Άγχος, Άνθρωπος, Περιβάλλον και Υγειονομική Κρίση

 

                                                                             Φωτεινή Μαστρογιάννη

Η τρέχουσα υγειονομική κρίση έχει δημιουργήσει σε μεγάλο μέρος του πληθυσμού άγχος. Το άγχος έχει μελετηθεί από διάφορους κοινωνικούς επιστήμονες και έχουν προκύψει οι αντίστοιχες θεωρίες. Μία από αυτές είναι και η Θεωρία Ταιριάσματος Ανθρώπου- Περιβάλλοντος. Η ανάλυσή μου βασίζεται στο εργασιακό περιβάλλον ωστόσο προσπάθησα να τη συσχετίσω και με το άγχος που έχει προκαλέσει η κρίση του κορωνοϊού.

Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή το άγχος και οι στρεσογόνοι παράγοντες σχετίζονται με την ύπαρξη αναντιστοιχίας μεταξύ του ατόμου και του περιβάλλοντος (Fevre et al., 2003). Το αποτέλεσμα είναι το άτομο, στην περίπτωση αναντιστοιχίας, να αντιδράσει είτε αμυντικά είτε να αντιμετωπίσει άμεσα την κατάσταση (Rees & Redfern, 2000). Εάν προσπαθήσουμε να το αναγάγουμε στην κρίση και στις επιπτώσεις της στην κοινωνία είδαμε μέρος του πληθυσμού να την αντιμετωπίζει αμυντικά (υπακοή στα μέτρα-μάσκες, κοινωνική αποστασιοποίηση κτλ.) και μέρος του πληθυσμού που την αντιμετώπισε άμεσα (π.χ. ερευνώντας, ακούγοντας και μελετώντας διάφορες απόψεις κτλ.)

Στη διαχείριση του άγχους σημαντικό ρόλο παίζουν και τα ατομικά χαρακτηριστικά. Οι Hogan και Hogan (1982) επεσήμαναν τη σχέση μεταξύ της αυτοεκτίμησης και του άγχους. Λόγω του ότι οι άνθρωποι χρειάζονται την κοινωνική αποδοχή, η κοινωνική απόρριψη τους δημιουργεί άγχος. Εάν τα άτομα έχουν υψηλή αυτοεκτίμηση είναι λιγότερο ευάλωτα στο άγχος που προκαλεί μία  απόρριψη. Οι άνθρωποι που φοβούνται την αρνητική αξιολόγηση, σύμφωνα με τον Leary (1983) τείνουν να αποφεύγουν περιστάσεις όπου οι άλλοι θα τους αξιολογήσουν αρνητικά, η αρνητική αξιολόγηση τους αγχώνει και θέλουν να κάνουν καλή εντύπωση.

Η αντίληψη που έχει κάποιος για τον εαυτό του μπορεί να μετριάσει τα αποτελέσματα του άγχους. Η αντίληψη αυτή έχει μελετηθεί και σε άλλους τομείς της οργανωσιακής ψυχολογίας και μεταξύ των αποτελεσμάτων των σχετικών ερευνών  συγκαταλέγεται η επίδραση της αυτοεκτίμησης στα αποτελέσματα της ομαδικής εργασίας (Brief & Aldag, 1976). Άλλες έρευνες έχουν δείξει ότι οι παράγοντες που προκαλούν άγχος έχουν μικρότερες αρνητικές επιδράσεις όταν τα άτομα διαθέτουν αυτοεκτίμηση (Mossholder, Bedein & Armenakis, 1982).

Η αυτο-αποτελεσματικότητα είναι άλλη μία πεποίθηση η οποία έχει μελετηθεί. Σύμφωνα με τον Bandura (1997), η αυτο-αποτελεσματικότητα αφορά τις πεποιθήσεις που έχει κάποιος για τις ικανότητές που διαθέτει για να οργανώσει και να πραγματοποιήσει ενέργειες που απαιτούνται για τη διαχείριση πιθανών καταστάσεων. Πηγές αυτο-αποτελεσματικότητας είναι η ικανότητα να πείσει κάποιος τους άλλους, η μάθηση και η συναισθηματική ενεργοποίηση.

Οι έρευνες δείχνουν ότι οι πεποιθήσεις που διαθέτει κάποιος σχετικά με την αποτελεσματικότητά του αποτελούν καθοριστικό παράγοντα για την παρακίνηση, τη σκέψη και τη δράση (Bandura, 1992). Σύμφωνα με τον Schwarzer (1999), η αυτο-αποτελεσματικότητα μπορεί να κάνει τη διαφορά όσον αφορά τον τρόπο σκέψης αλλά και τις ενέργειες των ανθρώπων.

Όσον αφορά στα συναισθήματα, η χαμηλή αίσθηση αυτο- αποτελεσματικότητας συνδέεται με την κατάθλιψη, το άγχος και την απόγνωση. Οι άνθρωποι που διαθέτουν χαμηλή αυτο-αποτελεσματικότητα  έχουν απαισιόδοξες σκέψεις για τις επιδόσεις τους και την προσωπική τους ανάπτυξη. Αντίθετα, η πίστη στον εαυτό διευκολύνει τις γνωστικές και εκτελεστικές διαδικασίες στη λήψη αποφάσεων και στα ακαδημαϊκά επιτεύγματα (Schwarzer, 1999).

Για να επανέρθω στη θεωρία ταιριάσματος ανθρώπου περιβάλλοντος, το συμπέρασμα της είναι ότι πρέπει να υπάρχει ταίριασμα μεταξύ αυτού που θέλει το άτομο και αυτού που λαμβάνει αλλά επίσης και ένα ταίριασμα των ικανοτήτων του και των απαιτήσεων που ζητούνται από αυτό. Η αναντιστοιχία

δημιουργεί άγχος και τελικά βλάπτει την ψυχολογική ευημερία του ατόμου. Πραγματικά, στην κρίση του κορωνοϊού υπάρχει αναντιστοιχία μεταξύ αυτού που επιθυμεί το άτομο (π.χ. ελευθερία κινήσεων, αναπνοής, συναναστροφών και του περιβάλλοντος που επιβάλλει του περιορισμούς των παραπάνω.

Το κίνητρο ωστόσο είναι επίσης πολύ βασικό (Edwards, 2000) γιατί για παράδειγμα εάν η δουλειά είναι πολύ σημαντική για κάποιον τότε οι συχνές διαπροσωπικές επαφές μπορούν να θεωρηθούν ως ανεπιθύμητες παρεμβάσεις που μειώνουν την ικανότητα των ατόμων να επιτύχουν αυτά που επιθυμούν. Εάν όμως τα άτομα δεν ενδιαφέρονται για την εργασιακή τους απόδοση τότε οι συχνές διαπροσωπικές επαφές με τους συναδέρφους τους δεν θεωρείται ανεπιθύμητη παρέμβαση αλλά το αντίθετο και ως εκ τούτου, δεν θα έχουν άγχος. Ποιο θα υποστηρίζαμε ότι είναι το κίνητρο στον κορωνοϊό; Για κάποιες ομάδες που αισθάνονται ευάλωτες στα θέματα υγείας οι περιορισμοί αυτοί δεν δημιουργούν ιδιαίτερο άγχος ενώ αντίθετα γι’αυτούς που αισθάνονται υγιείς οι περιορισμοί αυτοί λειτουργούν ως αντικίνητρο.

Όπως υποστηρίζει η θεωρία, η αναντιστοιχία μεταξύ του ατόμου και του περιβάλλοντος προκαλεί ψυχολογικό άγχος και μειωμένη ψυχοσωματική ευημερία, εργασιακή δυσαρέσκεια, μειωμένη πίστη και δέσμευση στον οργανισμό και επιθυμία

αποχώρησης.

Οι Yang, Hongsheng, και Spector (2008) ερεύνησαν τη σχέση μεταξύ της επαγγελματικής εξέλιξης και των σχέσεων στην εργασία. Υπέθεσαν ότι η αντιστοιχία μεταξύ της επιθυμητής επαγγελματικής εξέλιξης και των ευκαιριών που προσφέρονται

στους εργαζόμενους θα αύξανε την εργασιακή ικανοποίηση, την πνευματική και σωματική ευημερία και το αντίθετο. Οι ίδιοι ερευνητές εξέτασαν και τη σχέση των κοινωνικών σχέσεων στον χώρο εργασίας. Υποστηρίζουν ότι η διατήρηση αρμονικών κοινωνικών σχέσεων είναι σημαντική ανάγκη και ότι οι καλές σχέσεις βοηθούν τους ανθρώπους να καλύψουν την ανάγκη του ανήκειν. Η κρίση του κορωνοϊού προκάλεσε μεγάλες δυσκολίες στις σχέσεις των ανθρώπων και ως εκ τούτου, το ανήκειν δέχτηκε ισχυρό πλήγμα.

Οι ερευνητές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι το ταίριασμα μεταξύ του επιθυμητού επιπέδου κοινωνικών σχέσεων και του πραγματικού σχετίζεται με μεγαλύτερη εργασιακή ικανοποίηση και τη μείωση των αποχωρήσεων των εργαζόμενων από τον οργανισμό. Εάν το αναγάγουμε στην κρίση του κορωνοϊού, ο περιορισμός των επιθυμητών κοινωνικών σχέσεων που επιβάλλει η κοινωνική αποστασιοποίηση δημιουργεί έντονη δυσαρέσκεια και αύξηση του άγχους.

Η θεωρία ταιριάσματος ατόμου – περιβάλλοντος είναι σημαντική για τη σχέση του άγχους και της εργασιακής ευημερίας και έχει πολλές πρακτικές εφαρμογές. Βοήθησε τις επιχειρήσεις να κάνουν παρεμβάσεις όσον αφορά τη διαχείριση του άγχους, την υγεία και την ευημερία των εργαζομένων. Μας βοηθά να αντιληφθούμε καλύτερα τη σχέση περιβάλλοντος, άγχους και ατόμου σε συνδυασμό με τα ατομικά χαρακτηριστικά και να κατανοήσουμε καλύτερα την κατάσταση που έχει δημιουργηθεί από το τρέχον υγειονομικό ζήτημα.

         Το κείμενο βασίζεται στο βιβλίο μου