Λογοκρισία και Άσκηση Ελέγχου

Φωτεινή Μαστρογιάννη

Διαβάζουμε συνεχώς για το πως το Facebook και άλλα κοινωνικά μέσα λογοκρίνουν αναρτήσεις που δεν είναι σύμφωνες με τη δική τους πολιτική ατζέντα (μην ξεχνάμε ότι στις ημέρες μας είναι οι εταιρείες και όχι οι πολιτικοί που καθορίζουν την πολιτική πραγματικότητα). Η ελευθερία έκφρασης, λοιπόν, έχει περιορισθεί και περιορίζεται δραματικά. Πέραν όμως της λογοκρισίας έχουμε και την αυτολογοκρισία στον λόγο των πολιτών και κυρίως στον δημοσιογραφικό λόγο. 

Η αυτολογοκρισία είναι αποτέλεσμα εξωτερικών παραγόντων π.χ. πολιτικών, οικονομικών, κοινωνικών αλλά και ψυχολογικών όπως είναι η προσωπικότητα του δημοσιογράφου και η στάση του μέσου.

Οι συνθήκες που προκαλούν αυτολογοκρισία είναι αρκετές. Μία συνθήκη είναι το οικονομικό κίνητρο το οποίο μπορεί να αφορά είτε την απλή επιβίωση ενός εντύπου ή τη μεγιστοποίηση των κερδών ενός ήδη κερδοφόρου εντύπου.  Άλλα κίνητρα είναι το πολιτικό ή ακόμα και κίνητρα όπως είναι η διατήρηση της θέσης εργασίας κτλ.  

Ο Marlin (1938), υποστηρίζει ότι υπάρχουν διαφορετικά επίπεδα στα οποία μπορεί να ασκηθεί λογοκρισία ένα από αυτά είναι η αυτολογοκρισία ενώ ένα άλλο επίπεδο είναι όταν οι επικεφαλής ενός μέσου αποφασίζουν να μην δημοσιευθούν/προβληθούν κάποια κείμενα των δημοσιογράφων.  

Η αυτολογοκρισία έχει διαφορετικές μορφές. Για παράδειγμα, για να προβληθεί η στάση του μέσου, ένας δημοσιογράφος μπορεί να χρησιμοποιήσει τη λέξη «κυβέρνηση» αντί της λέξης «καθεστώς» κάτι το οποίο να αντιτίθεται στις δημοσιογραφικές  του πεποιθήσεις.  Μία άλλη συνθήκη είναι οι διάφορες πιέσεις που μπορούν να ασκηθούν, μία από αυτές  είναι η επίσημη λογοκρισία γιατί όπου αυτή υφίσταται, η αυτολογοκρισία τείνει να εκτείνεται πέραν των ορίων που θέτει η απαγόρευση της έκφρασης.

Ο Τζωρτζ Οργουελ στη Φάρμα των Ζώων είχε γράψει στον πρόλογο: «Αυτό που είναι ενοχλητικό είναι ότι η λογοκρισία είναι πολλές φορές εθελοντική» και προσθέτει «όποιος έχει ζήσει σε μία ξένη χώρα για αρκετό καιρό, μπορεί να βρει κάποια είδηση η οποία θα μπορούσε να είναι επικεφαλίδα στις εφημερίδες αλλά η είδηση αυτή αγνοήθηκε από τα βρετανικά μέσα. Κάτι τέτοιο δεν ήταν αποτέλεσμα κυβερνητικής παρέμβασης. Φαίνεται ότι υπήρχε μία σιωπηλή συμφωνία αποσιώπησης αυτών των γεγονότων».

Ενδιαφέρον είναι να επισημανθεί η σχέση αυτολογοκρισίας και ημι-αυταρχικών καθεστώτων. Στα καθεστώτα αυτά, η αυτολογοκρισία ασκείται μέσω καταπίεσης (νομικής και μη) αλλά και μέσω της ελεύθερης λειτουργίας των μέσων αρκεί αυτά να μεταδίδουν ειδήσεις ευνοϊκές για την ηγεσία και κατ’αυτό τον τρόπο ούτε χάνεται ο έλεγχος αλλά ούτε ευνοείται η ελευθερία της έκφρασης. Οι δημοσιογράφοι προσπαθούν να αποκαλύψουν τις παράνομες ενέργειες των πολιτικών ενώ αντίθετα οι πολιτικοί προσπαθούν να τις κρύψουν, ως εκ τούτου προκύπτει σύγκρουση όσον αφορά την αποκάλυψη της πληροφορίας. Οι πολιτικοί, αρκετές φορές, όχι μόνο προσπαθούν να κρύψουν τις πληροφορίες αλλά και προσπαθούν να χειραγωγήσουν γεγονότα. Η χειραγώγηση των γεγονότων γίνεται και από τα μέσα με στόχο την αύξηση των πωλήσεων αλλά και για προπαγάνδα. Ο Ζακ Ελλύλ (1965) υποστήριξε ότι τα ΜΜΕ είναι το πιο σημαντικό εργαλείο προπαγάνδας. 

Στις μέρες μας, με τη διασπορά ειδήσεων μέσω Διαδικτύου, οι αυταρχικές κυβερνήσεις προσπαθούν να λογοκρίνουν περιεχόμενο το οποίο είναι ενάντια στην πολιτική τους. Σε αρκετές περιπτώσεις μπλοκάρουν ιστοσελίδες και μερικές φορές εμποδίζουν την πρόσβαση στο Διαδίκτυο σε ολόκληρες περιοχές ακόμα και χώρες. 

Πλέον όμως χρησιμοποιούν πιο εξελιγμένες τεχνικές στο να παρεμποδίσουν την ελευθερία του τύπου. Οι τεχνικές αυτές είναι οι αυτοματοποιημένοι λογαριασμοί κοινωνικών μέσων και ο επιλεκτικός περιορισμός του εύρους ζώνης. Το ευρύ κοινό δεν μπορεί να αντιληφθεί τις τεχνικές αυτές, οι οποίες όμως κατορθώνουν να περιορίσουν την ανεξάρτητη δημοσιογραφία και το κάνουν όχι με τον περιορισμό της πληροφόρησης αλλά με τη διασπορά μεγάλης ποσότητας περιεχομένου (το κοινό κατακλύζεται από ειδήσεις), με παραπληροφόρηση, με αυτολογοκρισία λόγω της εμφανούς επιτήρησης (τα πάντα παρακολουθούνται βλ. κείμενό μου «Σε βλέπω») και μέσω της επιβράδυνσης της ταχύτητας του Διαδικτύου. 

Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια, όλο και μεγαλύτερο μέρος του κοινού έχει ενημερωθεί για την προπαγάνδα και για τις τεχνικές χειραγώγησης και παραπληροφόρησης και τις επιπτώσεις που αυτές έχουν στην πολιτική διαδικασία τόσο των δημοκρατικών όσο και των αυταρχικών χωρών. Βέβαια η διασπορά ψευδών ειδήσεων και η καλλιέργεια αμφιβολιών και κυνισμού (π.χ. όλοι είναι ίδιοι, τα παίρνουν κτλ.) δεν είναι κάτι νέο ωστόσο, σε αυτό που δεν έχει δοθεί η δέουσα προσοχή είναι οι αρνητικές συνέπειες των εκστρατειών παραπληροφόρησης για την ελευθερία του τύπου. 

Ακόμα και στην περίπτωση που το κοινό δεν πείθεται από την παραπληροφόρηση ή την προπαγάνδα, εντούτοις, η σκόπιμη διασπορά παραπλανητικών ειδήσεων ή ψευδών κατηγοριών (π.χ. κατηγορίες ότι είναι όλοι φασίστες, ακροδεξιοί κτλ.) επιτυγχάνει τον σκοπό της που είναι η υπονόμευση της ελεύθερης δημοσιογραφίας μέσω της απομάκρυνσης αξιόπιστου περιεχομένου και τον επαναπροσδιορισμό των θεμάτων που δίνονται για δημόσια συζήτηση (θέματα τα οποία επιβάλλει το οικονομικό/επιχειρηματικό και πολιτικό σύστημα). 

Πέραν αυτού, ενώ οι εκστρατείες παραπληροφόρησης μπορεί να κατευθύνονται από κρατικούς παράγοντες και τους συνεργάτες τους ωστόσο, σε πολλές περιπτώσεις, ενισχύονται από άτομα που λειτουργούν ιδία βουλήσει. Η αντίδραση σε αυτούς τους μηχανισμούς είναι δύσκολη γιατί οι διαχωριστικές γραμμές δεν είναι ευκρινείς ενώ είναι πολλοί αυτοί που διοχετεύουν κατευθυνόμενο περιεχόμενο.

Φωτεινή Μαστρογιάννη

Η ελευθερία της έκφρασης αποτελεί δημοκρατικό δικαίωμα παρά το γεγονός ότι στις κυβερνήσεις δεν αρέσει η κριτική. Ως δημοκρατικό δικαίωμα οφείλουμε να το υπερασπιστούμε και να το προστατεύσουμε. Η ελεύθερη και ανεξάρτητη δημοσιογραφία εμποδίζει την τυραννική συμπεριφορά της εξουσίας και όπως είπε ο Τόμας Τζέφερσον «εάν έπρεπε να αποφασίσω εάν θα πρέπει να έχουμε μία κυβέρνηση χωρίς εφημερίδες ή εφημερίδες χωρίς κυβέρνηση, δεν θα δίσταζα, ούτε για μία στιγμή, να επιλέξω το δεύτερο».

Το κείμενο γράφτηκε για τη στήλη του περιοδικού «Πλάτωνας όχι Πρόζακ» του περιοδικού Writers'Gang.

Προτεινόμενα αναγνώσματα 

Ελλύλ, Ζ. (1965). Η πολιτική αυταπάτη. Αθήνα: Νησίδες.

Οργουελ, Τ. (1945).  Η φάρμα των ζώων. Αθήνα: Κάκτος.

Arnaudo, D. (2018).  A new wave of censorship: distributed attacks on Expression and Press Freedom. [online]. Διαθέσιμο στο: https://www.cima.ned.org/publication/new-wave-censorship-distributed-attacks-expression-press-freedom/

Marlin, R. (1938). Propaganda and the ethics of persuasion.[online]. Διαθέσιμο στο: https://www.researchgate.net/publication/269956369_Propaganda_and_the_Ethics_of_Persuasion_2nd_ed_by_Randal_Marlin

Δεν Είμαστε Ξενομανείς, Είμαστε Δημιουργικοί Ανυπάκουοι

Φωτεινή Μαστρογιάννη

«Μπορούμε να αποκλείσουμε ότι οι άμεσες οικονομικές κρίσεις από μόνες τους παράγουν κομβικά ιστορικά γεγονότα, το μόνο που μπορούν να κάνουν είναι να δημιουργήσουν ένα πιο ευνοϊκό περιβάλλον για τη διάδοση ορισμένων τρόπων σκέψης και συγκεκριμένων τρόπων να θέτουμε και να λύνουμε τα ερωτήματα που συνδέονται με το σύνολο της επακόλουθης ανάπτυξης της εθνικής ζωής.»[1]

Αντόνιο Γκράμσι

Διάβασα στο άρθρο των Αττικών Νέων «Όσα απέκρυψαν από τον ελληνικό λαό. Πως η NSA και τα ΚΑΡΤΕΛ επιβάλλουν τακαθεστώτα στην Ελλάδα! (ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΡΑΜΑΝΛΗΣ - ΑΝΔΡΕΑΣ ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ: ΔΥΟΕΘΝΙΚΟΙ ΠΡΟΔΟΤΕΣ)» που βασίζεται στο βιβλίο του Αθανάσιου Στριγά «Παγκόσμιοι Εντολοδότες»  ότι ένα από τα, μεταξύ πολλών και τραγικών άλλων, θέματα που απαίτησαν οι Αμερικάνοι να εφαρμοσθούν προκειμένου να στηρίξουν την άνοδο του Ανδρέα Παπανδρέου  στην εξουσία ήταν «να εφαρμόσει μία συγκαλυμμένη επιχείρηση εξαμερικανισμού του ελληνικού λαού πολιτιστικά γλωσσικά κλπ.».

Πράγματι τον εξαμερικανισμό τον έχουμε ζήσει και συνεχίζουμε να τον βιώνουμε βλ. τηλεοπτικές σειρές, εκμάθηση της αγγλικής από όλους τους Έλληνες ως υποχρεωτικής δεύτερης γλώσσας, πινακίδες στα καταστήματα στην αγγλική γλώσσα, γκρήκλις, χρήση αγγλικών λέξεων στον προφορικό λόγο πολλές φορές για να υποδηλώσει τη γλωσσομάθεια και «ανωτερότητα» κάποιου από τους άλλους, χρήση λατινικών σημείων στίξης όπως το λατινικό ερωτηματικό «?» αντί του ελληνικού « ; », αλλαγή ηθών και εθίμων βλ. πάρτυ εργένηδων πριν τους γάμους, πέταγμα ανθοδέσμης, ευχές για χάπι μπέρθντεϊ αντί της ελληνικής «χαρούμενα γενέθλια» καπ. Ο σκοπός λοιπόν του εξαμερικανισμού μάλλον έχει επιτευχθεί.

Γιατί όμως ζήτησαν τον εξαμερικανισμό της ελληνικής κοινωνίας; Μα γιατί κάτι τέτοιο αποτελεί αυτό που καλείται πολιτιστική αποικιοκρατία. Στο σημείο αυτό να αναφερθώ στον Γκράμσι. Ο Γκράμσι υποστήριξε ότι  « μια μείζων πολιτική ομάδα για να μετατραπεί σε ηγεμονική θα πρέπει να υπερβεί το στάδιο της συγκρότησής της ως οικονομικής ομάδας, θα πρέπει δηλαδή να διεκδικήσει την ύπαρξή της στο πεδίο της ιδεολογίας και του πολιτισμού». Αυτό, δηλαδή, που απαίτησαν οι Αμερικάνοι. Δεν αρκέστηκαν στην οικονομική και στρατιωτική κυριαρχία (βλ. βάσεις που έφυγαν για να μείνουν και να πολλαπλασιασθούν τελικά)  αλλά απαίτησαν, κατά τα γραφέντα του Στριγά, την πλήρη κυριαρχία τους στον ελληνικό πολιτισμό.

Με τη γλωσσική και πολιτιστική κυριαρχία και το γενικότερο σβήσιμο της πολιτιστικής ταυτότητας ενός λαού (βλ. αλλαγή βιβλίων ιστορίας κτλ.)  οι αποικιοκράτες προσπαθούν να διαβρώσουν γλωσσικά και πολιτισμικά τα μικρότερα έθνη με στόχο την υποταγή τους. Η πολιτισμική ερήμωση συνοδεύει τη λεηλασία των εθνικών πόρων ενός λαού άλλωστε το ζούμε. Πέραν αυτού, θέλουν να βρουν καινούριες αγορές για τα προϊόντα τους και εξαφανίζουν οτιδήποτε αντιστέκεται σε αυτό.

Το θέμα της γλώσσας είναι ιδιαίτερα σημαντικό. Η εθνική γλώσσα θεωρείται κατώτερη ενώ η γλώσσα του αποικιοκράτη ανώτερη (γι’αυτό και η υπερηφάνεια των, κατά Λαζόπουλο, αγγλομαθημένων στην Ελλάδα, που να ήξεραν οι δύσμοιροι ότι δάγκωσαν το τυρί στη φάκα).  Είναι όμως και κάτι ακόμα, το να μιλά κάποιος τη γλώσσα του είναι στοιχείο έκφρασης μίας ανεξάρτητης ταυτότητας και μη υποταγής, κάτι που δεν θέλουν οι αποικιοκράτες.

Οι διάφοροι λαοί έχουν διαφορετική κουλτούρα και διαφορετικό τρόπο σκέψης που εκφράζεται μέσα από τη γλώσσα γι’αυτό και έχουμε πληθώρα γλωσσών στον πλανήτη. Η γλώσσα λοιπόν είναι ένα σύμβολο πολιτιστικής παραγωγής αλλά αποτελεί και σύμβολο της ανεξαρτησίας του πολιτισμού ενός λαού. Οι αποικιοκράτες γνωρίζοντας αυτές τις σημαντικές διαστάσεις της γλώσσας επικεντρώνονται ιδιαίτερα στην καταστροφή της γλώσσας κυρίως των χαμηλών κοινωνικών τάξεων βλ. στα καθ’ημάς η χρήση – ευτυχώς μειούμενη - των γκρήκλις από άτομα χαμηλού εκπαιδευτικού επιπέδου, ο χαμηλός βαθμός αναγνωσιμότητας βιβλίων,  η κάκιστη ορθογραφία και συντακτικό συνήθως ατόμων που αποφοίτησαν από κάτω του μετρίου δημόσια κυρίως σχολεία. 

Όλα ενδεικτικά αφενός της χαμηλής κοινωνικής προέλευσης των συγκεκριμένων ατόμων και αφετέρου της σκόπιμης καταστροφής της ελληνικής γλώσσας όπως δρομολογήθηκε από το εξίσου κάκιστο εκπαιδευτικό σύστημα που έγινε καθ’υπαγόρευση των αποικιοκρατών σε συνεργασία με τους πολιτικούς συνεργάτες τους στην Ελλάδα  σύμφωνα με όσα  διαβάσαμε στο άρθρο του Στριγά.

Δεν είναι τυχαία η πρόταση τηςΆννας Διαμαντοπούλου, τότε επιτρόπου για την Απασχόληση και τις Κοινωνικές Συνθήκες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το 2001, για καθιέρωση της αγγλικής ως δεύτερης επίσημης γλώσσας στην Ελλάδα, θέση την οποία διατήρησε αμετανόητα και το 2008.

Όταν ένα έθνος χάνει τη γλώσσα του που είναι φορέας του πολιτισμού του αποδεχόμενο μία άλλη γλώσσα τότε θα αποδεχθεί την κουλτούρα της ξένης αυτής γλώσσας και έτσι μέσω αυτής θα αποδεχθεί μία άλλη ταυτότητα αρνούμενο τη δική του.

Η αποδοχή της ξένης αυτής ταυτότητας πέρα από τη γλώσσα γίνεται και με άλλες μεθόδους όπως π.χ. με μελέτες και συγγράμματα που παραποιούν την ιστορία αλλά και με έργα που παρουσιάζουν μία ψεύτικη εικόνα της άλλης ταυτότητας – το τελευταίο το είδαμε και το βλέπουμε κατά κόρον με τις εξιδανικευμένες εικόνες της αμερικανικής κοινωνίας μέσω των χολλυγουντιανών ταινιών αλλά και των τουρκικών σειρών που κατά κόρον προβάλλουν τα ντόπια τηλεοπτικά κανάλια. Το ίδιο γίνεται και με τη μουσική κτλ.  Στόχος είναι να παρουσιασθεί η ξένη κουλτούρα ως κάτι ιδιαίτερα εξελιγμένο και εάν οι ντόπιοι θέλουν να γίνουν μέρος αυτού του προοδευμένου κόσμου  (βλ. δυτικού) και να είναι και αυτοί εξελιγμένοι και όχι οπισθοδρομικοί θα πρέπει  να αποτελέσουν μέρος της ξένης αυτής κουλτούρας.

Δεν είναι, κι αυτή τη φορά, τυχαία  η επίθεση της Αμερικής και κυρίως της Γερμανίας (και μεγάλου μέρους του Δυτικού κόσμου) εναντίον των Ελλήνων με τη χρήση στερεοτύπων, υποδείξεων ακόμα και απειλών βλ. τελευταίες δηλώσεις Νίμιτς. Το νόημα είναι: αφού είστε τεμπέληδες, διεφθαρμένοι και άλλα τέτοια ψευδή που ακούγονται από τους δυτικούς, εμείς θα σας ελέγχουμε στα πάντα. Κάτι το οποίο έκαναν και κάνουν. Παρουσιάζονται λοιπόν αυτοί ως οι γνωστικοί ενώ οι Έλληνες παρουσιάζονται ως ανόητοι. Μάλιστα η επίθεση στην εθνική ταυτότητα γίνεται και με μέσα παραπλάνησης και ιστορικής παραποίησης όπως είναι ότι οι Έλληνες είναι συνονθύλευμα λαών και δεν είναι πραγματικοί Έλληνες, η Μακεδονία δεν είναι ελληνική και άλλα τέτοια που σε άλλους καιρούς θα γελούσαμε με το βάθος της ανοησίας τους , πλην όμως σήμερα, δυστυχώς, με τις απανωτές επιθέσεις σε όλα τα επίπεδα εναντίον των Ελλήνων, έχουν καταφέρει να δημιουργήσουν σύγχυση ειδικότερα στα λαϊκά στρώματα που δεν έχουν υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης.

Πώς μπορεί όμως μια κοινωνία να αντιδράσει στη βίαιη επίθεση των επικυρίαρχων στον πολιτισμό της; Οι μελετητές υποστηρίζουν ότι το πιο ισχυρό όπλο είναι η «δημιουργική ανυπακοή» η οποία συνίσταται στην άρνηση της γλώσσας που πάει να επιβληθεί (της αγγλικής πρωτίστως και δευτερευόντως της γερμανικής και της τουρκικής στα καθ’ημάς) και παραγωγή πολλών έργων και κυρίως λογοτεχνικών στην εθνική γλώσσα. Ο Φάνον (1963) υποστηρίζει ότι η εθνική λογοτεχνία είναι ένα σημαντικό όπλο στη μάχη για την απόκτηση της πολιτικής ανεξαρτησίας. Η πολιτιστική και πολιτική ανεξαρτησία αποτελούν τις δύο όψεις του ίδιου νομίσματος.

Φωτεινή Μαστρογιάννη

Η συγγραφή, λοιπόν, κειμένων  στην ελληνική γλώσσα και γενικότερα η παραγωγή πολιτιστικών έργων  αποτελεί ένα μεγάλο όπλο για τη διατήρηση της πολιτιστικής ταυτότητας. Η ανάδειξή τους ακόμα και η μετάφρασή τους για τα ξένα έντυπα τρομάζει τους επικυρίαρχους, τους μειώνει την αυτοπεποίθηση γιατί αποδεικνύει την ανθεκτικότητα της κουλτούρας των εθνών που θέλουν να υποτάξουν αλλά και τη διείσδυσης της ξένης κουλτούρας στη δική τους.

Αντίσταση λοιπόν μέσω της διατήρησης και δημιουργικής ανάπτυξης του ελληνικού πολιτισμού. Γιατί όχι;

 Το κείμενο γράφτηκε για τη στήλη «Πλάτωνας όχι Πρόζακ» του ηλεκτρονικού περιοδικού Writers Gang.

Fanon F (1963) The Wretched of the Earth, transl. Constance Farrington (translation of the 1961 book: New York, Grove Weidenfeld). P. 187.

Gramsci, A. Gefangnishefte, τόμος 7, Βερολίνο 1996, σ. 1563.

Η Φωτεινή Μαστρογιάννη στους «Ακροβάτες του Ονείρου» 13/01/2019

Η Φωτεινή Μαστρογιάννη συζητά με τον Πέτρο Ιωάννου στη ραδιοφωνική εκπομπή «Ακροβάτες του Ονείρου»  για την επικαιρότητα με βάση το κείμενό της «η Εποχή της Ανοησίας - Η Βουλή των Φαυλοτήτων». 

Το κείμενο μπορείτε να διαβάσετε εδώ: 

http://mastroyanni.blogspot.com/2019/01/e-h-b.html  

Την εκπομπή μπορεί να ακούσετε εδώ:

Η Eποχή της Aνοησίας – H Bουλή των Φαυλοτήτων

 Φωτεινή Μαστρογιάννη

Το 2018 τελείωσε και το 2019 προοιωνίζεται συνταρακτικό και με μεγάλες αλλαγές ιδιαίτερα στο πολιτικό σύστημα σε παγκόσμιο επίπεδο. Δεν γνωρίζω κατά πόσο οι αλλαγές αυτές θα είναι καλύτερες για την πλειοψηφία των ανθρώπων ή όχι. Το πολιτικό σύστημα βρίσκεται σε παρακμή πάρα πολλά χρόνια τώρα. Ο Χέρμπερτ Ρηντ ήδη από το 1940 έγραψε κάτι που το βρίσκω απόλυτα επίκαιρο. «Η σημερινή Βουλή των Κοινοτήτων μας έχει πέσει κάτω και από μετριότητα, σε ένα απόλυτο μηδέν χυδαιότητας και ανικανότητας. Βουλή των Φαυλοτήτων θα έπρεπε να λέγεται. Το λέω αυτό θυμούμενος όλα όσα έλεγε ο Μπέιτζχοτ προς υπεράσπιση της βλακείας στα υψηλά αξιώματα. Όμως ο νεότερος πολιτικός δεν είναι βλάκας: είναι μια τερατώδης μορφή που μοιάζει να το έχει σκάσει από κάποιο τσίρκο, και αναδίδει την απαίσια αύρα του κλόουν».

Το γεγονός ότι η ομοιότητα των παραπάνω με τη σημερινή κατάσταση δεν αφήνει πολλά περιθώρια για αισιόδοξες σκέψεις αλλαγής προς το καλύτερο. Γιατί όμως; Αρκετοί ρίχνουν τα βάρη στους πολίτες για τη διαμόρφωση αυτής της κατάστασης, πολίτες που έχουν μετεξελιχθεί σε άβουλα όντα, απαθή, χωρίς κριτική σκέψη, αμαθή και φθονερά. Ο Ρηντ το αποδίδει στην πολιτική της ισοπέδωσης των ανθρώπων που προβάλλεται ως ισότητα από τη δημοκρατική θεωρία και πρακτική εάν και κατά την άποψή μου πρόκειται περί ψευδοδημοκρατίας. Παραθέτει δε, εύστοχα, τη ρήση του Νίτσε (Πέρα από το καλό και το κακό) που δυστυχώς και αυτή είναι άκρως επίκαιρη. «Η υψηλή πνευματική ανεξαρτησία, η θέληση να στέκεσαι μόνος σου, η μεγάλη διάνοια θεωρούνται επικίνδυνες – καθετί που ανεβάζει το άτομο πάνω από την αγέλη και προκαλεί φόβο στον πλησίον του ονομάζεται στο εξής κακό , η έντιμη , μετριοπαθής, υπάκουη, εξομοιωτική διάθεση, το μετρημένο και μέτριο στους πόθους, αποκτούν ηθικό όνομα και υπόληψη».

Ήδη, προφητικά σχεδόν, ο Ρηντ είχε προβλέψει τη καταδυνάστευση της πολιτικής ορθότητας και της απολυταρχικής εξομοίωσης των πάντων. «Η φυσική ποικιλομορφία των αναγκών, των προτερημάτων, των ικανοτήτων, αγνοήθηκε, και οι άνθρωποι στριμώχτηκαν σε κοινά καλούπια, σε πάγιες ρουτίνες, σε τυποποιημένα πρότυπα κάθε είδους. Όχι μόνο τα σώματα, αλλά και τα μυαλά και οι ευαισθησίες των ανθρώπων στρατολογήθηκαν από το κράτος, και όλα στο όνομα της δημοκρατικής δικαιοσύνης».

Ο άνθρωπος λοιπόν δεν είναι ελεύθερος αλλά άκρως καταπιεσμένος. Όπως γράφει ο Ρηντ «ελευθερία είναι η θέληση να είσαι υπεύθυνος για τον εαυτό σου». Οι μαζικές κινητοποιήσεις στη Γαλλία με τα κίτρινα γιλέκα αποδεικνύουν ότι μεγάλα τμήματα του πληθυσμού επιθυμούν πραγματικά να είναι υπεύθυνα για τον εαυτό τους. Στην Ελλάδα υπήρξαν όντως πολλά κινήματα ειρηνικής αντίστασης αλλά όχι πολιτικής ανυπακοής. Υπάρχει έντονη κριτική, σε τοπικό και παγκόσμιο επίπεδο, στη «Βουλή των Φαυλοτήτων» η οποία διαρκώς προκαλεί το κοινό αίσθημα με συνεχείς υποτιμητικές δηλώσεις εναντίον του λαού που έχουν ξεπεράσει τα όρια του γελοίου (εκτός από την Ελλάδα, υποτιμητικές δηλώσεις εναντίον του λαού διαβάζουμε ότι γίνονται και στη Γαλλία από τον Μακρόν και πιθανολογώ ότι το νέο αυτό στυλ «υπεροπτικής» πολιτικής θα εφαρμόζεται και αλλού), κριτική όμως που δεν μετουσιώνεται σε ουσιαστικές κινήσεις για πολιτική και κοινωνική αλλαγή. 

Φωτεινή Μαστρογιάννη

Η έλλειψη κινήσεων για ουσιαστική αλλαγή, όσον αφορά την Ελλάδα, μπορεί να οφείλεται στη διαρκή καταπίεση των ανθρώπων ως αποτέλεσμα των εξαρτήσεων της χώρας από τις ξένες δυνάμεις, μπορεί να οφείλεται στην προαναφερθείσα αλλοτρίωση που έχει επιβάλλει η πολιτική της ισοπέδωσης, στην εκτεταμένη κομματοκρατία που λειτουργεί ως τρόπος ελέγχου της σκέψης και των ανεξάρτητων πολιτικών δράσεων ή, για να κλείσω με μία νότα αισιοδοξίας, μπορεί να οφείλεται στο ότι η αλλαγή αυτή εκκολάπτεται και απλά περιμένει τον κατάλληλο χρόνο. Ας ευχηθούμε, το 2019 να είναι ο χρόνος που η Ελλάδα και η ανθρωπότητα στο σύνολό της, θα απαλλαχθούν από τις εξαρτήσεις και την ισοπεδωτική «λογική» και θα αναδυθεί ένας καινούριος καλύτερος κόσμος.

Herbert Read – Αλυσίδες ελευθερίας. Σκέψεις για τη φιλοσοφία του αναρχισμού. Εκδ.Ηριδανός.

Το κείμενο γράφτηκε για τη στήλη «Πλάτωνας όχι Πρόζακ» του ηλεκτρονικού περιοδικού Writer's Gang.

Ευτυχές το Νέον Έτος 2019!

Καλά Χριστούγεννα!

Εθνικές Καταστροφές και Συλλογικά Τραύματα

Φωτεινή Μαστρογιάννη 

Η ελληνική κοινωνία στη νεώτερη ιστορία της έχει ζήσει πολλές εθνικές καταστροφές αλλά και γεγονότα που έχουν επηρεάσει μεγάλα τμήματα του πληθυσμού και έχουν δημιουργήσει συλλογικά τραύματα τα οποία έχουν επηρεάσει και τις επόμενες γενιές και όχι μόνο αυτούς που τα έχουν υποστεί.  Ο ελληνισμός στη νεώτερη ιστορία του έχει ζήσει ουκ ολίγες εθνικές καταστροφές.  Η μικρασιατική καταστροφή, η γενοκτονία των Ποντίων, οι παγκόσμιοι πόλεμοι αλλά και οι βαλκανικοί, ο εμφύλιος, οι μαζικές εκτοπίσεις ατόμων, οι εξορίες και οι βασανισμοί, η εξαναγκαστική μετανάστευση, η απώλεια της Κύπρου και οι αγνοούμενοι είναι οι πιο ενδεικτικές  αλλά όχι οι μοναδικές εθνικές καταστροφές.

Όλα αυτά, σύμφωνα με τους σχετικούς επιστήμονες, έχουν δημιουργήσει ιστορικά τραύματα τα οποία είναι διαγενεακά και διαμορφώνουν τη στάση μιας κοινωνίας, στην συγκεκριμένη περίπτωση της ελληνικής.  Για τη διαμόρφωση αυτής της στάσης λίγοι μιλούν και ακόμα περισσότεροι κατακρίνουν χωρίς όμως, δυστυχώς, να προσπαθούν να βρουν τις αιτίες.  Οι άνθρωποι που έχουν υποστεί τραύματα φυλάκισης, βασανισμού και δίωξης σπάνια θεραπεύονται και το τραύμα τους μεταφέρεται στις επόμενες γενιές οι οποίες όμως μπορούν να θεραπευθούν όπως θα δούμε και παρακάτω.

Σύμφωνα με τους Ancharrof et al. (1998) οι μηχανισμοί μετάδοσης του διαγενεακού τραύματος είναι οι ακόλουθοι:

    Σιωπή. Τα μέλη της οικογένειας δεν μιλούν για τα περιστατικά που τους προκάλεσαν το τραύμα για να μην ενοχλήσουν τους άλλους. Οι γονείς μπορεί να μην επιθυμούν να μιλούν για ευαίσθητα θέματα και έτσι το τραύμα να παραμένει ανεπίλυτο.

  Αφήγηση λεπτομερειών για το τραύμα χωρίς όμως να γίνεται  αναφορά στις επιπτώσεις του.

  Ταυτοποίηση.  Τα παιδιά των γονιών που έχουν υποστεί τραύμα τείνουν να αισθάνονται ένοχα για το τραύμα των γονιών, προσπαθούν να μπουν στη θέση των γονιών κάτι που προκαλεί τα ίδια συμπτώματα με τους γονείς.

    Επανάληψη της τραυματικής εμπειρίας από τα παιδιά.

Έρευνες έχουν δείξει ότι οι επόμενες γενιές αισθάνονται ότι είναι εξαναγκασμένες να διατηρήσουν τις μνήμες και να βοηθήσουν τους προγόνους τους, αισθάνονται ότι δεν είναι ελεύθερες, κάποιοι δηλώνουν δυσαρέσκεια ενώ κάποιοι άλλοι ελκύονται από τις μνήμες και τις περιγραφές και επιθυμούν να εκφράσουν τον θυμό και τη λύπη των προηγούμενων γενεών και μεταφέρουν αυτό τον θυμό και τη λύπη στις επόμενες γενιές. 

Αυτοί που αισθάνονται ότι πρέπει να διατηρήσουν τις μνήμες, κάτι που τους είναι υπερβολικά δύσκολο γιατί είναι τραμαυτικές, τείνουν να κόβουν δεσμούς με την κοινότητα/εθνότητα που ανήκουν (ίσως αυτό να εξηγεί μερικώς τις εθνομηδενιστικές τάσεις ορισμένων κύκλων). Κάποιοι άλλοι αντίθετα προσπαθούν να καταπνίξουν τα αρνητικά τους συναισθήματα και να τα μετατρέψουν σε θετικά π.χ. με τη μελέτη της ιστορίας, την οργάνωση συλλόγων, το λόμπινγκ, το γράψιμο βιβλίων και το γύρισμα ταινιών για το θέμα κοκ.

Η δυσπιστία είναι επίσης ένα χαρακτηριστικό αρκετών από τις επόμενες γενεές  γιατί έχουν διδαχθεί ότι ο κόσμος είναι εχθρικός και ότι δεν θα πρέπει να εμπιστεύονται κάποιον που δεν ανήκει στην οικογένειά τους (σημ. ίσως και αυτό να είναι ένας λόγος για την έλλειψη συλλογικότητας των Ελλήνων).  

Σε αντίστοιχη γενοκτονία με των Ποντίων που είναι αυτή των Αρμενίων, οι επόμενες γενιές αισθάνονταν ότι ήταν αβοήθητες στο προσωπικό, συλλογικό και εθνικό επίπεδο και ενδιαφέρον είναι ότι αυτό το αίσθημα της ανικανότητας συνδεόταν με την επίμονη τουρκική άρνηση για τη γενοκτονία των Αρμενίων (και όχι μόνο, θα πρόσθετα).  Στο σημείο αυτό προβληματίζει η συστηματική άρνηση και υποβάθμιση από τους πολιτικούς ταγούς, τόσο της μικρασιατικής καταστροφής όσο και της γενοκτονίας των Ποντίων. Πρόκειται για αποφυγή μίας δυσβάσταχτης και τραυματικής μνήμης που δεν μπορούν να τη χειριστούν ή είναι μία προσπάθεια ενδυνάμωσης της ανικανότητας και της ανασφάλειας για λόγους καθαρά χειραγώγησης; Πολύ φοβάμαι ότι αυτό το ερώτημα δύσκολα μπορεί να απαντηθεί.

Για να επανέρθω στην αίσθηση της ανικανότητας που αισθάνονται οι μεταγενέστερες γενιές, αυτή  εκφράζεται πολλές φορές με θυμό είτε αυτός στρέφεται εσωτερικά μέσω της αυτοκριτικής είτε εξωτερικά.  Αυτός ο θυμός έχει κληρονομηθεί από τις προηγούμενες γενιές και όταν στρέφεται εξωτερικά τότε στρέφεται εναντίον των άλλων που ανήκουν στο ίδιο έθνος. Δεν είναι ίσως πάλι τυχαίο ότι στην περίοδο της κρίσης, έχει παρατηρηθεί να είναι όλοι εναντίον όλων, πιθανόν λοιπόν ένας από τους λόγους να είναι αυτός ο κληρονομημένος θυμός που η έλλειψη αυτογνωσίας και γνώσης της ιστορίας να τον κάνει να στρέφεται εναντίον των άλλων.

Όπως κάθε τι όμως έτσι και αυτού του τύπου τα τραύματα, σύμφωνα με τους ειδικούς, ευτυχώς θεραπεύονται. Οι τρόποι είναι πολλοί. Ένας από αυτούς είναι να συζητείται το θέμα ανοικτά εντός και εκτός οικογένειας. Με την ανοικτή συζήτηση η συλλογική μνήμη θεραπεύεται από τα τραύματα.  Ένας άλλος, εάν και πλήττεται ιδιαίτερα σήμερα από την παγκοσμιοποίηση, είναι η θρησκεία και η κοινωνική υποστήριξη και παρηγοριά που μπορεί να προσφερθεί μέσω μίας θρησκευτικής κοινότητας αλλά και με την εξάσκηση θρησκευτικών πρακτικών όπως είναι οι λειτουργίες, η προσευχή κτλ.

Φωτεινή Μαστρογιάννη

Είναι λοιπόν καιρός και σε αυτό τον τομέα να προχωρήσουμε, να κάνουμε μία ανοικτή συζήτηση χωρίς ενοχές και χωρίς θυμό, γνωρίζοντας ποιοι είμαστε και ερευνώντας την πραγματική μας ιστορία (και όχι αυτή που μας διοχετεύεται) γιατί μόνο έτσι θα μπορέσουμε να οικοδομήσουμε ένα μέλλον σε στέρεες βάσεις.

Προτεινόμενα αναγνώσματα

Dr. Anie Kalayjian and Ms. Marian Weisberg. Generational Impact of Mass Trauma: The Post-Ottoman Turkish Genocide of the Armenians. Διαθέσιμο στο: http://www.humiliationstudies.org/documents/KalayjianGenerationalTransmissionChapter.pdf

Elaine L. Enns. Trauma and Memory: Challenges to Settler Solidarity. Διαθέσιμο στο:

https://scholars.wlu.ca/cgi/viewcontent.cgi?referer=https://www.google.com/&httpsredir=1&article=1335&context=consensus

Marianne Hirsch. The Generation of Postmemory. Διαθέσιμο στο: http://urokiistorii.ru/sites/all/files/hirsch_generation_of_postmemory.pdf

Ancharoff, M. R., Munroe, J. F., & Fisher, L. M. (1998). The legacy of combat trauma: Clinical implications of intergenerational transmission. In Y. Danieli (Ed.), International handbook of multigenerational legacies of trauma ( pp. 257 – 276). New York: Plenum

Το κείμενο γράφτηκε για τη στήλη «Πλάτωνας όχι Πρόζακ» του ηλεκτρονικού περιοδικού Writers Gang.

Η Eποχή της Ανοησίας – Οι Αρχοντοχωριάτες

Φωτεινή Μαστρογιάννη

Ζούμε σε μία εποχή ανοησίας, πολιτικής, οικονομικής, κοινωνικής.  Θα ξεκινήσω  με την κοινωνική γιατί τη θεωρώ και πιο σημαντική και σε επόμενα κείμενα θα περιγράψω και τις υπόλοιπες.

Ενώ η χώρα υποφέρει από δεκαετή σφοδρή οικονομική κρίση με ότι αυτό συνεπάγεται για τον κοινωνικό ιστό (φτώχεια, κοινωνικός αποκλεισμός, ανεργία,  μισθοί επιδοματικού τύπου), μία μερίδα του πληθυσμού έχει αποκτήσει συμπεριφορά σνομπ ή στα καθ’ημάς αρχοντοχωριάτικη. 

Αποτελείται από κάποια τμήματα του πληθυσμού της μικρομεσαίας κυρίως τάξης τα οποία επιβιώνουν σχετικώς καλύτερα από τα κατώτερα.  Τα τμήματα αυτά έχουν υιοθετήσει μία στάση που χαρακτηρίζεται από θράσος, αγένεια και χυδαιότητα. Θεωρούν εαυτούς ανώτερους με βάση κυρίως την εισοδηματική τους «άνεση» (πάντα σε σύγκριση με τα κατώτερα ενώ ούτε κατά διάνοια να συγκρίνουν εαυτούς με τα ανώτερα ή με τα αντίστοιχα ευρωπαϊκά).  

Κατά δεύτερο λόγο, η ανωτερότητά τους επιδεικνύεται μέσω κάποιας μόρφωσης η οποία περιορίζεται αποκλειστικά στους πανεπιστημιακούς τίτλους (που αρκετές φορές έχουν αποκτηθεί με την άνεση που τους δίνει ο συνδικαλισμός τους σε κόμματα  ή με τη γενικότερη διολίσθηση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό).  Δεν μπορούν να επιδείξουν οικογενειακή καταγωγή γιατί στην Ελλάδα δεν είχαμε ποτέ τίτλους ευγενείας παρά την ύπαρξη βασιλέων οι οποίοι όμως ποτέ δεν έδωσαν τίτλους ευγενείας σε Έλληνες, τους κρατούσαν μόνο για τους εαυτούς τους. Σε πολλές περιπτώσεις, δεν μπορούν να επιδείξουν ούτε αστική καταγωγή γιατί οι γονείς τους και οι παππούδες τους (στις περισσότερες περιπτώσεις) δεν  είχαν πανεπιστημιακούς τίτλους και ήταν αγροτικής καταγωγής.

Η αγάπη για την τέχνη, τη λογοτεχνία  και γενικά για την αισθητική τους είναι άγνωστη.  Άκρως ανταγωνιστικοί και ατομικιστές πιστεύουν στο «ο θάνατός σου η ζωή μου» ξεχνώντας ότι στις εποχές που ζούμε η ζωή θα είναι μόνο για τους πολύ λίγους.  Ενδιαφέρονται μόνο για τον εαυτό τους και φθονούν οτιδήποτε θεωρούν καλύτερο από αυτούς. Πιστεύουν μόνο στο χρήμα. 

Συνήθως βρίσκονται στα μεσαία και ανώτερα τμήματα του δημοσίου τομέα, των τραπεζών και κάποιων επιχειρήσεων ή δραστηριοποιούνται ως ελεύθεροι επαγγελματίες και επιχειρηματίες (συνήθως της αρπαχτής και του ξεπλύματος μαύρου χρήματος από παράνομες δραστηριότητες), τηλεπερσόνες, μοντέλα και καλλιτέχνες (της συμφοράς) . Επιδιώκουν το χρήμα και την εξουσία που αυτό δίνει. Το χρήμα θεωρούν ότι τους δίνει αίγλη.

Είναι ενδιαφέρον γιατί διαφέρουν από το παρελθόν. Αρκετές δεκαετίες νωρίτερα αίγλη είχαν ο παπάς, ο αστυνομικός και ο δάσκαλος.  Η αίγλη των επαγγελμάτων αυτών έχει εξαϋλωθεί. Οι ιερείς έχουν δεχτεί μεγάλο πόλεμο που έχει όμως τροφοδοτηθεί από την αναίσχυντη, ανήθικη και αντιλαϊκή συμπεριφορά τμημάτων του ανώτερου κλήρου αλλά και κάποιων του κατώτερου που έχουν  μετατρέψει σε εμπόριο τα μυστήρια της θρησκείας με το αντίστοιχο αντίτιμο χρέωσης. 

Ο αστυνομικός έχει χάσει και αυτός την αίγλη του, συνήθως κακοπληρωμένος, μπλεγμένος ενίοτε ο ίδιος σε εγκληματικές δραστηριότητες (το γκράφιτι οι «μπάτσοι πουλούν την ηρωΐνη»  δεν είναι τυχαίο), επιδιδόμενος σε δίωξη συνταξιούχων και εν γένει διαδηλωτών και όχι πραγματικών εγκληματιών, εξευτελιζόμενος (βλέπε περιστατικά όπου μέλη του Ρουβίκωνα έκαναν έλεγχο των ίδιων των αστυνομικών), είναι ένα επάγγελμα που εδώ και αρκετό καιρό έχει χάσει την όποια αίγλη. 

Ο δάσκαλος από την άλλη, έχει και αυτός χάσει το όποιο κύρος διέθετε στο παρελθόν.  Κακοπληρωμένος και αυτός, με ελλιπείς γνώσεις που τα αποτελέσματά τους βλέπουμε στο πλήθος των ανορθόγραφων συμπατριωτών μας, με εμφάνιση πολλές φορές προκλητική (βλ. δασκάλες και καθηγήτριες στις παρελάσεις με ένδυση τραγουδίστριας λαϊκού κέντρου προς αναζήτηση πλούσιου γαμπρού) έχει χάσει, όπως έγραψα, το κύρος του. Τα ίδια ισχύουν και για τους καθηγητές της δευτεροβάθμιας οι οποίοι στο παρελθόν έβγαζαν αρκετά χρήματα κυρίως με τα παράλληλα, με τη θέση τους στο δημόσιο τομέα, ιδιαίτερα φροντιστήρια που πολλές φορές γίνονταν με εκβιαστικό τρόπο στους ίδιους τους τους μαθητές (ή κάνεις ιδιαίτερο μαζί μου ή παίρνεις κακό βαθμό). Και αυτοί όμως τόσο με τη στάση τους όσο και με τη μείωση του εισοδήματος τους, γιατί πλέον είναι αρκετά εύκολο να μπει κάποιος σε κάποια πανεπιστημιακή σχολή, έχουν χάσει την αίγλη που είχαν στο παρελθόν.

Στη συνέχεια, τα επαγγέλματα που είχαν κύρος στη χώρα μας ήταν ο πολιτικός μηχανικός, ο γιατρός και ο δικηγόρος. Και αυτά τα επαγγέλματα έχουν χάσει την αίγλη τους. 

Οι πολιτικοί μηχανικοί δεν ασχολούνται με το βασικό αντικείμενό τους που είναι οι κατασκευές αλλά λόγω κρίσης ασχολούνται με τις ανακαινίσεις κατοικιών αρκετές φορές προσφέροντας χειρότερες υπηρεσίες από έναν εργολάβο. 

Οι γιατροί έχουν χάσει το κύρος τους κυρίως λόγω της απληστίας. Πολλοί ακολούθησαν το ιατρικό επάγγελμα όχι γιατί θέλουν να προσφέρουν στον άνθρωπο αλλά γιατί είναι αρκετά προσοδοφόρο. Στην Ελλάδα όσοι αποτύγχαναν στις εισαγωγικές για τις εγχώριες ιατρικές σχολές στρέφονταν στο εξωτερικό κυρίως σε χώρες της Ανατολικής Ευρώπης γιατί γνώριζαν ότι η απόσβεση των χρημάτων για την εκπαίδευσή τους θα γίνει πολύ σύντομα. Το κακό όμως είναι ότι η απόσβεση σε πολλές περιπτώσεις γίνεται με τις δωροδοκίες από τις φαρμακευτικές και ιατρικές εταιρείες, για παράνομες έρευνες που κάνουν σε ασθενείς παρά τη συγκατάθεσή τους, τα άπειρα φακελάκια τα οποία απεκόμιζαν από τους ασθενείς με εκβιαστικό τρόπο, την ανάμειξή τους ακόμα και σε αντιδεολογικές και εγκληματικές πράξεις όπως είναι η υποβολή ασθενών σε χειρουργεία άνευ λόγου και με πολλές φορές θανάσιμο αποτέλεσμα, τις λάθος διαγνώσεις λόγω έλλειψης γνώσεων αλλά και την εμπλοκή τους σε χειρουργεία εμπορίας οργάνων. 

Για τους νέους γιατρούς, η οικονομική κρίση τους οδηγεί λόγω χαμηλών μισθών να αναζητήσουν την τύχη τους στη Δυτική Ευρώπη και εκεί όμως ξεκινώντας από χαμηλούς μισθούς για τα δυτικοευρωπαϊκά δεδομένα ενώ τα προσοδοφόρα φακελάκια  είναι περιορισμένα. Και αυτό το επάγγελμα (για λειτούργημα ούτε λόγος) έχει χάσει την αίγλη που είχε στο παρελθόν.

Ο δικηγόρος, από την άλλη, έχει συνδεθεί με άνομες δραστηριότητες, εξαπάτηση των πελατών του αλλά και με υπερπληθώρα δικηγόρων που ξεπερνά τη ζήτηση καπ. Πλέον οι νέοι δικηγόροι είναι είτε άνεργοι είτε εργάζονται με εξευτελιστικούς μισθούς σε μεγαλύτερα γραφεία ελπίζοντας κάποια στιγμή να βελτιωθεί η οικονομική τους κατάσταση.

  

Ηρθε μετά η εποχή των χρηματιστών. Επάγγελμα που συνοδευόταν από την αίγλη του χρήματος και ότι αυτό συνεπάγεται. Η πτώση όμως του ελληνικού χρηματιστηρίου οδήγησε στο κλείσιμο πολλών χρηματιστηριακών και τη μείωση του αριθμού των χρηματιστών.

Η κρίση έδωσε για λίγο καιρό αίγλη στους οικονομολόγους. Θεωρήθηκαν ως οι σοφοί που θα δώσουν λύση στην κρίση. Αρκετά γρήγορα διαπιστώθηκε ότι δεν μπορούν να δώσουν στην κρίση και ότι η πληθώρα των οικονομικών σχολών σκέψης  μπέρδευε το κοινό που τους παρακολουθούσε , το οποίο δεν έβλεπε καμία βελτίωση της κατάστασης του αλλά αντίθετα έβλεπε επιδείνωση.

Οι πανεπιστημιακοί από την άλλη, γνώρισαν και αυτοί κάποια δόξα αλλά όχι δόξα διαρκείας. Η πληθώρα των πανεπιστημιακών σχολών και συνεπώς και καθηγητών, οι χαμηλοί μισθοί ειδικά γι’αυτούς που δεν μπορούν να επιδοτηθούν από ευρωπαϊκά προγράμματα λόγω αντικειμένου, η απομάκρυνσή τους από την πραγματική ζωή αλλά και η αποστασιοποιημένη στάση τους στην κρίση, μείωσε κατά πολύ την αίγλη που είχε το επάγγελμά τους.

Τι μας έμεινε σήμερα; Θα μπορούσε να πει κάποιος ότι αίγλη μπορούν να έχουν αυτοί που ασχολούνται με την πληροφορική εάν και αρκετοί είναι εύποροι μάλλον είναι βαρετοί τύποι (βλ. Μπιλ Γκέητς).

Φωτεινή Μαστρογιάννη

Μας έμειναν λοιπόν, οι τηλεπερσόνες, οι τηλεοπτικοί σεφ, τα μοντέλα και οι διάφοροι τραγουδιστές εύπεπτων ασμάτων και οι αγωνιζόμενοι σε διάφορα ριάλιτυ που εξευτελιζόμενοι προσπαθούν να κερδίσουν κάποια χρήματα.  Όπως όμως κάθε ψεύτικο και ανούσιο έτσι και αυτοί θα ξεφτίσουν γιατί φαίνεται ότι έρχεται κάτι καινούριο και πιο ουσιαστικό και έτσι από την εποχή της ανοησίας να μεταβούμε στην εποχή της αλήθειας.



Το κείμενο γράφτηκε για τη στήλη «Πλάτωνας όχι Πρόζακ» του περιοδικού Writers Gang.

Τί Συμβαίνει στην Ελλάδα;

Μία συζήτηση εφ'όλης της ύλης με τη Χριστίνα Γεωργαρά της Τηλεόρασης Όλυμπος. Η Ελλάδα σε κρίση τότε και τώρα και τι μπορούμε να κάνουμε.

Οδηγός Επιβίωσης στην Κρίση – Ο Κανόνας του Αγίου Βενέδικτου

Φωτεινή Μαστρογιάννη

Καὶ τοῦτο εἰδότες τὸν καιρόν, ὅτι ὥρα ἤδη ὑμᾶς ἐξ ὕπνου ἐγερθῆναι, νῦν γὰρ ἐγγύτερον ἡμῶν ἡ σωτηρία ἢ ὅτε ἐπιστεύσαμεν.

Προς Ρωμαίους 13:11

Ο Ροντ Ντρέερ ήταν ένας Μεθοδιστής ιερέας που αποφάσισε να γίνει Χριστιανός Ορθόδοξος. Εκτός όμως από ιερέας είναι και συγγραφέας, συντάκτης και ιστολόγος. Εγραψε το βιβλίο (ελεύθερη απόδοση στα ελληνικά «Η επιλογή του Βενέδικτου, μία στρατηγική για τους Χριστιανούς σε ένα μετά – χριστιανικό έθνος) το οποίο έγινε ευπώλητο και συζητήθηκε εκτενώς.

Ο πατέρας Ροντ βασίστηκε στον Κανόνα του Αγίου Βένεδικτου (540 μ.Χ.) και προτείνει έναν οδηγό επιβίωσης για τους Χριστιανούς σε ένα μετα-χριστιανικό έθνος, όπως αποκαλεί την Αμερική. 

Θεωρώ ότι το βιβλίο παρουσιάζει ενδιαφέρον και για όσους αναζητούν μία ζωή με αξίες, μακριά από τα όσα επιτάσσει η παγκοσμιοποίηση αλλά και για όσους ενδιαφέρονται για τις νέες τάσεις και έχουν ανοικτό μυαλό χωρίς στερεότυπα.

Η Αμερική, μέσα από το βιβλίο του πατέρα Ροντ, εμφανίζεται ως μία χώρα όπου οι χριστιανοί βρίσκονται υπό διωγμό ανεξάρτητα από το εάν οι Δημοκρατικοί ή οι Ρεπουμπλικάνοι έχουν την εξουσία. Το φαινόμενο αυτό παρατηρείται τα τελευταία χρόνια και στη χώρα μας. 

Ο λόγος είναι, σύμφωνα με τον πατέρα Ροντ, ότι η Δύση βρίσκεται σε παρακμή, μία παρακμή που όπως αναφέρει ο φιλόσοφος Αλαστνταιρ ΜακΙντάιρ οφείλεται στο ότι η Δύση παραδόθηκε στον σχετικισμό, στην πεποίθηση ότι οι ηθικές επιλογές μας βασίζονται στο τι θεωρούμε εμείς ως άτομα ότι είναι το σωστό και όχι τι είναι σωστό για το σύνολο.

Σε αυτή την απώλεια αξιών και στον απόλυτο ατομικισμό, ο Γιουβάλ Λεβίν προτείνει για όλους όσους έχουν παραδοσιακές αξίες και υποστηρίζουν το γενικό καλό, αντί του να βρίσκονται σε μεγάλους οργανισμούς και ιδρύματα να διασκορπισθούν στην περιφέρεια και να δώσουν όλη τους την προσοχή στην κοινότητα στην οποία ανήκουν χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι θα πρέπει να αποτραβηχτούν από τη σύγχρονη ζωή.

Ζούμε σε μία εποχή αθεΐας ή το λιγότερο σε μία εποχή αγνωστικιστών. Σύμφωνα με τον Αλεξίς  ντε Τοκβίλ εάν ένα δημοκρατικό έθνος απωλέσει τη θρησκεία του τότε θα  πέσει θύμα ενός άμετρο ατομικισμού, υλισμού και δημοκρατικού δεσποτισμού και αναπόφευκτα «ετοιμάζει τους πολίτες του για σκλαβιά».  Ως εκ τούτου, σύμφωνα με τον ντε Τοκβίλ «θα πρέπει να διατηρηθεί ο Χριστιανισμός στις νέες δημοκρατίες με οποιοδήποτε κόστος».

Σε αυτές τις συνθήκες ποιοι είναι αυτοί που ζουν σύμφωνα με τον Κανόνα του Αγίου Βενέδικτου; Ο πατέρας Ροντ αναφέρει τον Βάτσλαφ Χάβελ, τον πρώτο Πρόεδρο της Τσεχίας, συγγραφέα, αντικαθεστωτικό και δραματουργό. 

Βάτσλαφ Χάβελ

Ο Χάβελ είχε δώσει πολλά παραδείγματα. Ακολουθούν τον Κανόνα του Αγίου Βενέδικτου οι δάσκαλοι που διδάσκουν τα παιδιά όλα όσα δεν θα μάθουν στα κρατικά σχολεία. Οι συγγραφείς που είναι αληθινοί και γράφουν ότι πιστεύουν και βρίσκουν τον τρόπο να τα δημοσιεύσουν ανεξάρτητα από το προσωπικό κόστος που μπορεί να έχουν. Οι ιερείς που ζουν σύμφωνα με τους κανόνες της θρησκείας παρά τα νομικά εμπόδια και τις καταδίκες. Οι καλλιτέχνες που δεν ενδιαφέρονται για την επίσημη άποψη. Οι νέοι που δεν ενδιαφέρονται για την επιτυχία όπως αυτή τους επιβάλλεται από την κοινωνία αλλά αποφασίζουν να ζήσουν μία ζωή με ακεραιότητα ανεξάρτητα από το κόστος. Οι άνθρωποι που αρνούνται να αφομοιωθούν αλλά αντίθετα δημιουργούν τις δικές τους δομές. Ολοι αυτοί ζουν σύμφωνα με τον Κανόνα του Αγίου Βενέδικτου.

Ο πατέρας Ροντ συμβουλεύει να ξεκινήσουμε την αντιπολιτική πολιτική με το να αποτραβηχτούμε από τα πολιτισμικά «πρότυπα» - να κλείσουμε τις τηλεοράσεις και την ενασχόληση με τα κινητά. Να διαβάζουμε βιβλία, να παίζουμε παιχνίδια (προφανώς όχι ηλεκτρονικά), να δημιουργούμε μουσική, να γιορτάζουμε με τους γείτονες, να φτιάξουμε μία εκκλησία ή μία ομάδα εντός της εκκλησίας μας, να δημιουργήσουμε ένα κλασσικό Χριστιανικό σχολείο ή να στείλουμε τα παιδιά μας σε ένα ήδη υπάρχον. Να ασχοληθούμε μετην κηπουρική και να μάθουμε τα παιδιά  να παίζουν μουσική και να φτιάξουν μία μπάντα. Να ασχοληθούμε με τον εθελοντισμό. Συμβουλές που, κατά τη γνώμη μου, προτρέπουν στην επιστροφή σε μία πιο απλή και φυσική ζωή και στη συλλογικότητα.

Αναφορικά με την παιδεία και αυτό που ονομάζεται επιστροφή στην κλασσική Χριστιανική εκπαίδευση, δεν είναι τίποτε άλλο παρά η  επιστροφή στην ελληνορωμαϊκή και χριστιανική παράδοση την οποία τα παιδιά θα πρέπει να μελετήσουν εις βάθος. Ο πατέρας Ροντ αναφέρει ότι η παράδοση αυτή είναι άγνωστη στους σύγχρονους Αμερικάνους και πολύ φοβάμαι ότι θα γίνει άγνωστη και στα σύγχρονα Ελληνόπουλα με όλη αυτή την πολεμική σε οτιδήποτε αφορά την ελληνική ιστορία και τον πολιτισμό και την περίεργη εμμονή στην εξάλειψή της. Η σύγχρονη τάση στην παιδεία είναι να τα αποδίδει όλα στον Διαφωτισμό και αντίθετα η αρχαία Ελλάδα και το Βυζάντιο να καλύπτονται από ένα πέπλο μυστηρίου. Ο στόχος βέβαια είναι ευνόητος και δεν είναι παρά η δημιουργία γενιών αμαθών που θα πλανώνται χωρίς σκοπό, χωρίς ρίζες και οι οποίοι δεν θα αισθάνονται υποχρέωση σε κανέναν άλλο παρά στους εαυτούς τους.

Η λύση θα είναι να πάρουν οι γονείς τα παιδιά τους από τα δημόσια σχολεία και να τους δώσουν την κατάλληλη εκπαίδευση που θα μαθαίνει στα παιδιά την ιστορία και τη θρησκεία. Στην Αμερική, η διδασκαλία κατ’οίκον είναι εφικτή και θεωρώ ότι και στην Ελλάδα επιτρέπεται, εάν και σε αυτό καταλληλότεροι να απαντήσουν είναι οι νομικοί.  Ο πατέρας Ροντ αποκαλεί την κλασσική Χριστιανική εκπαίδευση «νέα αντικουλτούρα», ένας πράγματι ενδιαφέροντας όρος.

Θεωρεί ότι ο διωγμός των χριστιανών θα συνεχισθεί γι’αυτό και προτρέπει οι χριστιανοί να μάθουν μία τέχνη και να επιδεικνύουν πνεύμα αλληλεγγύης μεταξύ τους. Προτρέπει δε να σιωπούν όταν κάτι δεν παραβιάζει τη συνείδησή τους και να αποφεύγουν τις συγκρούσεις . Η σιωπή και ιδιαίτερα μέσω της προσευχής βοηθά επίσης να απαλλαγούμε από το άγχος.

Είναι ιδιαίτερα επιφυλακτικός με την τεχνολογία ειδικότερα με το Διαδίκτυο και τα κινητά γιατί διασπούν την προσοχή και έτσι δεν μπορούμε αφενός να σκεφθούμε αλλά και αφετέρου γιατί είναι ιδιαίτερα επικίνδυνα για τα παιδιά γιατί μέσω αυτών έχουν  πρόσβαση σε πορνογραφικό υλικό κτλ. Αναφέρει δε ότι ο Στηβ Τζομπς δεν άφηνε τα παιδιά του να χρησιμοποιούν τα ipad και περιόριζε αυστηρά την πρόσβασή τους στην τεχνολογία.

Πιστεύει ότι η τεχνολογία δημιουργεί μία νοοτροπία που αποτρέπει τον άνθρωπο να σκεφθεί ότι υπάρχουν σημαντικότερα θέματα και δεν αρκεί η απλή κατασκευή πραγμάτων. Χρησιμοποιώντας τις ελληνικές λέξεις «τέχνη» και «επιστήμη» όπου ενώ η τέχνη είναι η γνώση δημιουργίας/κατασκευής πραγμάτων, η επιστήμη αναφέρεται στη γνώση για το πώς είναι τα πράγματα έτσι ώστε να γνωρίζουμε τι θα πρέπει να κάνουμε. Η τεχνολογία κάνει τη διάδραση με τον εξωτερικό κόσμο να είναι αφηρημένη ενώ πράξεις όπως η κηπουρική, το μαγειρική, η άσκηση, η ραπτική, οι πράξεις που χρησιμοποιούμε τα χέρια μας με άλλα λόγια, βοηθούν στο να έχουμε σχέση με τον πραγματικό κόσμο και να ερχόμαστε σε προσωπική επαφή με τους άλλους ανθρώπους (και όχι μέσω των κοινωνικών μέσων, θα πρόσθετα, που έχουν στην κυριολεξία καθηλώσει τους ανθρώπους μπροστά από μία οθόνη).

Με την τεχνολογία χάνουμε τη συλλογική μας μνήμη και χωρίς μνήμη δεν γνωρίζουμε ποιοι είμαστε και εάν δεν ξέρουμε ποιοι είμαστε τότε κάνουμε ότι μας υπαγορεύουν τα πάθη της στιγμής.

Συνοψίζοντας λοιπόν τις οδηγίες του πατέρα Ροντ, μας προτρέπει να ασχοληθούμε με την κλασσική εκπαίδευση, να μάθουμε ιστορία και να διαβάσουμε τις Γραφές, να επιδεικνύουμε συλλογικότητα και να βοηθάμε ο ένας τον άλλο και να δημιουργούμε δίκτυα αλληλεγγύης, να μάθουμε μία τέχνη και να ασχολούμαστε με χειρωνακτικές ενασχολήσεις, να κλείσουμε την τηλεόραση, να μάθουμε μουσική και να βάλουμε στην άκρη τα κινητά και τα κοινωνικά μέσα. Να συναντιόμαστε με τους άλλους αλλά όπου πρέπει να σιωπούμε.

Φωτεινή Μαστρογιάννη

Αυτός είναι ένας οδηγός επιβίωσης, διαφορετικός από τους άλλους, που υποστηρίζει την  επιστροφή στις παλαιές αξίες για τις δύσκολες και απόλυτα σκοτεινές ημέρες που έρχονται. Η επιλογή για το εάν θα τον εφαρμόσουμε εναπόκειται σε εμάς.

* Rod Dreher "The Benedict Option - A strategy for Christians in a post-Christian nation". Εκδ. Sentinel.

Το κείμενο γράφτηκε για τη στήλη «Πλάτωνας όχι Πρόζακ» που διατηρώ στο ηλεκτρονικό περιοδικό Writer's Gang.

Σωματεμπορία Γυναικών – Η Σκοτεινή Πλευρά της Παγκοσμιοποίησης

 Φωτεινή Μαστρογιάννη

Η σωματεμπορία γυναικών είναι άμεσα συνδεδεμένη με τη σεξουαλική εκμετάλλευση τους. Ο όρος που έχει επικρατήσει είναι η αγγλική λέξη τράφικινγκ και περιλαμβάνει εκτός από τις γυναίκες και τα παιδιά. Διαβάζουμε ότι ο τζίρος από το τράφικινγκ στην Ευρώπη αγγίζει τα 3 δισεκατομμύρια ευρώ ενώ διεθνώς τα 25,7 δισεκατομμύρια δολάρια. Στην Ελλάδα, το διεθνικό τράφικινγκ συνδέεται με τη διακίνηση και αναγκαστική εκπόρνευση αλλοδαπών γυναικών.

Πρόκειται λοιπόν για μία άκρως επικερδή «επιχειρηματική δραστηριότητα» από την οποία δεν επωφελούνται όμως μόνο οι ιδιώτες αλλά και ολόκληρα κράτη.

Λόγω της παγκοσμιοποίησης και των διαρκώς αυξανόμενων κρατικών χρεών (η Ελλάδα εντάσσεται στις άκρως χρεωμένες χώρες), τα χρεωμένα κράτη εξαναγκάζονται από τους δανειστές να ακολουθήσουν πολιτικές που προάγουν την «ανάπτυξη» και να αυξήσουν τα έσοδα από συνάλλαγμα για να αποπληρώσουν τους δυσβάσταχτους τόκους και δάνεια.  Ενώ δεν τίθεται ρητά ως πολιτική, ερευνητές από τη Νότια και Νοτιοανατολική Ασία, υποστηρίζουν ότι τα κράτη που βρίσκονται σε αυτή τη θέση εμμέσως πλην σαφώς στηρίζουν την αύξηση της πορνείας και συνεπώς και του τράφικινγκ γυναικών γιατί αυξάνονται τα έσοδα από συνάλλαγμα που προέρχονται από γυναίκες οι οποίες έχουν εξαναγκασθεί να εργάζονται στη βιομηχανία του σεξ στην αλλοδαπή.

Σε περιοχές όπως είναι η Μανίλα η εσωτερική μετανάστευση των γυναικών από τις αγροτικές στις αστικές περιοχές για εύρεση εργασίας τις οδηγεί στο τράφικινγκ. Η εστίαση της κυβέρνησης στην ανάπτυξη του τουρισμού ενθαρρύνει και τον επονομαζόμενο «ψυχαγωγικό» τουρισμό και συχνά αποτελεί και κρατική προώθηση της βιομηχανίας του σεξ στις περιοχές αυτές.  Το Διαδίκτυο έχει παίξει  σημαντικό ρόλο στην προώθηση του τράφικινγκ γυναικών στο εξωτερικό. Η έμμεση κρατική πολιτική και ενθάρρυνση από την πλευρά του κράτους των Φιλιππινών στη μετανάστευση των γυναικών αποτέλεσε και σημαντική διευκόλυνση του τράφικινγκ.

Μία παρόμοια κατάσταση περιγράφεται και για το Νεπάλ όπου εκεί το τράφικινγκ γυναικών συνδέεται και με το χαμηλό εκπαιδευτικό επίπεδο του γυναικείου πληθυσμού, τη φτώχεια, τον έντονο σεξισμό εναντίον των γυναικών, την περιθωριοποίηση κοινωνικών ομάδων και την έλλειψη οικονομικών ευκαιριών στους αγροτικούς πληθυσμούς.

Η παγκοσμιοποίηση έδωσε την ευκαιρία σε αρκετές γυναίκες να αναζητήσουν ένα καλύτερο μέλλον στο εξωτερικό. Ωστόσο, οι θέσεις εργασίας δεν είναι αρκετές και δεν μπορούν να καλύψουν τη ζήτηση. Οι σωματέμποροι έχουν αδράξει την ευκαιρία και παρασύρουν τις γυναίκες στη βιομηχανία του σεξ υποσχόμενοι εργασιακές ευκαιρίες (που δεν υπάρχουν) ενώ αυτοί επωφελούνται από τη σεξουαλική εκμετάλλευση των γυναικών. Αυτή είναι άλλη μία σκοτεινή πλευρά της παγκοσμιοποίησης.

Η Ελλάδα φαίνεται ότι ακολουθεί έναν παρόμοιο δρόμο με τις χώρες αυτές. Βαθύτατα χρεωμένη χωρίς καμία ελπίδα ευημερίας για τους κατοίκους της, με μία οικονομική στρατηγική που υπαγορεύεται από τους δανειστές, με υπερβολική έμφαση στον τουρισμό και κατ’επέκταση στη βιομηχανία του σεξ (βρίθουν οι περιγραφές για τα κυκλώματα πορνείας και μαφίας σε τουριστικά νησιά όπως είναι η Μύκονος), με έμμεση προτροπή των κατοίκων για μετανάστευση στο εξωτερικό λόγω έλλειψης επαγγελματικών ευκαιριών (μάλιστα χρησιμοποιείται εύσχημα η φράση «τα καλύτερα μυαλά πάνε στο εξωτερικό» ως προτροπή για τη μετανάστευση, υπονοώντας ότι μόνο οι βλάκες ή έστω τα «μυαλά» που δεν είναι τόσο καλά παραμένουν στη χώρα), έχοντας ως απώτερο στόχο τη συλλογή συναλλάγματος για την αποπληρωμή ενός αμφισβητούμενου χρέους.  

Φωτεινή Μαστρογιάννη

Αυτή είναι άλλη μία σκοτεινή πλευρά τόσο της παγκοσμιοποίησης όσο και της διαφημιζόμενης αλλά ασαφούς οικονομικής «ανάπτυξης».  Θα την ανεχθούμε κλείνοντας συνεχώς τα μάτια και αποφεύγοντας την πραγματικότητα; Η πραγματικότητα όμως δεν αποφεύγεται αλλά αντιμετωπίζεται.

Το παραπάνω κείμενο δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά στη στήλη «Πλάτωνας όχι Πρόζακ» του ηλεκτρονικού περιοδικού Writers Gang.