότερα όσον αφορά τις πανδημίες, όπως π.χ. συμβαίνει με την περίπτωση του κορωνοϊού, οι δημοσιογράφοι έχουν διαφορετικούς τρόπους πλαισίωσης των ειδήσεων. 

Σύμφωνα με τον Oh (2012), οι δημοσιογράφοι τείνουν να αναφέρουν τις επιδημίες με βάση κύκλους γεγονότων και ειδήσεων που προκαλούν την προσοχή. Η κάλυψη των ειδήσεων σχετικά με μία επιδημία είναι συχνά επεισοδιακή υπό την έννοια ότι εξελίσσεται καθώς τα γεγονότα εξελίσσονται.

Οι Blomlitz και Brezis (2008) στο άρθρο τους για την κακή παρουσίαση των υγειονομικών κινδύνων από τα ΜΜΕ, εξετάζουν τη σχέση μεταξύ της έντασης της κάλυψης των εφημερίδων, της τηλεόρασης και του ραδιοφώνου και των υγειονομικών κινδύνων όπως είναι ο Πυρετός του Δυτικού Νείλου, του SARS και του AIDS στις ΗΠΑ το 2003 και του κινδύνου που οι επιδημίες αυτές έθεσαν στη δημόσια υγεία για την αξιολόγηση του πλαισίου. Στην έρευνά τους βρήκαν ότι τα ΜΜΕ που βρίσκονταν στο δείγμα τους έτειναν να υπερ-αναφέρουν τους επιλεγμένους κινδύνους, πιο συγκεκριμένα υπερ-ανέφεραν τις αιτίες και την επιδημιολογία αντί να αναφέρονται στους συνολικούς κινδύνους για τη δημόσια υγεία λόγω του επεισοδιακού χαρακτήρα της κάλυψης. Οι ερευνητές υποστήριξαν ότι ο επεισοδιακός χαρακτήρας είναι συχνά προβληματικός γιατί τείνει να μειώνει την ποιότητα της κάλυψης. Θα μπορούσαμε να υποστηρίξουμε ότι η καθημερινή αναφορά (Το Βήμα 2020)  στα κρούσματα και τους θανάτους  μείωσε την ποιότητα της ενημέρωσης όσον αφορά το μέγεθος του κινδύνου και ενίσχυσε το κλίμα φόβου.

Οι Dudo et al. (2007) που μελέτησαν την ειδησεογραφική κάλυψη της γρίπης των πτηνών στις ΗΠΑ το διάστημα 2000 – 2006 κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι ο επεισοδιακός χαρακτήρας της πλαισίωσης (κάλυψη που συνδέεται με τα γεγονότα) έδειξε ότι οι ιστορίες που  προκαλούσαν υψηλές επιδράσεις είναι αυτές που προκαλούσαν φόβο στο κοινό και περιορισμένη πληροφόρηση για τους κινδύνους της ασθένειας.

Στο σημείο αυτό, θα επισημάνουμε και την επίδραση της πληροφόρησης στη συμπεριφορά των πολιτών. Οι Kamenica & Gentzkow (2011) αναφέρουν ότι όταν τα ΜΜΕ είναι προκατειλημμένα μπορούν να επηρεάσουν τους ανθρώπους ακόμα και εάν οι «καταναλωτές» των ΜΜΕ είναι λογικοί και γνωρίζουν ότι τα ΜΜΕ είναι προκατειλημμένα. Τέτοια συμβάντα πραγματοποιούνται εάν τα ΜΜΕ παραλείπουν μερικά γεγονότα ή παρέχουν σκόπιμα ατελή πληροφόρηση. Στην Ελλάδα παρατηρήσαμε μία μονομερή παρουσίαση του θέματος του κορωνοϊού ψυχολογικά φορτισμένη η οποία δεν παρουσίαζε τις διαφορετικές απόψεις παρά πολύ μεμονωμένα όπως είναι η περίπτωση του «αιρετικού» επιδημιολόγου Ιωάννη Ιωαννίδη (ΤΑΝΕΑ 2020) ενώ σε κάποιες άλλες περιπτώσεις ήταν εχθρικά όπως ήταν στην περίπτωση του καρδιολόγου Φαίδωνα Βόβολη (WePost 2020). Για να απαλλαχθούν οι άνθρωποι από αυτή την προκατάληψη των ΜΜΕ θα πρέπει να έχουν πρόσβαση σε εναλλακτικές πηγές πληροφόρησης από τις οποίες να αποκτήσουν ολοκληρωμένη πληροφόρηση. Στην κρίση τον ρόλο αυτό, δηλαδή της ολοκληρωμένης πληροφόρησης, έπαιξαν τα ανεξάρτητα ιστολόγια αλλά και ο ξένος τύπος για όσους μπορούσαν να τον παρακολουθήσουν λόγω γλώσσας.

Οι Eyster & Rabin (2009) υποστηρίζουν ότι τα ΜΜΕ ασκούν σημαντική επίδραση στη συμπεριφορά ακόμα και όταν προωθούν παραπλανητική πληροφόρηση ιδιαίτερα εάν οι άνθρωποι δεν δίνουν σημασία στα κίνητρα του αποστολέα της πληροφόρησης δηλαδή με άλλα λόγια δεν είναι πλήρως λογικοί.

Οι DellaVigna & Gentzkow (2010) υποστήριξαν ότι το αποτέλεσμα των ΜΜΕ θα είναι ισχυρότερο όταν οι λήπτες δεν είναι σίγουροι για την αλήθεια και ότι το αποτέλεσμα των ΜΜΕ εξαρτάται από την αξιοπιστία τους. Οι  Chiang & Knight (2009) υποστηρίζουν ότι τα ΜΜΕ μπορούν να επηρεάσουν τη συμπεριφορά ακόμα και όταν δεν μεταφέρουν κάποια πληροφορία και ότι το πιθανό κοινό των ΜΜΕ θα πρέπει να καταβάλλει σημαντικές προσπάθειες για να αποφύγει την πειθώ των ΜΜΕ.

Συζητώντας το κατά πόσο τα ΜΜΕ μπορούν να αλλάξουν τη συμπεριφορά των ανθρώπων ή τις αντιλήψεις τους τότε θα πρέπει να δούμε εάν υπάρχει σημαντική συσχέτιση μεταξύ του βαθμού έκθεσης και τις αλλαγές στη συμπεριφορά ή στις πεποιθήσεις. 

Η έρευνα των Signorelli & Morgan (1990) δείχνουν ότι υπάρχει  συσχέτιση εάν και μικρή μεταξύ της έκθεσης και της συμπεριφοράς. Ο βαθμός έκθεσης στις ειδήσεις του κορωνοϊού ήταν συχνή για το ελληνικό κοινό και κρίνοντας από τα επαινετικά σχόλια του ξένου τύπου (Πρώτο Θέμα 2020), η συμπεριφορά του επηρεάστηκε μέσω της συμμόρφωσης στην κυβερνητική πολιτική (Ναυτεμπορική 2020).

Σημαντικό επίσης είναι να εξετασθεί και η αιτιότητα και εδώ υπάρχουν αρκετές ακαδημαϊκές έρευνες που έχουν μελετήσει τη βία.  Ο Huesmann (1982) υποστήριξε ότι αυτοί που παρακολουθούν βίαια προγράμματα στην τηλεόραση τείνουν να είναι πιο επιθετικοί.

Για να συνεχίσουμε με τον κορωνοϊό αυτός  έχει επηρεάσει και άλλους κλάδους πέραν αυτών της υγείας όπως είναι για παράδειγμα ο κλάδος του τουρισμού, των αεροπορικών εταιρειών, των αθλητικών διοργανώσεων. Το χρηματιστήριο επίσης επηρεάστηκε λόγω του φόβου που έχει προκληθεί από τον κορωνοϊό αλλά και πολλοί άνθρωποι είναι πλέον άνεργοι λόγω του κορωνοϊού (Το Βήμα 2020). Ως εκ τούτου, πολλοί δημοσιογράφοι, οι οποίοι δεν ήταν επιστημονικοί δημοσιογράφοι, ασχολούνται με το θέμα και μπορεί να γίνουν ως εκ τούτου πολλά λάθη.

Η παραπληροφόρηση είναι ένα πρόβλημα που ειδικότερα στις ημέρες μας λόγω του φόβου και πανικού που έχει προκαλέσει οδήγησε μεγάλο μέρος του κοινού να ασπάζεται θεωρίες συνωμοσίας. Ο φόβος επίσης οδηγεί αρκετούς να ψάχνει αμφίβολες θεραπείες ενώ από την άλλη οι τιμές των αντισηπτικών και των μασκών (ακόμα και αυτών που δεν είναι κατάλληλες γι’αυτό τον σκοπό) να αυξηθούν υπέρμετρα (Χριστούλιας 2020).

Στην αρχή ο ιός αναφέρονταν ως ιός της Γιουχάν και έτσι είχε λανσαριστεί στο Twitter. Κάτι τέτοιο στιγματίζει μία ολόκληρη περιοχή και τους κατοίκους της αυξάνοντας έτσι τον φόβο και την ξενοφοβία (Powell 2020). Η δημιουργία στίγματος είναι πολύ σημαντική γιατί οι άνθρωποι μπορεί να κρύβουν την ασθένεια για να μην στιγματισθούν και έτσι ο ιός να εξαπλωθεί περαιτέρω.

Τα αξιόπιστα ΜΜΕ δεν θα πρέπει να αγνοούν την παραπληροφόρηση αλλά να προσπαθούν να την αντιμετωπίσουν. Αυτό θα πρέπει να γίνει όχι μέσω διασποράς φόβου και πηγιαίων τίτλων αλλά με πραγματική γνώση για το ποιο είναι το κοινό στο οποίο απευθύνονται, με τη χρήση αξιόπιστων ειδικών, με ενσυναίσθηση για όσους έχουν πληγεί και με την απόδοση σε απλά λόγια της επιστημονικής ορολογίας. Τα ΜΜΕ θα πρέπει να δημιουργήσουν σχέση εμπιστοσύνης με το κοινό (Newhagen & Nass 1989).

Η σχέση εμπιστοσύνης μεταξύ κοινού και ΜΜΕ έχει μελετηθεί ακαδημαϊκά με εντυπωσιακά συμπεράσματα. Οι Newhagen & Nass (1989) υποστήριξαν ότι η εμπιστοσύνη του κοινού σε μία είδηση εξαρτάται από την αντίληψη που έχουν για το άτομο που παρουσιάζει την ιστορία. Οι άντρες θεωρούνται πιο αξιόπιστοι από ότι οι γυναίκες (Balon, Philport & Beadle, 1978). Το δίδυμο λοιπόν δύο αντρών από ένας από αυτούς είναι γιατρός (Χαρδαλιάς και Τσιόδρας) ήταν ένα δίδυμο που δημιουργούσε αξιοπιστία (Γιανναράς 2020).

Σχετικά με τα χαρακτηριστικά του κοινού ο Jones (2004) συμπέρανε ότι οι συντηρητικοί δείχνουν μεγαλύτερη δυσπιστία στα ΜΜΕ σε αντίθεση με τους φιλελεύθερους ενώ ο Gunther (1988) υποστήριξε ότι αυτοί που έχουν πιο ακραίες συμπεριφορές είναι πιο δύσπιστοι από τους μετριοπαθείς. Δυσπιστία στα ΜΜΕ δείχνουν και εκείνοι που είναι οι εμπλεκόμενοι με το θέμα των ειδήσεων π.χ. στο θέμα του κορωνοϊού το ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό κτλ. σε αντίθεση με αυτούς που δεν είναι π.χ. όσοι απλώς παρακολουθούν τις ειδήσεις και δεν είχαν κάποιο περιστατικό στην οικογένειά τους κοκ.

Οι Tsfati και Cappella (2003) βρήκαν ότι η εμπιστοσύνη με τα ΜΜΕ συνδέεται με τον βαθμό που το κοινό διαβάζει τα μεγάλα ΜΜΕ ενώ η έλλειψη εμπιστοσύνης για τα μεγάλα ΜΜΕ σχετίζεται με την έκθεση στα μικρά και εναλλακτικά ΜΜΕ. Αρκετοί άνθρωποι διαβάζουν και βλέπουν ειδήσεις από ΜΜΕ που δεν εμπιστεύονται είτε γιατί θέλουν να ικανοποιήσουν διάφορες ανάγκες είτε γιατί κατ’αυτό τον τρόπο έρχονται σε επαφή με άλλους ανθρώπους είτε ακόμα και γιατί μπορεί να διασκεδάζουν ωστόσο προσπαθούν να φιλτράρουν την πληροφόρηση που βρίσκουν αναξιόπιστη.

Ο Tsfati (2003a, 2003b) υποστήριξε ότι η εμπιστοσύνη του κοινού στα ΜΜΕ εξαρτάται από την αποτελεσματικότητά τους. Για παράδειγμα εάν τα ΜΜΕ δημιουργούν κλίμα για κάτι, τα άτομα που εμπιστεύονταν τα ΜΜΕ ήταν πιο πιθανόν να πιστέψουν αυτό που τους έλεγαν τα μέσα παρά αυτοί που είναι πιο δύσπιστοι.

Δεν έχουν όμως βγει κάποια συμπεράσματα σχετικά με τις επιπτώσεις που έχει η δυσπιστία του κοινού στη δημοκρατία. Οι Έλληνες είναι δύσπιστοι στα μέσα (Τα Νέα 2019) όπως και οι Αμερικάνοι κάτι που από κάποιους ερευνητές θεωρείται πρόβλημα για τη δημοκρατία (Jones 2004) ενώ κάποιοι άλλοι ερευνητές (Gaziano 1988) υποστήριξαν ότι η δυσπιστία στα ΜΜΕ είναι δείγμα υγιούς σκεπτικισμού και υψηλής πολιτικής συμμετοχής και όχι πολιτικής απάθειας (Tsfati 2002, Eveland & Shah 2003). Ωστόσο οι Eveland και Shah (2003) υποστήριξαν ότι το κοινό που είναι δύσπιστο δεν συζητά συχνά πολιτικά και όταν το κάνει το κάνει με άλλους που έχουν παρόμοια ιδεολογία.

Οι Chih-Hsin Sheen et al. (2020) στην μελέτη τους για τον κορωνοϊό στην Κίνα, υποστήριξαν ότι το έλλειμμα αξιοπιστίας μίας αυταρχικής κυβέρνησης μπορεί να μειωθεί εάν επιτρέπεται η ανεξάρτητη δημοσιογραφία των πολιτών. Παρατήρησαν ότι όσο η καμπύλη των κρουσμάτων γινόταν πιο επίπεδη στην Κίνα ενώ τα κρούσματα αυξάνονταν αλλού κατέστη παγκόσμια προτεραιότητα να βρεθεί μία πρακτική λύση μείωσης του ελλείμματος αξιοπιστίας στην επικοινωνία κινδύνου σε άλλες αυταρχικές χώρες έτσι ώστε να εφαρμόσουν με αποτελεσματικό τρόπο προστατευτικά μέτρα όπως είναι η κοινωνική απόσταση και το πλύσιμο των χεριών. Η δημοσιογραφία των πολιτών είχε μέτρια αλλά ουσιαστικά αποτελέσματα. Ακόμα και σε μία αυταρχική χώρα κάποιος θα εμπιστευθεί την κυβέρνηση όταν αντιλαμβάνεται ότι η κυβέρνηση χειρίζεται την κατάσταση με διαφάνεια. Η δημοσιογραφία των πολιτών μπορεί να βοηθήσει μία αυταρχική κυβέρνηση να αυξήσει την αξιοπιστία της τόσο όσον αφορά την λήψη αποφάσεων σε κεντρικό επίπεδο όσο και στην τοπική εφαρμογή πολιτικών δημόσιας υγείας.

Πώς όμως η πληροφόρηση για την υγεία όπως αυτή διαχέεται από τα μέσα επηρεάζει τη συμπεριφορά των πολιτών σχετικά με την υγεία; Τα αποτελέσματα ερευνών δεν είναι ξεκάθαρα. Στην έρευνά  τους, οι Hay, Coups, Ford & DiBonaventura (2009), κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι οι λευκοί μη ισπανόφωνοι οι οποίοι έκαναν μεγαλύτερη χρήση του Διαδικτύου και των εντύπων όσον αφορά την πληροφορία για την υγεία, είχαν μεγαλύτερη ενημέρωση όσον αφορά τις στρατηγικές πρόληψης του καρκίνου του δέρματος και έκαναν χρήση περισσότερων αντηλιακών αλλά και αναζητούσαν τη σκιά. Η έρευνα της Peña-Purcell (2008) έδειξε ότι οι Ισπανόφωνοι ανέφεραν ότι η διαδικτυακή πληροφόρηση για την υγεία τους έκανε να καταλάβουν καλύτερα τις ιατρικές συνθήκες και τις θεραπευτικές επιλογές, είχαν περισσότερη εμπιστοσύνη όταν μιλούσαν με τους γιατρούς για ιατρικά θέματα και τους βοήθησε να έχουν μία θεραπεία την οποία δεν θα την λάμβαναν διαφορετικά. Ωστόσο, διάφορες μελέτες που έγιναν την δεκαετία του 1990 (Farquhar et al. 1990, Luepker et al. 1994) δεν βρήκαν κάποια σχέση μεταξύ της έκθεσης στην πληροφόρηση στα ΜΜΕ και στην αλλαγή της συμπεριφοράς όσον αφορά την υγεία.

Οι Yanovitzky και Blitz (2000) η ιατρική συμβουλή είναι ιδιαιτέρως σημαντική για τις γυναίκες που επισκέπτονται τακτικά τον γιατρό τους ενώ τα ΜΜΕ είναι σημαντικά για τις γυναίκες που δεν επισκέπτονται συχνά τον γιατρό τους.

Ιδιαίτερα ενδιαφέρον, λόγω κορωνοϊού, είναι να δούμε πως τα Κέντρα Πρόληψης Λοιμωδών Νοσημάτων όπως είναι το αμερικανικό CDC επικοινωνούν τα θέματα υγείας στο ευρύτερο κοινό. Το CDC (Centers for Disease Control & Prevention 2010a)  χρησιμοποιεί ηλεκτρονικές τεχνολογίες και στρατηγικές για την υγεία και τα κοινωνικά μέσα έτσι ώστε οι χρήστες να έχουν πρόσβαση σε αξιόπιστη επιστημονική πληροφόρηση για την υγεία. Οι κύριοι χρήστες των ηλεκτρονικών υπηρεσιών του CDC είναι γυναίκες ηλικίας 35 έως 64 ετών (70%). Ο ΕΟΔΥ αντίστοιχα στην Ελλάδα διαθέτει ηλεκτρονική σελίδα  και παρουσία στα κοινωνικά μέσα. Για να επανέλθουμε στο CDC, χρησιμοποιεί τα φόρουμ στα κοινωνικά μέσα και εργαλεία με τα οποία συνδέονται με το κοινό συμπεριλαμβανομένων των Twitter, Facebook, YouTube, Flickr, DailyStrength, iTunes αλλά και σε ιστολόγια, ηλεκτρονικά παιχνίδια, ηλεκτρονικές κάρτες, κονκάρδες, εικονικές κοινότητες όπως είναι το Second Life και σε κείμενα που στέλνονται στα κινητά τηλέφωνα. Το CDC χρησιμοποιεί ένα συνδυασμό τακτικών δημοσίων σχέσεων στο πρόγραμμά του που ονομάζεται Vital Signs, ένα πρόγραμμα που λανσαρίστηκε τον Αύγουστο του 2010. Σύμφωνα με την ιστοσελίδα του CDC (2011a)  «το CDC θεωρεί ότι εστιάζοντας σε ένα συγκεκριμένο θέμα χρησιμοποιώντας πολλά εργαλεία μέσων, οι πολιτείες μπορούν να εντοπίσουν καλύτερα τα προβλήματα υγείας στην περιοχή τους και να εργασθούν για να τα βελτιώσουν».

Η προσέγγιση των δημοσίων σχέσεων του CDC είναι πολύπλευρη. Το CDC έχει εννέα ιστολόγια που πραγματεύονται θέματα που κυμαίνονται από την υγεία στον χώρος εργασίας μέχρι την πρόληψη και έλεγχο του HIV. Τα ιστολόγιά του τα χρησιμοποιεί «για τον διαμοιρασμό του περιεχομένου κατά τρόπο που να μπορούν οι χρήστες να αφήνουν σχόλια αλλά και να συζητούν» και για να δώσει έναν πιο προσωπικό τόνο από ότι μία συνηθισμένη ιστοσελίδα.

Φωτεινή Μαστρογιάννη

Όπως και άλλα θέματα, ο ιός έχει πολιτικοποιηθεί τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό. Η απόφαση για καραντίνα και εγκλεισμό του πληθυσμού είναι μία απόφαση που αξιολογείται ήδη και θα αξιολογηθεί περαιτέρω μακροπρόθεσμα.  Η  ένταση που έχει δημιουργηθεί στο κοινό και η αγωνία για έγκυρη και ακριβή πληροφόρηση για το θέμα του ιού έτυχε πολιτικής εκμετάλλευσης και πολλές φορές σε διώξεις δημοσιογράφων τόσο στο εξωτερικό (Reliefweb 2020) όσο και στο εσωτερικό (βλ. απομάκρυνση Τράγκα από τα Παραπολιτικά λόγω πολιτικής παρέμβασης – Σοφοκλέους In 2020).

Η δημοσιογραφία της υγείας, τουλάχιστον στην Ελλάδα, έχει δρόμο να διανύσει και αυτό που μας έχει διδάξει η παρούσα κρίση είναι ότι η δημοσιογραφία της υγείας πρέπει να γίνει περισσότερο πλουραλιστική και να συμπεριλαμβάνει τη γνώμη όλων όσων επηρεάζονται τόσο υγειονομικά όσο και κοινωνικά, οικονομικά.

Βιβλιογραφικές Αναφορές

Ελληνική γλώσσα

Γιανναράς, Χ. (2020). Μια «άλλη» Ελλάδα, Διαθέσιμο στο: https://www.kathimerini.gr/1073530/opinion/epikairothta/politikh/mia-allh-ellada, [Πρόσβαση 7 Μαΐου 2020]

Ναυτεμπορική (2020). Γιατί οι Έλληνες πειθαρχούν στα μέτρα; Διαθέσιμο στο: https://m.naftemporiki.gr/story/1591284/giati-oi-ellines-peitharxoun-sta-metra , [Πρόσβαση 15 Μαΐου 2020]

Pressproject (2020). Λάθος η χρήση μάσκας…τώρα όλοι με μάσκες στους κλειστούς χώρους. Διαθέσιμο στο: https://www.pressproject.gr/tsiodras-lathos-i-chrisi-maskas-tora-oloi-me-maskes-stoys-kleistoys-choroys/, [Πρόσβαση 10 Μαΐου 2020]

Πρώτο Θέμα (2020). Κορωνοϊός - Διεθνή Μέσα: Οι Έλληνες βρήκαν τη «συνταγή» - Πώς και γιατί περιόρισαν την πανδημία. Διαθέσιμο στο: https://www.protothema.gr/koronoios-live/article/1004777/koronoios-diethni-mesa-oi-ellines-vrikan-ti-sudagi-pos-kai-giati-periorisan-tin-pandimia/, [Πρόσβαση 15 Μαΐου 2020]

Σοφοκλέους In (2020). «Τελειώνουν» τον Τράγκα από τα Παραπολιτικά 90,1! Διαθέσιμο στο:https://www.sofokleousin.gr/teleionoun-ton-tragka-apo-ta-parapolitika-901, [Πρόσβαση 17 Μαΐου 2020]

Sputniknews (2020). Οι πιο δημοφιλείς θεωρίες συνωμοσίας για τον κορονοϊό. Οι προφητείες, το 5G και άλλα μαργαριτάρια. Διαθέσιμο στο: https://sputniknews.gr/kosmos/202004257145272-koronoios-dimofileis-theories-synomosias/, [Πρόσβαση 8Μαΐου 2020]

TheToc (2020). Αυτή είναι η επιτροπή του Σωτήρη Τσιόδρα: Η "ντριμ τιμ" των λοιμωξιολόγων του Υπουργείου Υγείας. Διαθέσιμο στο: https://www.thetoc.gr/koinwnia/article/autoi-einai-oi-sunergates-tou-sotiri-tsiodra-i-lista-me-ta-onomata-ton-loimoxiologon-tou-upourgeiou-ugeias/, [ Πρόσβαση 9 Μαΐου 2020]

Το Βήμα (2020). Κορωνοϊός: Ενας ακόμη νεκρός σήμερα, στους 157 συνολικά. Διαθέσιμο στο: https://www.tovima.gr/2020/05/14/society/koronoios-enas-akomi-nekros-simera-stous-157-synolika/, [Πρόσβαση 15 Μαΐου 2020]

Το Βήμα (2020). Κορωνοϊός: Ανεργία, ο νούμερο ένα εφιάλτης των ελληνικών νοικοκυριών. Διαθέσιμο στο: https://www.tovima.gr/2020/05/03/finance/koronoios-anergia-o-noumero-ena-efialtis-ton-ellinikon-noikokyrion/, [Πρόσβαση 15 Μαΐου 2020]

Τα Νέα (2020). Άρθρο – φωτιά για τον κοροναϊό: «Είναι το μεγαλύτερο φιάσκο του αιώνα;» Διαθέσιμο στο: https://www.tanea.gr/2020/03/21/inbox/arthro-fotia-gia-ton-koronaio-einai-to-megalytero-fiasko-tou-aiona/, [Πρόσβαση 8 Μαΐου 2020]

Τα Νέα (2019). Υψηλά ποσοστά δυσπιστίας στα ΜΜΕ - Πώς ενημερώνονται οι Έλληνες. Διαθέσιμο στο: https://www.tanea.gr/2019/06/14/media/ypsila-pososta-dyspistias-sta-mme-pos-enimeronontai-oi-ellines/, [Πρόσβαση 16 Μαΐου 2020]

WePost (2020). Στο πειθαρχικό του ΙΣΑ ο γιατρός Φαίδων Βόβολης μετά τη δήλωση… “κοροϊδεύουν τον κόσμο”. Διαθέσιμο στο:

https://www.wepost.gr/%CF%83%CF%84%CE%BF-%CF%80%CE%B5%CE%B9%CE%B8%CE%B1%CF%81%CF%87%CE%B9%CE%BA%CF%8C-%CF%84%CE%BF%CF%85-%CE%B9%CF%83%CE%B1-%CE%BF-%CE%B3%CE%B9%CE%B1%CF%84%CF%81%CF%8C%CF%82-%CF%86%CE%B1%CE%AF%CE%B4%CF%89/,[ Πρόσβαση 9 Μαΐου 2020]

Χριστούλιας, Δ. (2020). Νέα όπλα στη μάχη κατά της ακρίβειας. Διαθέσιμο στο: https://emvolos.gr/nea-opla-sti-machi-kata-tis-akriveias-grafei-o-dimitris-christoylias/, [Πρόσβαση 7 Μαΐου 2020]

Ξενόγλωσση

Balon , R. E. , Philport , J. C. , & Beadle , C. F. (1978). How gender and race affect perceptions of newscasters. Journalism Quarterly, 55 , pp. 160 – 164 .

Blomlitz, L., Brezis, M. (2008). Misrepresentation of health risks by mass media. Journal of Public Health, Vol.30(2), pp. 202-204.

Briggs, C.L., Hallin,D.C.(2007). The Neoliberal Subject and its Contradictions in News Coverage of Health Issues. Social Text, Vol.25(4), pp.43-66.

Briggs, C.L., Hallin,D.C.(2010). Health Reporting as Political Reporting: Biocommunicability and the Public Sphere. Journalism, Vol.11(2), pp. 149-165.

Briggs, C. L., & Nichter, M. (2009). Biocommunicability and the biopolitics of pandemic threats. Medical Anthropology, Vol. 28(3), pp. 189-198.

Chiang C.F, Knight B.G. 2009. Media bias and influence: evidence from newspaper endorsements.  Brown University.

Chih-Hsin Sheen, G., Tung, H.H, Wu, W.C. (2020). Citizen Journalism and Credibility of Authoritarian Government in Risk Communication Regarding the 2020 COVID-19 Outbreak: A Survey Experiment. Διαθέσιμο στο:

https://nyuad.nyu.edu/content/dam/nyuad/academics/divisions/social-science/working-papers/2020/0040.pdf?fbclid=IwAR34lQ83PAW2x6by7IP1ST7NZIvEFBb3NuViPUS4uEy35eqH1E63YmdAmnMhttps://nyuad.nyu.edu/content/dam/nyuad/academics/divisions/social-science/working-papers/2020/0040.pdf?fbclid=IwAR34lQ83PAW2x6by7IP1ST7NZIvEFBb3NuViPUS4uEy35eqH1E63YmdAmnM%3E, [Πρόσβαση 13 Μαΐου 2020]

DellaVigna, S. Gentzkow, M. (2010). Persuasion: Empirical Evidence. Working Paper 15298. Διαθέσιμο στο: http://www.nber.org/papers/w15298, [Πρόσβαση 14 Μαΐου 2020]

Dudo, A., Dahlstron, M., & Brossard, D. (2007). Reporting a potential pandemic: A risk-related assessment of Avian Influenza coverage in U.S. newspapers. Science Communication, Vol. 28(4), pp. 429-454.

Eveland , W. P., Jr. , Nathanson , A. I. , Detenber , B. H., McLeod , D. M. (1999). Rethinking the social distance corollary: Perceived likelihood of exposure and the third - person perception. Communication Research, Vol. 26 (3), pp.275 – 302.

Eyster E, Rabin M. (2009). Rational and native herding. Working Paper, University California, Berkeley.

Farquhar, J. W., Fortmann, S. P., Flora, J. A., Taylor, C. B., Haskell, W. L., Williams, P., ... Wood, P. D. (1990). Effects of community wide education on cardiovascular disease risk factors: The Stanford Five-City Project. Journal of the American Health Association, 264, 359–365.

Gaziano, C. (1988). How credible is the credibility crisis? Journalism Quarterly, 65, pp.267 – 278 .

Gunther, A. C. (1988). Attitude extremity and trust in media. Journalism Quarterly, Vol. (65), pp. 279 – 287.
Peña-Purcell, N. (2008). Hispanics’ use of Internet health information:

An exploratory study. Journal of the Medical Library Association,96,

101–107.

Hay, J., Coups, E. J., Ford, J., & DiBonaventura, M. (2009). Exposure to mass media health information, skin cancer beliefs, and sun protection behaviors in a United States probability sample. Journal of the American Academy of Dermatology, 61, 783–792.

Huesmann, L. R. (1982). Television violence and aggressive behaviour. In D. Pearl, L. Bouthilet, & J. Lazar (Eds.), Television and behaviour Washington DC: NIMH.

Jones, D. A. (2004). Why Americans don’t trust the media: A preliminary analysis. International Journal of Press/ Politics, Vol.9 (2), pp. 60 – 77.

Kamenica, E.,Gentzkow, M. (2011). Bayesian Persuasion, American Economic Review, Vol. 101(6), pp. 2590–2615.

Luepker, R. V., Murray, D. M., Jacobs, D. R., Jr., Mittelmark, M. B., Bracht, N., Carlaw, R., ... Folsom, A. R. (1994). Community education for cardiovascular disease prevention: Risk factor changes in the Minnesota Heart Health Program. American Journal of Public Health, 84, 1383–1393.

Newhagen , J. E. , & Nass , C. (1989 ). Differential criteria for evaluating credibility of newspapers and TV news . Journalism Quarterly , Vol. 66 ( 2 ), pp. 277 – 284 .

Oh, S. (2012). The characteristics and motivations of health answerers for sharing information, knowledge, and experiences in online environments. Journal of the American Society for Information Science and Technology, Vol. 63(3), pp. 543-557.

Oh, H. J., et al. (2012). Attention cycles and the H1N1 pandemic: A cross-national study of U.S. and Korean newspaper coverage. Asian Journal of Communication, Vol.22(2), pp. 214-232.

Peña-Purcell, N. (2008). Hispanics’ use of Internet health information: An exploratory study. Journal of the Medical Library Association, 96, 101–107.

Powell, M. (2020). What role can the media play in managing the COVID-19 outbreak? Διαθέσιμο στο: https://www.id-hub.com/2020/03/05/role-can-media-play-managing-covid-19-outbreak/, [Πρόσβαση 29 Απριλίου 2020]

Reliefweb (2020). Crackdown on journalists weakens efforts to tackle COVID-19. Διαθέσιμο στο: https://reliefweb.int/report/world/crackdown-journalists-weakens-efforts-tackle-covid-19 , [Πρόσβαση 28 Απριλίου 2020]

Signorelli, N., Morgan, M. (Ed.). (1990). Cultivation analysis: new directions in media effects research. Newbury Park, California: Sage.

Tsfati, Y. (2002). The consequences of mistrust in the news media: Media skepticism as a moderator in media effects and as a factor influencing news media exposure. Doctoral dissertation presented to the faculty of the Annenberg School for Communication, University of Pennsylvania .

Tsfati, Y. (2003a). Media skepticism and climate of opinion perception . International Journal of Public Opinion Research, Vol.15 (1), pp. 65 – 82.

Tsfati, Y. (2003b). Does audience skepticism of the media matter in agenda setting? Journal of Broadcasting and Electronic Media , Vol.47 ( 2 ), pp.157 – 176.

Tsfati, Y.,Cappella , J. N. ( 2003 ). Do people watch what they do not trust? Exploring the association between news media skepticism and exposure. Communication Research, Vol. 30 (5), pp. 504 – 529.

Viet-Phuong, L., Thanh-Hang, P., Manh-Toan H., Minh-Hoang, N., Khanh-Linh, P. N., Thu-Trang, V., Hong-Kong, T. N., Trung, T., Quy, K., Manh-Tung, H., Quan-Hoang, V. (2020). Policy Response, Social Media and Science Journalism for the Sustainability of the Public Health System Amid the COVID-19 Outbreak: The Vietnam Lessons. Διαθέσιμο στο:

https://www.researchgate.net/publication/339998312_Policy_response_social_media_and_science_journalism_for_the_sustainability_of_the_public_health_system_amid_COVID- 19_outbreak_The_Vietnam_lessons/link/5e92efb9a6fdcca7890e9d24/download, [Πρόσβαση 28 Απριλίου 2020]

Yanovitzky, I., & Blitz, C. L. (2000). Effect of media coverage and physician advice on utilization of breast cancer screening by women 40 years and older. Journal of Health Communication, Vol. 5, pp. 117–134.

Ιστοσελίδες

https://www.cdc.gov/

https://www.bmj.com/content/369/bmj.m1557