Κρίση, Επιχειρηματικότητα και Οικονομική Ανάπτυξη

Φωτεινή Μαστρογιάννη

Από τα φλέγοντα ζητήματα της συζήτησης για την οικονομία είναι η οικονομική ανάπτυξη της χώρας. Στα πλαίσια αυτά δόθηκαν πρόσφατα διάφορες φορολογικές απαλλαγές για την ενίσχυση των επιχειρήσεων χωρίς όμως να είναι σαφές το στρατηγικό πλαίσιο για την ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας, ειδικότερα των μικρομεσαίων επιχειρήσεων, παρά τα κατά καιρούς διάφορα προγράμματα που αναγγέλλονται και πραγματοποιούνται για τη στήριξή της. 

Η επιχειρηματικότητα αναπτύσσεται όταν ο επιχειρηματίας διακρίνει επιχειρηματικές ευκαιρίες σε οποιεσδήποτε οικονομικές συνθήκες. Ωστόσο, η οικονομική κατάσταση μίας χώρας επηρεάζει τον τύπο της επιχειρηματικής δραστηριότητας γιατί παράγοντες όπως είναι το επίπεδο της οικονομικής ανάπτυξης, η σταθερότητα των μακροοικονομικών συνθηκών και το επίπεδο εισοδήματος και ανεργίας μπορούν να περιορίσουν τις επιχειρηματικές ευκαιρίες. 

Όταν μία χώρα βιώνει παρατεταμένη οικονομική ανάπτυξη και σταθερές μακρο-οικονομικές συνθήκες (που δεν είναι δυστυχώς η περίπτωση της Ελλάδας) τότε είναι πιθανό ότι η μορφή της επιχειρηματικότητας που θα πραγματοποιείται να είναι μεγάλης προστιθέμενης  αξίας για τη χώρα. Σε ένα τέτοιο περιβάλλον, ο χαμηλός βαθμός καινοτομίας και η χαμηλής αξίας επιχειρηματικότητα θα μειωθούν προς όφελος μίας υψηλής αξίας και καινοτόμου  επιχειρηματικότητας λόγω της οικονομικής σταθερότητας.

Σε εποχές δύσκολων οικονομικών συνθηκών, όπως είναι η τελευταία δεκαετία που βιώνουμε στην Ελλάδα, η ενασχόληση με το επιχειρείν βρίσκεται  αρχικά σε έξαρση όσον αφορά τη δημιουργία νέων επιχειρήσεων. Η έξαρση αυτή συχνά ακολουθείται από ένα μεγάλο αριθμό χρεοκοπιών και σε μείωση της χρηματοδότησης η οποία με τη σειρά της οδηγεί σε μείωση του αριθμού των νέων επιχειρήσεων. 

Σύμφωνα με τους Wilderman et al. (1998),ο βαθμός ανεργίας είναι αυτός που παρέχει κίνητρα στους ανθρώπους να ασχοληθούν με την επιχειρηματικότητα δηλαδή με απλά λόγια, όταν κάποιος δεν μπορεί να βρει εργασία ως μισθωτός τότε καταφεύγει στο επιχειρείν εάν έχει κάποιο διαθέσιμο κεφάλαιο ή μπορεί να βρει διαθέσιμο κεφάλαιο. Άλλες μελέτες υποστηρίζουν όμως ότι ο βαθμός ανεργίας δεν επηρεάζει την έναρξη καινούριων επιχειρήσεων (Gomez & Spencer, 2004). 

Σίγουρα όμως ο δείκτης επιχειρηματικότητας επηρεάζεται από το εισόδημα το οποίο και αποτελεί δείκτη ευημερίας. Όταν το επίπεδο εισοδήματος σε μία χώρα είναι υψηλό, τότε αυτό μεταφράζεται σε διαθεσιμότητα πόρων που διευκολύνει τη δημιουργία νέων επιχειρήσεων. Το κατά κεφαλήν εισόδημα ως οδηγός δημιουργίας νέων επιχειρήσεων υποστηρίζεται σε διαφορετικές μελέτες (Tan, Begley & Schock, 2005).  Όσο πιο υψηλό είναι το διαχρονικό επίπεδο εισοδήματος τόσο υψηλότερος είναι ο βαθμός δημιουργίας νέων επιχειρήσεων. Συνεπώς, στη χώρα μας υπάρχει μία αντίφαση, από τη μία υποστηρίζουμε τη δημιουργία νέων επιχειρήσεων και από την άλλη το επίπεδο εισοδήματος διατηρείται σε χαμηλά επίπεδα.

Ως τρόπο αντίδρασης σε ένα δυσμενές οικονομικό περιβάλλον, οι επιχειρήσεις έχουν δύο επιλογές, είτε να συμπεριφέρονται με προ-κυκλικό τρόπο (δηλ. να περικόψουν τα κόστη, να μειώσουν και να εξορθολογίσουν τις επενδύσεις τους συμπεριλαμβανομένων των δαπανών για καινοτομία) ή να πάνε κόντρα στο ρεύμα και να διατηρήσουν ή ακόμα και να αυξήσουν την καινοτόμα δραστηριότητα δηλαδή με άλλα λόγια να συμπεριφερθούν αντι-κυκλικά  (Filippetti & Archibugi,2011). 


Η τελευταία αντίδραση εξηγείται από δύο αντίθετους μηχανισμούς δηλαδή τη δημιουργική συσσώρευση και τη δημιουργική καταστροφή  (Archibugi et al., 2013a). Η δημιουργική συσσώρευση αφορά τη διαδικασία συνεχούς καινοτομίας των επιχειρήσεων σε κανονική βάση ακολουθώντας τις τεχνολογικές πορείες  που έχουν επιλέξει (Pavitt, 1999). Ποιες όμως επιχειρήσεις μπορούν να καινοτομήσουν; Οι μεγάλες σε μέγεθος που μπορούν να επενδύσουν σημαντικά ποσά στην έρευνα και ανάπτυξη(Archibugi et al., 2013a) . Συνεπώς, οι διαρκείς προτάσεις και παραινέσεις από την ΕΕ για καινοτομία δεν αφορά, εκ των πραγμάτων, τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις.

Για να συνεχίσουμε όμως στην άλλη επιλογή που δεν είναι παρά η Σουμπετεριανή δημιουργική καταστροφή που αναφέρεται στην εμφάνιση νέων καινοτόμων («επιχειρηματιών») οι οποίοι μπορεί να μην ήταν δραστήριοι πριν την κρίση και οι οποίοι θέλουν να εκμεταλλευθούν την αναταραχή της κρίσης και να διεκδικήσουν τα μερίδια αγοράς των πρώην μονοπωλιακών επιχειρήσεων ή να εισάγουν νέες αγορές (Archibugi et al., 2013a). Ενδιαφέρον, θα ήταν να εξετασθεί ο αριθμός αυτός των νέων καινοτόμων επιχειρηματιών στην Ελλάδα.

Γενικότερα, η επένδυση στην Έρευνα και Ανάπτυξη (και άλλες μακροχρόνιες επενδύσεις) τείνει να είναι προ-κυκλική και μειώνεται κατά τη διάρκεια της ύφεσης, κάτι που παρατηρείται ιδιαίτερα στις επιχειρήσεις που αντιμετωπίζουν σημαντικούς  πιστωτικούς περιορισμούς (Aghion et al., 2012). Ο λόγος για την προ-κυκλικότητα είναι ότι η επένδυση στην Έρευνα και Ανάπτυξη χρηματοδοτείται κυρίως από τις ταμειακές ροές και συστέλλεται κατά τη διάρκεια της ύφεσης λόγω της μειωμένης ζήτησης (Paunov, 2012a). 

Επιπλέον, οι περιορισμοί στη δανειοδότηση που είναι συνηθισμένοι στις οικονομικές κρίσεις καθιστά δύσκολη την πρόσβαση στην εξωτερική χρηματοδότηση και, ως εκ τούτου, οι δαπάνες για Έρευνα και Ανάπτυξη μειώνονται (Paunov, 2012a). Η εξάρτηση της επένδυσης στην Έρευνα και Ανάπτυξη από τους οικονομικούς περιορισμούς θεωρείται ότι ισχύει επίσης και για τη χρηματοδότηση κεφαλαίου (π.χ. έκδοση νέων μετοχών) (Brown et al., 2012). Ωστόσο, τα στοιχεία από την κρίση του 2007 δείχνουν μία μείξη τόσο κυκλικών όσο και αντι-κυκλικών προτύπων.

Η οικονομική κρίση απειλεί την επιχειρηματικότητα λόγω της δυσκολίας εύρεσης χρηματοδότησης, τις καθυστερήσεις πληρωμών και τη γενικότερη μείωση ρευστότητας, στοιχεία που οδηγούν στη  χρεοκοπία. 

Φωτεινή Μαστρογιάννη

Συνεπώς, η επιχειρηματικότητα πρέπει να ενισχυθεί με εύκολο δανεισμό προκειμένου και οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις να γίνουν καινοτόμες και ανταγωνιστικές αλλά και να βελτιωθεί το μέσο εισόδημα έτσι ώστε να ενισχυθεί η ζήτηση. Είναι προφανές ότι η ανταγωνιστικότητα προϋποθέτει και περαιτέρω ανάλυση που πιθανόν να αποτελέσει θέμα ενός καινούριου άρθρου.



Βιβλιογραφία

Aghion, P., Askenazy, P., Berman, N., Cette, G., & Eymard, L. (2012). Credit

Constraints and the Cyclicality of R&d Investment: Evidence from France. Journal

of the European Economic Association, 10(5), 1001–1024.

Archibugi, D., Filippetti, A., & Frenz, M. (2013a). Economic crisis and innovation:

Is destruction prevailing over accumulation? Research Policy, 42(2), 303–314.

Brown, J. R., Martinsson, G., & Petersen, B. C. (2012). Do financing constraints matter for R&D? European Economic Review, 56(8), 1512–1529.

Brunnermeier, M. K. (2009). Deciphering the Liquidity and Credit Crunch 2007-

2008. Journal of Economic Perspectives, 23(1), 77–100.

Filippetti, A., & Archibugi, D. (2011). Innovation in times of crisis: National

Systems of Innovation, structure, and demand. Research Policy, 40(2), 179–192.

Gomez, C. & Spencer, W. (2004). The relationship among national institutional structures, economic factors, and domestic entrepreneurial activity: a multi-country study. Journal of Business Research, 57, 1098-1107.

Paunov, C. (2012a). The global crisis and firms’ investments in innovation.

Research Policy, 41(1), 24–35.

Tan, W.L., Begley, T.M., & Schock, H. (2005). Politico-economic factors associated with interest in starting a business: a multi-country study. Entrepreneurship: Theory and Practice.

Wileman, R.E, Noorderhaven, N., Hofstede, G., Wennekers, A., Thurik, A., & Veroeven, W. (1998). Cultural and economic determinants of entrepreneurship: An international study. Presented at the Annual Meetings of the Academy of International Business, Vienna, Austria.

Τεχνικές Δημιουργίας Σύγχυσης

Φωτεινή Μαστρογιάννη

Η σύγχυση αποτελεί πλέον μέρος της καθημερινής συμπεριφοράς. Κάποιοι τη δημιουργούν ασυνείδητα αλλά και κάποιοι άλλοι τη δημιουργούν σκόπιμα. Πριν μπούμε σε μία παρουσίαση ανάλυση της σύγχυσης ας δούμε ένα παράδειγμα που έχω προσέξει ότι χρησιμοποιείται από κάποιους κυρίως «επώνυμους» και αφορά τις σπουδές τους και τη χρήση αυτών.

Έχω παρατηρήσει ότι χρησιμοποιούν τον τίτλο σπουδών τους ως πιστοποίηση επαγγελματικής επάρκειας στο αντικείμενο σπουδών τους την οποία όμως δεν διαθέτουν. Για παράδειγμα, κάποιοι λένε ότι είναι δικηγόροι χωρίς όμως να έχουν ασκήσει ποτέ τη δικηγορία απλά είναι κάτοχοι πτυχίου νομικής. 

Το ίδιο ισχύει και για κάποιους που έχουν πτυχίο οικονομικών επιστημών χωρίς όμως να έχουν εργασθεί ποτέ ως οικονομολόγοι σε κάποια οικονομική διεύθυνση ενός οργανισμού ή σε μία τράπεζα ή σε ένα υπουργείο όπως είναι το Υπουργείο Οικονομικών ή το Υπουργείο Ανάπτυξης που χαράσσουν την οικονομική πολιτική της χώρας (συμπεριλαμβάνονται στην κατηγορία αυτοί και φορείς που ασχολούνται με θέματα οικονομικής πολιτικής). Δεν έχουν εργασθεί ούτε σε κλάδους των οικονομικών όπως είναι η Ελεγκτική, η Λογιστική ,τα Χρηματοοικονομικά, η Μακροοικονομία. Δεν διδάσκουν έστω τις Οικονομικές Επιστήμες και δεν έχουν γράψει τίποτα που να σχετίζονται με αυτές. Φυσικά, τα παραδείγματα δεν περιορίζονται μόνο στα παραπάνω επιστημονικά πεδία.

Γιατί λοιπόν οι «επώνυμοι» δημιουργούν  σύγχυση με αυτά τα  ψέματα; Εάν δεν πρόκειται περί άγνοιας, τότε στόχος είναι να προσδώσουν στους εαυτούς τους κύρος ισχυριζόμενοι ότι έχουν επαγγελματική εμπειρία σε ένα επάγγελμα που θεωρείται κοινωνικά ότι έχει κύρος που όμως δεν άσκησαν ποτέ.

Το ψέμα αυτό καλείται «Μεγάλο Ψέμα» και αποτελεί κλασική τεχνική σύγχυσης. Με άλλα λόγια, λέμε κάτι που δεν είναι αληθινό και όσο μεγαλύτερο είναι το ψέμα τόσο μεγαλύτερη σύγχυση προκαλεί γιατί δημιουργεί ασυμφωνία. Πρόκειται για το κλασικό «πες πες κάτι μένει». Το μεγάλο ψέμα δημιουργεί ασυμφωνία και όσο πιο πολύ επαναλαμβάνεται τόσο αυτό στη συνέχεια θεωρείται αληθινό.

Στο σημείο αυτό καλό είναι να αναφέρουμε τι είναι η πνευματική σύγχυση. Η πνευματικήσύγχυση που θεωρείται παθολογική είναι η απώλεια προσανατολισμού (δηλ. η ικανότητανα τοποθετείται σωστά κάποιος στον κόσμο αναφορικά με τον χρόνο, τον τόπο καιτην προσωπική ταυτότητα) και συχνά ηαπώλεια μνήμης (δηλ. η ικανότητα ανάκλησης παρελθοντικών γεγονότων ή απόκτησης νέαςγνώσης)  Η σύγχυση χρησιμοποιείται αρκετές φορές ως ένας τρόπος χειρισμού των άλλων.

Σύγχυση προκαλείται όταν παραβιάζεται η καθημερινότητα και το αίσθημα ελέγχου των ανθρώπων, όταν ανατρέπονται όλα όσα έχουν μάθει. Όταν αυτό παραβιάζεται τότε το αίσθημα της αβεβαιότητας αυξάνεται. Δεν είναι τυχαίο ότι στις ημέρες μας γίνεται συστηματική προσπάθεια ανατροπής της ιστορίας, της γλώσσας, του πολιτισμού αλλά και της καθημερινότητας (βλ. βίαιη είσοδος μεγάλου αριθμού μεταναστών πολιτισμικά ριζικά διαφορετικών από τον γηγενή πληθυσμό).

Όταν οι προσδοκίες των ανθρώπων δεν ανταποκρίνονται σε αυτό που  είχαν προβλέψει τότε δημιουργείται σύγχυση και οι άνθρωποι προσπαθούν να καταλάβουν τι συνέβηκε. Ένα παράδειγμα σύγχυσης τέτοιου τύπου είναι οι πολιτικοί που άλλα υπόσχονται δημιουργώντας τις αντίστοιχες προσδοκίες και άλλα πραγματοποιούν με την εκλογή τους. Οι ψηφοφόροι προσπαθούν να αντιληφθούν τι συνέβηκε και πλέον μουδιάζουν και δεν αντιδρούν τουλάχιστον άμεσα.

Η σύγχυση μπορεί να λειτουργήσει ως ύπνωση, δεν είναι τυχαίο ότι πολλοί ψυχολόγοι τη χρησιμοποιούν ως τεχνική ύπνωσης. Οι άνθρωποι που βρίσκονται σε σύγχυση προσπαθούν να βρουν νόημα όπου δεν υπάρχει αλλά υποθέτουν ότι πρέπει να υπάρχει και στην αγωνιώδη αναζήτηση αυτού του ανύπαρκτου νοήματος «πέφτουν» σε μία κατάσταση ύπνωσης.

Το άγχος που δημιουργείται στο άτομο το οδηγεί όχι στο να βρει την καλύτερη λύση αλλά να βρει μια οποιαδήποτε λύση που θα μειώσει το άγχος του. Το είδαμε αυτό στη χώρα μας και στην οικονομική της κατάσταση. Δεν υπήρξε μία ουσιαστική προσπάθεια διαλόγου με σεβασμό στην αντίθετη πλευρά όσον αφορά την οικονομική στρατηγική της χώρας. Ως αποτέλεσμα, η επικρατούσα άποψη θεωρήθηκε η πιο σωστή ενώ η αντίθετη (βλ. επιστροφή στο εθνικό νόμισμα κτλ) ως συνταγή χάους.

Οι άνθρωποι έτσι αναγκάστηκαν να αποδεχτούν το μη χείρον βέλτιστον γιατί φοβήθηκαν το «χάος».

Αναφερθήκαμε σε μία τεχνική σύγχυσης όπως είναι το «Μεγάλο Ψέμα» υπάρχουν όμως κι άλλες οι οποίες μπορούν να λειτουργήσουν συνδυαστικά με το «Μεγάλο Ψέμα». Για παράδειγμα, η υπερπληροφόρηση είναι μία συνηθισμένη τεχνική. Τροφοδοτούμε το κοινό με υπερβολική πληροφόρηση για ένα συγκεκριμένο θέμα μέχρι αυτό να αλλάξει τις θέσεις του γιατί έχει τόσο μπερδευτεί που δεν ξέρει τι να πιστέψει.

Στην οικονομία το είδαμε αυτό με την παρουσίαση των θέσεων ποικίλων ειδικών.Κατ’αυτό τον τρόπο, η κριτική σκέψη των ανθρώπων αποδυναμώθηκε (δεν μπορούσαν να θέσουν απλά ερωτήματα όπως ποιος είναι αυτός που λέει τι και γιατί τα λέει αυτά, ποια είναι η εργασιακή του απασχόληση, το επίπεδο των γνώσεών του κοκ) και τελικά παραδόθηκε στην επικρατούσα αντίληψη π.χ. παραμονή στο Ευρώ, αποδοχή των Μνημονίων παρά τη διαπιστωμένη αποτυχία τους κτλ.

Φωτεινή Μαστρογιάννη

Πες πες λοιπόν σίγουρα κάτι μένει. Πώς μπορούμε όμως να συμπεριφερθούμε ως συνειδητοποιημένοι πολίτες απέναντι σε τέτοιου τύπου τεχνικές; Μόνο με την κριτική σκέψη που απαιτεί όμως παιδεία, συστηματική σκέψη και το κυριότερο κοινή λογική.

Πηγές

https://freedomofmind.com/confusion-techniques-can-control-minds/

https://www.sciencedaily.com/terms/mental_confusion.htm

http://changingminds.org/principles/confusion.htm

Φ.Μαστρογιάννη. Χειραγώγηση Γνώμης και Τηλεόραση. Διαθέσιμο στο: http://mastroyanni.blogspot.com/2016/03/blog-post_16.html

Φ.Μαστρογιάννη. Προπαγάνδα και Ψυχολογικός Έλεγχος. Διαθέσιμο στο: http://mastroyanni.blogspot.com/2016/03/blog-post.html

Φ.Μαστρογιάννη. Τεχνικές υποταγής των μαζών και έλεγχος της σκέψης. Διαθέσιμο στο: http://mastroyanni.blogspot.com/2016/02/blog-post_6.html

Φ.Μαστρογιάννη.Η συμπεριφορά του κοπαδιού και η αντίσταση στην αλλαγή. Διαθέσιμο στο: http://mastroyanni.blogspot.com/2017/03/blog-post_15.html

Φ. Μαστρογιάννη. Ψυχολογικές Τεχνικές Επηρεασμού. Διαθέσιμο στο: http://mastroyanni.blogspot.com/2018/05/blog-post_24.html

Ο Ασυμβίβαστος

Φωτεινή Μαστρογιάννη

Η εποχή της παγκοσμιοποίησης επιβάλλει την ομοιομορφία στον τρόπο σκέψης, ομιλίας, συμπεριφοράς ακόμα και ένδυσης.  

Η πλήρης συμμόρφωση με το πλήθος είναι σχεδόν επιβεβλημένη ενώ αυτοί που δεν συμβιβάζονται με τις επικρατούσες ιδέες και την ομοιομορφία θεωρούνται «επικίνδυνοι», μία απειλή που η κοινωνία οφείλει να εξουδετερώσει.

Θεωρείται ότι οι ασυμβίβαστοι θεωρούνται απειλή γιατί είναι διαφορετικοί, μοναδικοί και κυρίως δημιουργικοί. Δημιουργούν τις δικές τους ιδέες και προσωπική ζωή και έχουν δική τους αντίληψη για την πραγματικότητα. 

Ο Ralph Waldo Emerson υποστήριξε ότι οι μάζες δεν αγαπούν τους δημιουργούς αλλά λατρεύουν τα έθιμα, τα γνωστά ονόματα και τους θεσμούς γιατί κατ’αυτό τον τρόπο αισθάνονται ασφαλείς.

Ο Colin Wilson ανέφερε ότι ο σύγχρονος άνθρωπος έχει γαλουχηθεί από την κοινωνία να μην έχει αυτοπεποίθηση, να μην πιστεύει ότι μπορεί να κάνει κάτι που να έχει πραγματική αξία και έτσι συμβιβάζεται με τους κανόνες που του επιβάλλει η  κοινωνία προκειμένου να ξεφύγει από το αίσθημα της αναξιότητας που τον κατακλύζει. Ειδικότερα, ο κομφορμισμός – συμβιβασμός επηρεάζεται από παράγοντες όπως το φύλο και η ευφυΐα και ειδικότερα από τον αυταρχισμό.

Οι άνθρωποι μαθαίνουν, σύμφωνα με τον Lewis,  να μεγαλώνουν σε ένα συγκεκριμένο σύστημα και να μαθαίνουν ότι το σύστημα αυτό πρέπει να ακολουθούν πιστά. Οι κανόνες του συστήματος εσωτερικοποιούνται από το άτομο μέσω της μίμησης, της παρατήρησης, της κοινωνικής σύγκρισης και της κοινωνικής επιρροής.

Εάν το σύστημα αυτό είναι αυταρχικό τότε τα άτομα αποκτούν αυταρχική συμπεριφορά, γι’αυτό και είναι δύσκολο να αλλάξει ένα σύστημα που είναι αυταρχικό στη φύση του.  

Τα άτομα μαθαίνουν να υπακούν στο σύστημα αλλά και να δέχονται την εχθρότητά του όταν αυτή κατευθύνεται σε αυτούς που θεωρούνται απειλή για την κοινωνική ευταξία. 

Ο Θεόδωρος Καζίνσκυ έγραφε: 

«Η κοινωνία μας τείνει να θεωρεί «ασθένεια» οποιονδήποτε τρόπο σκέψης ή συμπεριφοράς που είναι απρόσφορος για το σύστημα, και αυτό είναι ευλογοφανές, επειδή όταν ένα άτομο δεν ταιριάζει με το σύστημα προκαλεί πόνο στο άτομο και προβλήματα στο σύστημα. Έτσι, η χειραγώγηση ενός ατόμου για να προσαρμοσθεί στο σύστημα θεωρείται «θεραπεία» για μια «αρρώστια» και συνεπώς θεωρείται κάτι καλό». 

Συνεπώς, φαίνεται ότι η εχθρική αντιμετώπιση των άλλων απέναντι σε αυτούς που θεωρούνται απειλή είναι «εξαγνισμένη» από οποιεσδήποτε τύψεις και μπορεί να θεωρούν, ότι, κατ'αυτό τον τρόπο, συμβάλλουν στη γενικότερη ομαλή λειτουργία της κοινωνίας.

Μπορεί όμως κάποιοι να θέλουν να διαφοροποιηθούν και να μην θέλουν να αντιμετωπίσουν τους ασυμβίβαστους  ως απειλή. Δυστυχώς, τα άτομα εκτίθενται σε έναν ορυμαγδό πληροφόρησης και ακόμα και να θέλουν να αλλάξουν γνώμη κάτι τέτοιο είναι αρκετά δύσκολο γιατί η πληροφόρηση  είναι σε μεγάλο βαθμό κατευθυνόμενη. 

Η στάση των ατόμων διαμορφώνεται από το είδος των ειδήσεων που λαμβάνουν αλλά και από το κοινωνικό κύρος αυτού που μεταφέρει την είδηση. Συνεπώς η αρνητική στάση των ατόμων απέναντι σε αυτόν που αντιδρά είναι συνδυασμός αφενός της ιδεολογίας που ενστερνίζονται που στην περίπτωση ενός αυταρχικού συστήματος είναι και αυτή αυταρχική, τα προσωπικά χαρακτηριστικά αλλά και (κυρίως) από την πληροφόρηση που λαμβάνουν από το σύστημα.

Διαμορφώνεται λοιπόν ένας συγκεκριμένος τύπος ανθρώπου που αρνείται οποιονδήποτε «δεν πάει με το ρεύμα», δεν είναι «γνωστός» δηλαδή δεν είναι μέρος του συστήματος παρά το γεγονός ότι οι μη κομφορμιστές είναι και οι πρωτοπόροι σε θέματα όπως είναι η καινοτομία για την οποία πλήθος κειμένων έχουν γραφτεί.

Φωτεινή Μαστρογιάννη

Μάλλον, ο Άλντους Χάξλεϋ στον «Θαυμαστό Καινούριο Κόσμο» είχε δίκιο όταν έγραφε ότι ο πολιτισμός θα είναι τεχνοκρατικός αλλά όχι με το θετικό πρόσωπο που προβάλλεται από τα ΜΜΕ. Θα είναι ένας πολιτισμός που θα βασίζεται στον απόλυτο κοινωνικό έλεγχο, θα βασίζεται «στον φυσικό και ψυχολογικό καταναγκασμό του ανθρώπου μέσω του απολύτου προκαθορισμού του χαρακτήρα, της συμπεριφοράς και της κοινωνικής του θέσης». Σε έναν τέτοιο «πολιτισμό» οι ασυμβίβαστοι δεν θα έχουν θέση.

Πηγές

Αλντους Χάξλεϋ. Ο Θαυμαστός Καινούριος Κόσμος. Διαθέσιμο στο: https://docs.google.com/file/d/0B-6_L8q1CAqiaXRscG5HVTFhMlU/edit

Θεόδωρος Καζίνσκυ. Η βιομηχανική κοινωνία και το μέλλον της. Εκδ. Έξοδος.

Emerson, R.W. Self-Reliance and Other Essays. Ed. Dover Thrift.

Mallinson, D.J., Hatemi, P.K. The effects of information and social conformity on opinion change. Διαθέσιμο στο: https://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0196600

Wilson,C. Religion and the Rebel. Ed. Ashgrove Press.

Zafar, B. An Experimental Investigation of Why Individuals Conform. Διαθέσιμο στο: https://www.newyorkfed.org/medialibrary/media/research/staff_reports/sr365.pdf

Είσαι Eθισμένος στα Κοινωνικά Μέσα;

Φωτεινή Μαστρογιάννη

Ο σύγχρονος άνθρωπος έχει και σύγχρονους τρόπους εθισμού. Οι τρόποι αυτοί είναι τόσο ισχυροί όσο είναι ο εθισμός στα ναρκωτικά. Ένας από αυτούς είναι η υπερβολική χρήση του κινητού τηλεφώνου και τα κοινωνικά μέσα. Πολλές φορές, το ένα συμπληρώνει το άλλο, το κινητό τηλέφωνο, δηλαδή, χρησιμοποιείται για να είναι διαρκής η επαφή με τα κοινωνικά μέσα. 

Στην Ελλάδα, σύμφωνα με στοιχεία του 2017, 4 εκατ. Έλληνες συνδέονταν καθημερινά με το Facebook και 3,4 εκατ συνδέονταν μέσω του κινητού τους τηλεφώνου ενώ γενικότερα η χρήση των κοινωνικών μέσων ήταν μεγαλύτερη του ευρωπαϊκού μέσου όρου. 

Όταν λαμβάνουμε ειδοποιήσεις από τα κοινωνικά μέσα, ο εγκέφαλός μας εκκρίνει ντοπαμίνη η οποία μας προκαλεί το συναίσθημα της ευχαρίστησης. Σιγά σιγά αυτό γίνεται συνήθεια, αποκτούμε εξαρτημένη συμπεριφορά και αναζητάμε όλο και περισσότερη επιβράβευση (μέσω λάικ) από τις αναρτήσεις μας. Όταν δεν την λαμβάνουμε τότε μειώνεται η αυτό-εκτίμησή μας και όχι μόνο. 

Πώς καταλαβαίνει όμως κάποιος ότι είναι εθισμένος στα κοινωνικά μέσα; 

Τα συμπτώματα είναι αρκετά και περιλαμβάνουν τα ψέματα που λέει κάποιος όσον αφορά τη χρήση τους, να βασίζεται σε αυτά για να αλλάξει τη διάθεσή του, να μην ενδιαφέρεται για άλλες δραστηριότητες, να μην μπορεί να περιορίσει τη χρήση τους, να τα αποζητά όταν αποφασίσει να τα σταματήσει και τέλος να αφιερώνει υπερβολικό χρόνο σε αυτά (οι εθισμένοι χρησιμοποιούν τα κοινωνικά μέσα άνω της μίας ώρας ημερησίως) . 

Πόσοι δεν έχουμε δει φίλους και γνωστούς να κοιτούν συνέχεια το κινητό τους για να διαβάσουν τις κοινοποιήσεις και τα μηνύματα που τους στέλνουν από τα κοινωνικά μέσα; Και όχι μόνο αυτό, οι εθισμένοι κοινοποιούν διαρκώς την παρουσία τους έτσι ώστε όλοι να ξέρουν που είναι, πανικοβάλλονται όταν δεν έχουν πρόσβαση στο Διαδίκτυο, κάνουν πολλές αναρτήσεις καθηνερινά που αφορούν προσωπικά τους θέματα, προσθέτουν φίλους στις αναρτήσεις τους χωρίς να τους ρωτούν, παρακολουθούν κατασκοπευτικά τις αναρτήσεις των φίλων και τα σχόλια άλλων και νευριάζουν όταν οι άλλοι δεν καταλαβαίνουν τι τους γράφουν. Τα λάικς και οι καρδούλες του τέλειου είναι τα έπαθλα ενός αθέατου ανταγωνισμού για το ποιος συλλέγει περισσότερα. 

Τα άτομα που είναι εθισμένα στα κοινωνικά μέσα αφιερώνουν περισσότερο χρόνο σε αυτά αντί των καθημερινών τους δραστηριοτήτων και συνεπώς μειώνεται η παραγωγικότητά τους, γίνονται αντικοινωνικοί γιατί ζουν περισσότερο σε αυτά παρά στην πραγματική ζωή, Θέλουν να επικοινωνούν με τους φίλους τους μέσω των κοινωνικών μέσων και όχι μέσω προσωπικών επαφών και αρκετοί υποφέρουν από κυβερνοπαρενόχληση γιατί εύκολα κάποιος κρύβεται πίσω από την ανωνυμία του πληκτρολογίου και μπορεί να σπείρει διάφορες κακόβουλες φήμες για κάποιον. 

Πέραν των παραπάνω, η χρήση κοινωνικών μέσων αυξάνει τον φθόνο (γίνεται συνεχής σύγκριση με τους άλλους), το άγχος (γιατί θέλουν να βλέπουν συνέχεια τα μηνύματα και τις κοινοποιήσεις) και την κατάθλιψη. 

Τα προβλήματα στις διαπροσωπικές σχέσεις δεν είναι αμελητέα. Σύμφωνα με έρευνα που έγινε σε 2000 παντρεμένους Βρετανούς, ο ένας στους επτά θα σκεπτόταν να χωρίσει εάν η συμπεριφορά του συζύγου του στα κοινωνικά μέσα δεν ήταν η πρέπουσα ενώ ένα 25% των ερωτώμενων καυγάδιζαν με τον σύζυγό τους τουλάχιστον μία φορά την εβδομάδα και ο λόγος ήταν η χρήση των κοινωνικών μέσων. 

Οι προτάσεις για την απεξάρτηση από τα κοινωνικά μέσα είναι αρκετές. Πολλοί συνιστούν το διάβασμα ενός καλού βιβλίου, άλλοι προτείνουν τη χρήση χρονομέτρησης χρόνου στο Διαδίκτυο όπως είναι το Rescue Time. Πολύ εύχρηστο είναι και το Minutes Please όπου μπορούμε να βάλουμε το URL του κοινωνικού μέσου που χρησιμοποιούμε και να θέσουμε ένα χρονικό περιθώριο χρήσης. Όταν το υπερβούμε, η εφαρμογή κλείνει αυτόματα τη σελίδα του κοινωνικού μέσου. 

Μία καθημερινή απασχόληση όπως το γράψιμο, η κηπουρική, το περπάτημα, η εκμάθηση κάτι νέου, ο εθελοντισμός αλλά και η συνάντηση και η συνομιλία με φίλους βοηθούν επίσης πολύ στην απεξάρτηση. Η απεγκατάσταση των εφαρμογών των κοινωνικών μέσων από το κινητό είναι επίσης μία προτεινόμενη λύση όπως και η απομάκρυνση του κινητού από την κρεβατοκάμαρα όταν πάμε για ύπνο. Η αποφυγή απαντήσεων σε τρολς και η διαγραφή «φίλων» που δεν προσφέρουν κάτι θετικό σε εμάς είναι κάποιες προτάσεις συμπεριφοράς στα μέσα αυτά. Μία πιο ριζοσπαστική λύση είναι η αποτοξίνωση ενός μήνα από τα κοινωνικά μέσα, ειδοποιώντας τους φίλους και γνωστούς  και προτείνοντάς τους έναν άλλο τρόπο επικοινωνίας. 

Φωτεινή Μαστρογιάννη

Τα παραπάνω ίσως να μας κάνουν να σκεφθούμε εάν ήρθε ο καιρός να ζήσουμε μία πραγματική ζωή και όχι μία ηλεκτρονική. Πιθανόν έτσι να γίνει και ο κόσμος κατά τι καλύτερος. 

Πηγές

https://www.kathimerini.gr/904431/article/oikonomia/ellhnikh-oikonomia/ka8hmerinh-kai-aparaithth-h-xrhsh-twn-social-media-apo-toys-ellhnes

https://cyberpsychology.eu/article/view/11562/10373

https://smallbusiness.yahoo.com/advisor/30-signs-social-media-addiction-133619535.html

https://i-d.vice.com/en_us/article/j5zwgx/social-media-mental-health-drug-addiction-research

http://www.thewisdompost.com/essay/addiction/social-media-addiction/social-media-addiction-meaning-symptoms-causes-effects-treatment/1293

http://www.thewisdompost.com/essay/addiction/social-media-addiction/social-media-addiction-meaning-symptoms-causes-effects-treatment/1293

https://www.readersdigest.ca/health/healthy-living/social-media-addiction/

Η Μαλβίνα Κάραλη, οι Eπικίνδυνοι Mικροαστοί και η Πληγή του Lifestyle

Αφορμή για τη συζήτηση με τη Σοφία Ζήση ήταν το άρθρο της στο Respublica.gr «Η ευτελής γοητεία της Μαρίας Ελένης Σακκά (ή Μαλβίνας Κάραλη)» το οποίο έκανε ιδιαίτερη αίσθηση. 

Η Σοφία Ζήση γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1981 και ζει και εργάζεται στο Λονδίνο. Σπούδασε Αγγλική Φιλολογία και Δημιουργική γραφή (Roehampton University, Birkbeck College). Έχει συμμετάσχει στην Μπιενάλε BJCEM (2005) διαβάζοντας ποιήματα της, ενώ έχει διακριθεί σε διάφορους διαγωνισμούς ποίησης. Ποιήματά της έχουν δημοσιευτεί σε διάφορα οnline περιοδικά. Στο θεατρο έχουν παρουσιαστεί έργα της στο London Student Drama Festival (2017, σκην. Goldsmiths Drama Society), Θέατρο 104 (2017-19, σκην. Blue Blonde), Θέατρο Faust και Θέατρο 104 σε συνεργασία με την ομάδα The Young Quill. Αρθογραφεί στο ResPublica.gr.

Φωτεινή Μαστρογιάννη: Στο άρθρο σας με τίτλο «Η ευτελής γοητεία της Μαρίας Ελένης Σακκά (ή Μαλβίνας Κάραλη)» είστε αρκετά επικριτική με την κα Κάραλη. Τί σας έκανε να γράψετε το κείμενο αυτό και γιατί δεκαοκτώ χρόνια μετά τον θάνατό της;

Σοφία Ζήση

Σοφία Ζήση: Ήταν συγκυριακό. Αφορμή ήταν η επέτειος του θανάτου της, που ώθησε τους θαυμαστές της να αναρτήσουν στο Facebook φωτογραφίες με τα αποφθέγματά της. Δεν την θαύμαζα ούτε την αντιπαθούσα ποτέ. Παρόλο που ήταν ένα πρόσωπο ιδιαίτερα προβεβλημένο, μου ήταν αδιάφορη.

Μου τράβηξε την προσοχή τώρα, τόσο γιατί συνεχίζει να συγκεντρώνει έναν προσωπολατρικό θαυμασμό, αλλά και γιατί ψάχνοντας στο ίντερνετ δεν βρήκα πουθενά να της έχει ασκηθεί ουσιαστική κριτική. Το μόνο που υπάρχει είναι εγκωμιαστικά σχόλια σύμφωνα με τα οποία ήταν μια ‘σαρωτική προσωπικότητα’ και ‘διανοούμενη’. Θεωρώ ότι αυτοί οι χαρακτηρισμοί της αποδίδονται λόγω της επικοινωνιακής της άνεσης, η οποία συγκαλύπτει την μετριότητα του έργου της. Η περίπτωσή της προσφέρεται για πολιτισμική κριτική, δηλαδή για ψύχραιμη ανάλυση του ρόλου και της λειτουργίας του έργου της ως πολιτισμικού και κοινωνικού προϊόντος, κριτική η οποία λείπει μέχρι στιγμής από τη δημόσια σφαίρα.

ΦΜ: Θεωρείτε ότι η κα Κάραλη μαζί με κάποιους άλλους που είναι ακόμα εν ζωή διαμόρφωσαν μία συγκεκριμένη κουλτούρα και αισθητική την δεκαετία του 1990 στην Ελλάδα; Εάν ναι, ποια είναι τα χαρακτηριστικά της και ποιες οι επιπτώσεις της στο κοινωνικό σύνολο;

ΣΖ: Είναι κοινή παραδοχή πως κάποια από τα πρόσωπα με κύρος και δημόσια προβολή την δεκαετία του 90 έπαιξαν ρόλο στην διαμόρφωση της εγχώριας ποπ κουλτούρας, συνέβαλαν στην διάδοση τρόπων συμπεριφοράς, μόδας και τρόπων έκφρασης που χαρακτήρισαν την εποχή.

Ο αντίλογος σε αυτή την παραδοχή είναι πως η κουλτούρα του lifestyle δεν ήταν προϊόν της δράσης αυτών των ατόμων, αλλά ότι το lifestyle προϋπήρχε, και βρέθηκαν οι κατάλληλοι εκφραστές που το χρησιμοποίησαν και αναδείχτηκαν επαγγελματικά μέσω αυτού. Προφανώς στις περισσότερες περιπτώσεις μια κουλτούρα είναι προϊόν συλλογικών διεργασιών σε βάθος χρόνου, και δεν αποτελεί εφεύρημα μεμονωμένων ανθρώπων. 

Γίνεται φανερό ωστόσο πως η ευθύνη ανήκει κυρίως στους ανθρώπους με την μεγαλύτερη κοινωνική επιρροή, και πως υπεκφεύγει κανείς όταν προτάσσει την δικαιολογία της συλλογικής ευθύνης. Παράλληλα, κάποιοι από αυτούς που πρωτοστάτησαν στην διαμόρφωση της συγκεκριμένης κουλτούρας διακατέχονται από αλαζονεία, θεωρώντας τον εαυτό τους ευεργέτη ή εξυγιαντή κοινωνικών συμπεριφορών, κυρίως ενός “επαρχιωτισμού” που υποτίθεται ότι χαρακτηρίζει τον Έλληνα. 

Από την άλλη, η διάδοση του lifestyle δεν σημαίνει αυτόματα ότι επηρεάστηκαν εξίσου όλα τα κοινωνικά στρώματα. Πολλοί από εμάς την δεκαετία του 90 απείχαμε από αυτή την κουλτούρα, είτε συνειδητά είτε γιατί μεγαλώναμε ή ζούσαμε σε περιβάλλον πολύ διαφορετικό και έχοντας να αντιμετωπίσουμε διάφορα προβλήματα, μέχρι και προβλήματα επιβίωσης. Μπορεί αυτό να ακούγεται παράδοξο για μια περίοδο που θεωρείται εποχή αφθονίας, αλλά η κοινωνική πραγματικότητα είναι πάντα πολυεπίπεδη και τίποτα δεν προεξοφλεί ότι η φανταχτερή ποπ κουλτούρα των 90s αφορούσε τους πάντες. Αφορούσε όμως σίγουρα ένα σημαντικό κομμάτι του κόσμου με διαφορετικές κοινωνικές καταβολές. 

Η Μαλβίνα Κάραλη ήταν ένα από τα άτομα που εξέφρασαν αυτή την φανφαροειδή κουλτούρα. Αρθρογραφούσε, έγραφε σενάρια, τραγουδούσε, είχε παίξει στον κινηματογράφο αλλά δεν υπήρξε σπουδαία σε καμία από τις ιδιότητές της. Ήταν μέσα σε όλα όχι γιατί είχε κάτι ουσιαστικό να πει αλλά γιατί της το επέτρεπε η κοινωνική της θέση η οποία της έδινε εύκολη πρόσβαση στα μεγάλα ΜΜΕ, μαζί με μια έπαρση και ευστροφία που χρειάζεται να έχει κανείς για να προβάλλει τον εαυτό του σαν μέντορα και διαμορφωτή της κοινής γνώμης.

ΦΜ. Ποιο είναι το προφίλ των ατόμων που επηρέασαν τότε την ελληνική κοινωνική γνώμη; Είναι ένα διαχρονικό συγκεκριμένο προφίλ που προτιμάται από τα ΜΜΕ και σήμερα;

ΣΖ: Η πρόσβαση στα ΜΜΕ είναι σίγουρα ευκολότερη για ανθρώπους των ανώτερων κοινωνικών στρωμάτων, με κάποιες εξαιρέσεις να προέρχονται από τα κατώτερα στρώματα λόγω τύχης, προσπάθειας ή/και ικανότητας στην κοινωνική δικτύωση. Κάνουν συχνά αφ' υψηλού κριτική προς τις “ανεύθυνες μάζες” , θεωρούν την Ελλάδα έναν οπισθοδρομικό τόπο που πρέπει να παραδειγματιστεί από τις “σοβαρές” χώρες της Δύσης, απεχθάνονται τον λαϊκισμό ερμηνεύοντάς τον εσφαλμένα ως επί το πλείστον με την αρνητική του έννοια δηλαδή ως χειραγώγηση των μαζών από επιτήδειους λαοπλάνους που υποτίθεται ότι απειλούν κάποια από τα φιλελεύθερα ιδεώδη, μπορεί να είναι αριστεροί ή δεξιοί αλλά είναι προοδευτικοί οικονομικά και κοινωνικά χωρίς να λαμβάνουν υπόψη τις αρνητικές συνδηλώσεις του προοδευτισμού που έχουν αναλυθεί από πολλούς στοχαστές. 

Φυσικά ισχύουν και παραλλαγές των παραπάνω χαρακτηριστικών και οι απόψεις μπορεί να ποικίλλουν. Η Κάραλη για παράδειγμα υποστήριζε πράγματα που την έκαναν συμπαθή σε μέρος του κόσμου, όπως σχετικά με το Μακεδονικό, τα Ίμια ή την κυβέρνηση Σημίτη, και από την άλλη αποφθέγματά της για τον ρόλο της γυναίκας την έκαναν αντιπαθή ή αμφιλεγόμενη σε κάποιες από τις φεμινίστριες. Σε αυτό θα απαντούσα πως θα έπρεπε να σκεφτεί κανείς τι αντιπροσώπευε συνολικά η παρουσία της Κάραλη στη δημόσια σφαίρα για να κρίνει αν άξιζε ή όχι το θαυμασμό ή την εκτίμησή μας. Σήμερα το προφίλ των διαμορφωτών της κοινής γνώμης δεν διαφέρει σημαντικά από αυτό της δεκαετίας του 90. Διαιωνίζεται σε διάφορες εφημερίδες και ιστοσελίδες μεγάλης ή μικρότερης εμβέλειας.

ΦΜ: Μου αναφέρατε την τεράστια κοινωνική ανισότητα που υπάρχει στην Ελλάδα. Εντούτοις υπάρχει η άποψη ότι στην Ελλάδα δεν υπάρχουν σαφή όρια μεταξύ των κοινωνικών τάξεων συνεπώς και η κοινωνική ανισότητα είναι μικρή. Γιατί θεωρείτε ότι υπάρχει ανισότητα; Ποιά είναι η ελληνική ελίτ και ποια τα χαρακτηριστικά της; Διαφέρει από τις αντίστοιχες ελίτ του εξωτερικού;

ΣΖ: Είναι αλήθεια ότι από την δεκαετία του 1930 και μετά έχει αρχίσει διεθνώς μια σχετική χαλάρωση των στεγανών των κοινωνικών τάξεων. Από τους πρώτους που το ανέφεραν ήταν ο George Orwell που παρατηρούσε ότι λόγω της ανόδου της μαζικής κουλτούρας, οι ταξικές διαφορές είχαν αρχίσει να γίνονται λιγότερο εμφανείς, γιατί όλο και περισσότερος κόσμος ντυνόταν, μιλούσε και διασκέδαζε με παρεμφερή τρόπο.

Στην Ελλάδα έγινε σταδιακά κάτι παρόμοιο, για αυτό μπορούμε σήμερα να μιλάμε για μια σχετική ομογενοποίηση της κοινωνικής διαστρωμάτωσης. Οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν πρόσβαση σε μια λίγο πολύ παρόμοια εκπαίδευση, βλέπουν την ίδια τηλεόραση, διαβάζουν τα ίδια βιβλία, ντύνονται με παρόμοια ρούχα. 

Δεν παύουν ωστόσο να διατηρούνται μεγάλες ανισότητες οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές και αυτό είναι φανερό από τις μεγάλες διαφορές στο εισόδημα αλλά και στο κοινωνικό κύρος. Υπάρχει δηλαδή κοινωνική ανισότητα που διατηρείται διαχρονικά και παραδοσιακά. Στην Ελλάδα είναι ξεκάθαρο ότι όποιος κατέχει οικονομική και κοινωνική δύναμη είναι σε πολύ πιο πλεονεκτική θέση προκειμένου να πρωτοστατεί σε όλους τους τομείς: στον δημόσιο διάλογο, στην πολιτική, στην τέχνη. Συζητάμε εδώ για τους ανθρώπους που προώθησαν το lifestyle την δεκαετία του 90. Οι περισσότεροι από αυτούς προέρχονται από την ελίτ. Φυτώρια της ελληνικής ελίτ είναι σίγουρα κάποια ιδιωτικά σχολεία κυρίως της πρωτεύουσας, η φοίτηση στα οποία προϋποθέτει ότι οι οικογένειες των περισσότερων, αν όχι όλων των μαθητών ανήκουν ήδη στους ισχυρότερους οικονομικά και κοινωνικά. Επίσης παρά την οικονομική κρίση διατηρείται και ένα κομμάτι των μεσαίων κοινωνικών στρωμάτων με διάφορες ανισότητες και εντός αυτού, κυρίως στο εισόδημα. 

Δεν έχουμε όλοι ούτε κατά προσέγγιση τους ίδιους πόρους ή τις ίδιες δυνατότητες για κοινωνική καταξίωση. Αυτό δεν σημαίνει πως το ζητούμενο είναι η προώθηση της “αξιοκρατίας”, γιατί κι αυτή η λογική μπορεί να οδηγήσει στην δημιουργία μιας άλλης ελίτ, αυτής των “άξιων”. Το ζητούμενο είναι μάλλον η κατά το δυνατό άμβλυνση της πολιτικής και κοινωνικής ανισότητας και η συμμετοχή όλο και πλατύτερων στρωμάτων στο κοινωνικό γίγνεσθαι. Σε όλες τις χώρες οι ελίτ λειτουργούν με παρόμοιο τρόπο. Δεν νομίζω ότι υπάρχουν σημαντικές διαφορές στο εξωτερικό.

ΦΜ: Γιατί δεν υπήρξε αποδόμηση των συγκεκριμένων προσώπων που προέβαλαν και προβάλλουν τα ΜΜΕ από την ελληνική διανόηση; Ποια είναι τελικά η ελληνική διανόηση;

ΣΖ: Θεωρητικά οι διανοούμενοι είναι άτομα που λόγω της προσωπικής τους πορείας, των επιτευγμάτων και της δουλειάς τους σε συγκεκριμένους τομείς καταφέρνουν να ξεχωρίσουν, και συγκεντρώνουν το ενδιαφέρον του κοινού όταν μιλούν και πράττουν δημόσια. Υπήρξαν και υπάρχουν διάφορα τέτοια πρόσωπα στην Ελλάδα, συγγραφείς, πανεπιστημιακοί, πολιτικοί στοχαστές, επιστήμονες, καλλιτέχνες, και παρόλα αυτά συχνά αναρωτιόμαστε ποιοι είναι τελικά αυτοί οι διανοούμενοι, αν έχουν κάτι να πουν και γιατί δεν το λένε όταν πιστεύουμε ότι πρέπει. 

Αυτό δείχνει μάλλον ότι αμφισβητείται ο ρόλος και το κύρος πολλών από αυτούς, είτε γιατί δεν καταφέρνουν να εκφέρουν ουσιαστικό δημόσιο λόγο, ή γιατί με τον τρόπο με τον οποίο εκφράζονται απευθύνονται σχεδόν αποκλειστικά στον κύκλο τους.

Γιατί δεν έχουν ασχοληθεί οι διανοούμενοι ως τώρα με την ανάλυση της ποπ κουλτούρας στην Ελλάδα; Έχω την εντύπωση πως αυτό συμβαίνει είτε γιατί τα ενδιαφέροντά τους στρέφονται στους τομείς της εξειδίκευσής τους, είτε γιατί δεν υπάρχει παράδοση πολιτισμικής κριτικής στην Ελλάδα, είτε γιατί κάποιοι από αυτούς δεν θέλουν να το κάνουν για προσωπικούς ή ιδεολογικούς λόγους. 

Πολλοί δεν θέλουν να κάνουν αντικειμενική κριτική γιατί δεν θέλουν να κάνουν εχθρούς. Άλλοι ακολουθούν κάποιες ιδεολογικές κατευθύνσεις που τους ωθούν να εμμένουν σε θέματα που αφορούν τον πολιτικό τους μικρόκοσμο οπότε δεν νιώθουν την ανάγκη να επεκταθούν σε άλλα θέματα όπως στον σχολιασμό της κουλτούρας του lifestyle. Στις ΗΠΑ για παράδειγμα ο ιστορικός Christopher Lasch έγραψε σπουδαία βιβλία αναλύοντας την κουλτούρα του ναρκισσισμού που ήταν διάχυτη στην Αμερικανική κοινωνία μετά τον Β' Π.Π. Ή η ακαδημαϊκός και φεμινίστρια Camille Paglia σε πολλά κείμενά της επιτίθεται συστηματικά στην κουλτούρα της πολιτικής ορθότητας που επικρατεί στην πανεπιστημιακή κοινότητα στις ΗΠΑ και άλλες δυτικές χώρες. 

Με αυτό δεν εννοώ πως η ελληνική κοινωνία είναι οπισθοδρομική σε αυτόν τον τομέα και πως θα πρέπει να “εξυγιανθεί” παίρνοντας παράδειγμα από τις “προηγμένες” χώρες της Δύσης. Απλώς εντοπίζω μια έλλειψη στην Ελλάδα και αναφέρομαι σε ξένους διανοούμενους που έχουν κάνει κριτική υψηλού επιπέδου όταν και όπου χρειαζόταν. Στον πρόλογο του άρθρου μου για την Κάραλη αναφέρω ότι κάθε κοινωνία έχει ανάγκη συστηματικής πολιτισμικής κριτικής, και για αυτόν τον λόγο έγραψα το άρθρο. 

Φωτεινή Μαστρογιάννη

ΦΜ: Πώς μπορεί ο μέσος άνθρωπος να αντιδράσει στα πρότυπα που διοχετεύουν τα ΜΜΕ;

ΣΖ: Νομίζω ότι σε πολλούς αν όχι στους περισσότερους καθημερινούς ανθρώπους υπάρχουν περισσότερες αντιστάσεις και δυνατότητα για κριτική σκέψη από όσο μπορεί να νομίζει κανείς. Αυτοί είναι οι “επικίνδυνοι μικροαστοί” που λοιδωρούσε η Κάραλη. Υπάρχει δηλαδή στους ανθρώπους η λεγόμενη “κοινή λογική”, το “common sense” του Orwell, η ικανότητα να ξεχωρίζουμε ποια είναι τα ουσιαστικά πράγματα στη ζωή, και με ποιους τρόπους θα μπορούσαν να γίνουν οι κοινωνικές σχέσεις απλούστερες και δικαιότερες. 

Η άμεση συμμετοχή στο πολιτικό πεδίο θα μπορούσε να είναι ένας πολύ καλός τρόπος εξάσκησης των ανθρώπων στην υπευθυνότητα. Στην Βρετανία για παράδειγμα ακόμα και ο πιο φαινομενικά αδιάφορος άνθρωπος ενδιαφέρεται να συζητήσει για το Brexit, γιατί καταλαβαίνει ότι τον αφορά. Στην Ελλάδα έγινε κάτι παρόμοιο το 2011 με τις συγκεντρώσεις στις πλατείες. 

Όταν ξέρουμε πως οι επιλογές και η δημόσια παρουσία μας θα καθορίσουν την έκβαση πραγμάτων που αφορούν άμεσα τις ζωές μας, τότε θα δούμε πως η άποψή μας δεν είναι απλώς ψηφοφορία σε τηλεπαιχνίδι ή ανώδυνη ψήφος διαμαρτυρίας στις εκλογές, αλλά εμπεριέχει σημαντικό βαθμό ανάληψης ευθύνης για τα πεπραγμένα μας. Θα μπορούσε έτσι να ξεκινήσει μια διαδικασία αλλαγής προτύπων που μπορεί να φαίνεται αδύνατη αυτή τη στιγμή, αλλά λειτουργεί πολύ γρηγορότερα από όσο νομίζουμε σε περιόδους έντονων κοινωνικών αλλαγών.

ΦΜ: Σας ευχαριστώ πολύ.

Ο Raymond Ibrahim συζητά με τη Φωτεινή Μαστρογιάννη για το Ισλάμ

Ο Ρέιμοντ Ιμπραήμ (Raymond Ibrahim) είναι Αμερικάνος, αιγυπτιακής καταγωγής και Χριστιανός Κόπτης στο θρήσκευμα. Είναι γνωστός για το συγγραφικό και δημοσιογραφικό του έργο και για την εξειδίκευσή του σε θέματα της Μέσης Ανατολής και του Ισλάμ.

Εχει διδάξει σε πανεπιστήμια όπως είναι το National Defense College, έχει παράσχει συμβουλευτικές υπηρεσίες στο αμερικανικό δημόσιο και ειδικότερα στο U.S. Strategic Command,το Defense Intelligence Agency, το Near East τμήμα της Βιβλιοθήκης του Κογκρέσσου και είναι διευθυντής στο think tank Middle East Forum που εδρεύει στη Φιλαδέλφεια των ΗΠΑ. Σήμερα  είναι Judith Friedman Rosen Writing Fellow στο Middle East Forum.

Αγαλμα του Χριστού λερωμένο με αίμα στην εκκλησία του Αγίου Σεβαστιανού στη Σρι Λάνκα*

Φωτεινή Μαστρογιάννη: Ρέιμοντ, γίνονται συνεχείς βανδαλισμοί στις ευρωπαϊκές χριστιανικές εκκλησίες. Τα ΜΜΕ τους «κρύβουν». Γιατί θεωρείς ότι επικρατεί τέτοια μυστικότητα στο θέμα;

Raymond Ibrahim: Το κρύβουν γιατί εάν αποκαλυφθεί η αλήθεια, θα καταρρεύσει το «αφήγημα» που υποστηρίζει ότι οι μουσουλμάνοι είναι ήπιοι και ανεκτικοί και ότι οι μετανάστες χρειάζονται βοήθεια και ευημερία. 

Εξάλλου, οι άνθρωποι που εσκεμμένα βεβηλώνουν τους ιερούς τόπους της χώρας υποδοχής τους και ασχολούνται με όλων των ειδών θρησκευτικά (δηλαδή «ισλαμικά») υποκινούμενες ενέργειες, δεν είναι το είδος των ανθρώπων που αξίζουν την προσφορά ασύλου ή βοήθειας. 

ΦΜ: Ο μουσουλμανικός πληθυσμός στην Ευρώπη έχει γίνει επιθετικός στα χριστιανικά σύμβολα. Ωστόσο, οι ευρωπαϊκές αρχές επιδεικνύουν ιδιαίτερη ανοχή στις πράξεις αυτές. Θεωρείς ότι υπάρχει κάποια πολιτική ατζέντα όσον αφορά αυτή την ανοχή;

Raymond Ibrahim

RI: Ναι, εάν και οι άθεοι, οι φιλελεύθεροι, οι αριστεριστές, οι υλιστές - και ότι άλλο όνομα μπορεί να έχουν - έχουν διαφορετικές αξίες από τους μουσουλμάνους ωστόσο, όσον αφορά τον Σταυρό του Χριστού μισούν τόσο αυτόν όσο και αυτούς που τον λατρεύουν. Συνεπώς, οι ευρωπαϊκές αρχές κωφεύουν όσον αφορά αυτές τις ενέργειες κατά των χριστιανικών συμβόλων και εκκλησιών γιατί οι ίδιες τα περιφρονούν. Να θυμάσαι: ο εχθρός του εχθρού μου είναι ο φίλος μου. Για τους αγωνιστές υλιστές/κοσμικούς ο κίνδυνος δεν είναι το Ισλάμ που τους φαίνεται ξένο, μακρινό και πιθανά διαχειρίσιμο αλλά η χριστιανική κληρονομιά που τους περιβάλλει και προφανώς τους κρίνει.

ΦΜ: Η Ευρώπη δέχεται μαζικά κύματα μετανάστευσης από την Ασία και την Αφρική, κυρίως μουσουλμανικού θρησκεύματος. Η Ελλάδα, ως μία από τις ευρωπαϊκές χώρες εισόδου, έχει μετατραπεί σε ένα μεγάλο στρατόπεδο συγκέντρωσης προσφύγων. Παράλληλα, πολλές ευρωπαϊκές χώρες κλείνουν τα σύνορά τους. Ποια θεωρείς ότι θα είναι η εξέλιξη αυτής της κατάστασης;

RI: Σίγουρα δεν είναι καλό για την Ελλάδα γιατί υπό αυτές τις

συνθήκες θα κατακλυσθεί από μουσουλμάνους μετανάστες. Εδώ είναι και η ειρωνεία: για μία σχεδόν χιλιετία, από το ξεκίνημα των ισλαμικών κατακτήσεων το 630 μ.Χ. μέχρι το 1453 μ.Χ. η Ελλάδα, με τα τείχη της Κωνσταντινούπολης, είχε την ευθύνη να κρατήσει το σπαθί του Ισλάμ μακριά από την Ανατολική Ευρώπη. Σήμερα, όμως, με τη θέλησή της, δέχεται ολοένα και αυξανόμενα πλήθη μουσουλμάνων που αρκετοί από αυτούς επιδεικνύουν και ασκούν την παλιά ισλαμική εχθρότητα για τους Χριστιανούς/Ευρωπαίους «άπιστους».  

ΦΜ: Θεωρείς ότι έχουν στοχοποιηθεί οι Χριστιανοί; 6.000 νεκροί Χριστιανοί στη Νιγηρία, η σφαγή στη Σρι Λάνκα - όλα αυτά μας κάνουν να υποθέσουμε ότι οι Χριστιανοί έχουν γίνει στόχος. Ακόμα και ο Αμερικανός Χριστιανός Ορθόδοξος ιερέας Rod Dreher στο βιβλίο του «The Benedict Option» αναφέρει ότι οι Χριστιανοί έχουν στοχοποιηθεί ακόμα και στις ΗΠΑ. Ισχύει κάτι τέτοιο;

RI: Ναι, ισχύει. Οπως είπα και προηγουμένως, οι Χριστιανοί,

ιστορικά είχαν πολλούς περισσότερους εχθρούς από τους μουσουλμάνους. Αυτοί οι εχθροί είχαν και έχουν κοινό στόχο με τους μουσουλμάνους που δεν είναι άλλος παρά η κοινή αποστροφή τους για τον Χριστιανισμό. 

Αυτό έχει και ιστορικό προηγούμενο. Ο πρωταρχικός λόγος για τον οποίο οι Βίκινγκς που μισούσαν τον Χριστό υποδούλωσαν τους Χριστιανούς ήταν για να τους πουλήσουν σε μουσουλμανικά χαλιφάτα τα οποία πλήρωναν πολύ καλά. Για να μιλήσουμε για τη σύγχρονη Αμερική, οι φιλελεύθεροι και οι προοδευτικοί που φωνάζουν για τον παραδοσιακό («καταπιεστικό») Χριστιανισμό συμμαχούν με το Ισλάμ παρά τις πραγματικά καταπιεστικές ιδιότητες του τελευταίου. 

Οι φεμινίστριες καταγγέλουν τη χριστιανική «πατριαρχία» αλλά δεν λένε τίποτα εναντίον της μεταχείρισης των γυναικών ως κινητή περιουσία από τους μουσουλμάνους. 

Οι ομοφυλόφιλοι μάχονται κατά των χριστιανικών αρτοποιείων γιατί δεν τους φτιάχνουν κέικ αλλά δεν λένε τίποτα για τις μουσουλμανικές εκτελέσεις των ομοφυλοφίλων. 

Οι πολυπολιτισμικοί καταγγέλουν τους Χριστιανούς που αρνούνται να αποκηρύξουν την πίστη τους έτσι ώστε να γίνουν συμβατοί στις θρησκευτικές ευαισθησίες των μουσουλμανικών μειονοτήτων αλλά δεν λένε τίποτα εναντίον της παγιωμένης και ανοικτής μουσουλμανικής δίωξης των Χριστιανών σε όλο τον κόσμο. Οπως είπαμε ο λόγος είναι απλός: για τους αντιχριστιανούς κοσμικούς/υλιστές στη Δύση ισχύει το «ο εχθρός [Ισλάμ] του αληθινού μου εχθρού [Χριστιανισμός] είναι ο φίλος μου».

ΦΜ: Είσαι Χριστιανός Κόπτης αιγυπτιακής καταγωγής. Ποια είναι η τρέχουσα κατάσταση με τους Κόπτες στην Αίγυπτο;

RI: Ενώ οι Κόπτες σε όλη την Αίγυπτο ζουν καθημερινά με διακρίσεις και ταπεινώσεις, αυτοί όμως που ζουν στην Ανω Αίγυπτο διώκονται. Δεν έχουν αρκετές εκκλησίες και κάθε φορά που φημολογείται ότι μπορεί να ανοίξει μία νέα εκκλησία - ή ότι μπορεί να ανακαινιστεί μια παλιά ή ακόμη και ότι ένα σπίτι χρησιμοποιείται ως εκκλησία - τότε εξεγείρονται οι μουσουλμάνοι και επιτίθενται στους Κόπτες και καίνε τα σπίτια τους. 
Οι απαγωγές και ο αναγκαστικός προσηλυτισμός Χριστιανών Κοπτών κοριτσιών είναι επίσης ένα σημαντικό πρόβλημα σε πολλά από αυτά τα χωριά. Επειτα, υπάρχουν και οι συνεχείς ισλαμικές τρομοκρατικές επιθέσεις στις Κοπτικές εκκλησίες και στα μοναστήρια που έχουν αφήσει, τα τελευταία χρόνια, αρκετές εκατοντάδες νεκρούς και/ή ακρωτηριασμένους ενώ ο πληθυσμός τρομοκρατείται με γεωμετρική πρόοδο. 

ΦΜ:  Το Ισλάμ είχε στρατιωτικές αντιπαραθέσεις με το Βυζάντιο. Το αποτέλεσμα ήταν η Οθωμανική Αυτοκρατορία η οποία κατέληξε σε μία σκλαβιά 400 περίπου χρόνων των Βαλκανικών χωρών οι οποίες είχαν κυρίως πληθυσμό Χριστιανό Ορθόδοξο. Οι Οθωμανοί ήθελαν να κατακτήσουν τη Δυτική Ευρώπη. Θεωρείς ότι η επιθετικότητα του μουσουλμανικού στοιχείου εναντίον της Χριστιανικής Ευρώπης είναι από τότε ή είναι το αποτέλεσμα της οικονομικής καταπίεσης των Ασιατικών και Αφρικανικών χωρών από την αποικιοκρατία των Δυτικοευρωπαίων; 

RI: Προέρχεται από εκείνη την χρονική περίοδο. Η σημερινή μουσουλμανική εχθρότητα - για να μην αναφερθώ στις επιθέσεις εναντίον των Χριστιανών και των εκκλησιών - καθρεφτίζει τη μουσουλμανική εχθρότητα του παρελθόντος. 

Η συνέχεια είναι ακλόνητη, η οικονομία και άλλοι «υλικοί» παράγοντες δεν επαρκούν για να εξηγήσουν το μίσος και τη βία. Αυτό αναφέρω σχεδόν σε κάθε σελίδα του τελευταίου μου βιβλίου 

Sword and Scimitar: Fourteen Centuries of War between Islam and the West.  

Για μία χιλιετία τουλάχιστον, οι μουσουλμάνοι επιτίθεντο στους Χριστιανούς και στους Ευρωπαίους, κατέστρεφαν τις εκκλησίες τους, τους σταυρούς και τις εικόνες τους, σκλάβωναν και βίαζαν τις γυναίκες και τα παιδιά τους. Και το έκαναν - και ανοικτά είπαν ότι το έκαναν - στο όνομα του Ισλάμ, όχι για οικονομικούς ή άλλους λόγους.

Σήμερα, μουσουλμάνοι όπως είναι αυτοί του Ισλαμικού Κράτους, καταδεικνύουν ότι το μίσος και η βία εναντίον των Χριστιανών και άλλων μη- μουσουλμάνων είναι προϊόν των ισλαμικών διδασκαλιών και δεν είναι προϊόν των οικονομικών, αποικιοκρατικών και άλλων «παραπόνων». Είναι οι Δυτικοί πολιτικοί και τα ΜΜΕ που αναφέρουν αυτούς τους παράγοντες για να εξηγήσουν την ισλαμική εχθρότητα και βία.

Φωτεινή Μαστρογιάννη

ΦΜ: Σε ευχαριστώ πολύ!

* Η φωτογραφία είναι από το ιστολόγιο του Raymond Ibrahim - https://www.raymondibrahim.com/

Μίμηση και Ανθρώπινη Συμπεριφορά

Φωτεινή Μαστρογιάννη

Η μίμηση είναι στοιχείο της ανθρώπινης συμπεριφοράς η οποία δεν παύει ποτέ να μας εκπλήσσει. Η μίμηση είναι παντού. Οι άνθρωποι αντιγράφουν τον τρόπο ένδυσης κάποιου, το κούρεμά του, τον τρόπο ζωής του ακόμα και τα γραπτά του. Ακόμα και στο γέλιο, δεν έχουμε παρατηρήσει ότι το γέλιο είναι μεταδοτικό και όταν γελά κάποιος αρχίζουν και οι υπόλοιποι να γελούν; Κάποιοι εκνευρίζονται όταν τους μιμούνται ενώ κάποιοι άλλοι το θεωρούν κολακευτικό. Τι συμβαίνει όμως;

Το στοιχείο της μίμησης ως στοιχείο επιρροής στις σχέσεις των ανθρώπων αναφέρεται σε πολλά βιβλία μάρκετινγκ αλλά και δημοσίων σχέσεων. Ο στόχος είναι η δημιουργία καλής πρώτης εντύπωσης και θετικών σχέσεων με τους άλλους.

Η μίμηση γίνεται μέσω της στάσης του σώματος όπως είναι για παράδειγμα το παίξιμο με το στυλό, το κούνημα του ποδιού, το απαλό τρίψιμο στο σώμα, την κλίση του σώματος προς τον άλλο αποφεύγοντας όμως κινήσεις που δείχνουν επιβολή και δύναμη ή ακόμα και με τον λόγο όπως είναι για παράδειγμα η χρήση παρόμοιων προτάσεων. Ο τρόπος αυτός της μίμησης είναι «υπόγειος» και ο άλλος δεν μπορεί να τον παρατηρήσει. 

Η μίμηση γίνεται ασυνείδητα, το σημαντικό όμως είναι ότι δεν μιμούμαστε τον οποιονδήποτε διαρκώς. Μιμούμαστε περισσότερο τα άτομα που βρίσκονται κοντά μας και ειδικότερα αυτά τα οποία μας ενδιαφέρουν και προσέχουμε ειδικότερα εάν σχετιζόμαστε ή θέλουμε να σχετιστούμε με αυτά με κάποιον τρόπο π.χ. ερωτικός σύντροφος, φίλος κτλ. Μιμούμαστε τα άτομα που μας ενδιαφέρουν, αισθανόμαστε συναισθηματικά κοντά τους ή θέλουν να μας συμπαθήσουν. Όσο δε περισσότερο μας αρέσει ένα άτομο τόσο περισσότερο το μιμούμαστε. 

Έχει παρατηρηθεί, ότι η μίμηση μας κάνει να γινόμαστε περισσότερο κοινωνικοί. Για τις δε ερωτικές σχέσεις, το άτομο που μιμείται τον σύντροφο που τον ενδιαφέρει φαίνεται πιο ελκυστικό στα μάτια του. Ειδικότερα στις ερωτικές σχέσεις, οι άντρες δίνουν περισσότερη σημασία στην εξωτερική εμφάνιση των γυναικών και λιγότερο στα κοινωνικά και προσωπικά τους χαρακτηριστικά ενώ οι γυναίκες δίνουν σημασία στο στάτους και στην οικονομική κατάσταση των αντρών. Ωστόσο, η μίμηση φαίνεται ότι επηρεάζει την αντίληψη των αντρών όσον αφορά όχι μόνο τα προσωπικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά των γυναικών αλλά και τα φυσικά χαρακτηριστικά δηλαδή με απλά λόγια οι άντρες φαίνεται ότι θεωρούν πιο ελκυστικές τις γυναίκες που τους μιμούνται. 

Όλοι θέλουμε να αισθανόμαστε τόσο ξεχωριστοί όσο και μέρος μίας ομάδας και προσπαθούμε να βρούμε μία ισορροπία ανάμεσα σε αυτά τα δύο. Η μίμηση είναι μία ασυνείδητη προσπάθεια να βρούμε αυτή την ισορροπία συσχετιζόμενοι με τους άλλους, είναι μία προσπάθεια εύρεσης του «ανήκειν». Για παράδειγμα, στην αρχή μίας ερωτικής σχέσης μιμούμαστε ασυνείδητα τον επιθυμητό μας εραστή/ερωμένη σε μία προσπάθεια να δηλώσουμε ότι είμαστε ζευγάρι. Η ασυνείδητη μίμηση γίνεται όταν θέλουμε να δημιουργήσουμε ένα δεσμό ή σχέση με κάποιον άλλο ενώ αντίθετα όταν δεν θέλουμε να δημιουργήσουμε μία τέτοια σχέση ασυνείδητα και αυτόματα σταματάμε να μιμούμαστε. 

Φωτεινή Μαστρογιάννη

Υπάρχει όμως ένας σημαντικός κίνδυνος στη μίμηση που δεν είναι άλλος από το να μιμούμαστε το λάθος άτομο. Με άλλα λόγια, πρέπει να ξέρουμε το πότε και ποιον μιμούμαστε γιατί εάν μιμούμαστε, για παράδειγμα, έναν αντιπαθητικό άνθρωπο, γινόμαστε και εμείς αντιπαθητικοί. Ωστόσο, το να ξέρουμε πότε και ποιον να μιμηθούμε δεν είναι κάτι εύκολο αλλά αντίθετα προϋποθέτει άριστη γνώση της κοινωνικής κατάσταση που αντιμετωπίζουμε, τους δρώντες αλλά και τον σκοπό της διάδρασης με άλλα λόγια, τι επιθυμούμε να επιτύχουμε από τη διάδραση με τον άλλο. Μας ενδιαφέρει να μας συμπαθήσει; Τότε, μπορούμε να τον/την μιμηθούμε διαφορετικά καλύτερα να μην το κάνουμε. 



Το κείμενο γράφτηκε για τη στήλη «Πλάτωνας όχι Πρόζακ» που διατηρώ στο ηλεκτρονικό περιοδικό Writer's Gang.