Αλλαγή δεν γίνεται χωρίς κοινωνικά κινήματα

Φωτεινή Μαστρογιάννη 

Προκαλεί εντύπωση το γεγονός ότι σε όλες τις συζητήσεις που ασχολούνται μονοδιάστατα (δυστυχώς) με την οικονομία αλλά και την πολιτική δεν λαμβάνουν υπόψη τους την κοινωνία και τον βαθμό που έχει αλλάξει τόσο σε τοπικό όσο και σε διεθνές επίπεδο. Η ολιστική θεώρηση του θέματος μπορεί να οφείλεται σε απλή άγνοια (που δεν παύει όμως να είναι απαράδεκτη εάν όχι εγκληματική) ή/και σε κακώς εννοούμενους τεχνοκράτες με έλλειψη στρατηγικής σκέψης.

Η κοινωνική αλλαγή όμως είναι αναπόφευκτη. Οι παράγοντες που την προκαλούν είναι η ανακάλυψη, το αναπόφευκτο της κοινωνικής σύγκρουσης, ο τεχνολογικός  ντετερμινισμός (σημ. με πολύ απλά λόγια είναι η θεωρία που υποστηρίζει ότι η κοινωνία δεν μπορεί να επιδράσει στην τεχνολογία) οι τεχνολογικές εφευρέσεις, η γνώση, οι πεποιθήσεις και οι αξίες, οι πολιτιστικές επαφές, η πολιτισμική διάχυση και η ύπαρξη κοινωνικών κινημάτων. 

Ζούμε ήδη την τέταρτη κοινωνική επανάσταση που είναι η επανάσταση που βασίζεται στις τεχνολογικές ανακαλύψεις, είναι η επανάσταση του μικροτσιπ και τις επιπτώσεις της δεν τις έχουμε δει πλήρως ακόμα.

Η διάχυση της επικοινωνίας μέσω της τεχνολογίας έχει αλλάξει ήδη τις σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων.  Η ανταλλαγή πληροφοριών είναι πιο εύκολη, οι άνθρωποι επικοινωνούν με όλο τον κόσμο χωρίς να χρειάζεται να ταξιδέψουν. Σύμφωνα δε με τον κοινωνιολόγο Ογκμπουρν (Ogburn), πρώτα αλλάζει η τεχνολογία και στη συνέχεια αλλάζει η κοινωνία δηλαδή με άλλα λόγια τρέχουμε να προλάβουμε την τεχνολογία και προσαρμόζουμε τη ζωή μας αντίστοιχα.

Η σύγκρουση είναι και αυτή ένας παράγοντας αλλαγής και στην ανάλυση των συγκρούσεων βλέπουμε να ακολουθείται, από τους ειδικούς επιστήμονες, η μαρξιστική συλλογική της θέσης-  αντίθεσης- σύνθεσης. Η θέση είναι ο διαχωρισμός των κρατών σε φτωχά και πλούσια ανάλογα με την πρόσβαση που έχουν στις αγορές και στους πόρους. Η μνησικακία των φτωχών κρατών για την έλλειψη αυτής της πρόσβασης αποτελεί την αντίθεση. Εάν ένα από τα λιγότερο βιομηχανοποιημένα κράτη αποκτήσει σχετικό πλούτο ή πολεμική ισχύ τότε θα πιέσει για αναδιανομή των πόρων (πιθανόν μία τέτοια περίπτωση να είναι το Ιράν). Η ανακατανομή ισχύος είναι πολύ πιθανόν να δημιουργήσει κοινωνικά κινήματα τα οποία είτε προωθούν είτε αντιτίθενται στην αλλαγή. 

Τα κοινωνικά κινήματα, ως παράγοντας κοινωνικής αλλαγής, παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Οι κοινωνιολόγοι υποστηρίζουν ότι τα κοινωνικά κινήματα έχουν τρία στάδια. Το πρώτο στάδιο είναι η ανησυχία και η αναταραχή, το δεύτερο στάδιο είναι η κινητοποίηση, οργάνωση και  θεσμοθέτηση ενώ το τελευταίο στάδιο αφορά την παρακμή χωρίς όμως να αποκλείουν την αναζωπύρωση όπου οι αντιτιθέμενες πλευρές αναζωογονούν η μία την άλλη βλ. το κίνημα υπέρ και κατά των εκτρώσεων στην Αμερική. 

Το πρώτο στάδιο είναι και αυτό στο οποίο πολλά κοινωνικά κινήματα αποτυγχάνουν. Στο στάδιο αυτό (δηλ. της ανησυχίας και της αναταραχής) οι άνθρωποι είναι δυσαρεστημένοι με την κατάσταση που επικρατεί και αναδύονται  ηγέτες που εκφράζουν αυτή τη δυσαρέσκεια. Ο λόγος αποτυχίας των κινημάτων στο στάδιο αυτό είναι ότι δεν έχουν αρκετή υποστήριξη.  Πιθανό παράδειγμα να είναι στην περίπτωση της Ελλάδας το Κίνημα των Αγανακτισμένων, το πρώτο μαζικό κίνημα στην Ευρώπη (κάτι που έχουν ξεχάσει οι περισσότεροι). 

Μέσα από το κίνημα αυτό αναδείχτηκαν κάποιες ηγετικές μορφές, πολλές από αυτές επεδίωξαν θέσεις εξουσίας και τελικά τις απέκτησαν, κάνοντας πολλούς να αμφιβάλλουν για την αγνότητα των τότε προθέσεών τους. Ο λόγος αποτυχίας του Κινήματος των Αγανακτισμένων, δεν είναι μόνο η έλλειψη υποστήριξης που αναφέρουν οι κοινωνιολόγοι  αλλά κυρίως οι πράξεις βίας  (βλ.  δολοφονία των ανθρώπων στη Μαρφίν) και η ίδια η αδυναμία των ηγετικών μορφών του που αποδείχτηκαν αρκετά ευάλωτοι στα θέλγητρα της εξουσίας. 

Όχι μόνο αυτό αλλά αποδείχτηκαν ανεπαρκείς σε ένα βασικό παράγοντα που είναι αυτός της κινητοποίησης των πόρων δηλαδή της οργάνωσης και απόκτησης πόρων όπως είναι χρήματα αλλά και σωστής εκμετάλλευσης του χρόνου και των δεξιοτήτων των ανθρώπων που τους ακολούθησαν. Θα πρόσθετα επίσης και την έλλειψη επαρκούς χρησιμοποίησης, από την πλευρά τους, της τεχνολογίας ως μέσου επικοινωνίας  ειδικότερα ως αντίβαρου  της έλλειψης υποστήριξης από τα ΜΜΕ (στο σημείο αυτό να αναφέρω ότι ήταν και είναι  άκρως απογοητευτική η έλλειψη γνώσεων επικοινωνίας από τους ηγέτες των κινημάτων, δεν δόθηκε η πρέπουσα προσοχή στο άκρως σημαντικό αυτό θέμα για την επιτυχία ενός κινήματος).  Υπήρξε με άλλα λόγια σαφέστατη έλλειψη ικανούς ηγεσίας στο Κίνημα των Αγανακτισμένων και το Κίνημα οδηγήθηκε σε πλήρη αποτυχία και απογοήτευση. 

Η θεσμοθέτηση που αφορά το επόμενο στάδιο, στην περίπτωση που το κίνημα δεν έχει αποτύχει στο πρώτο στάδιο, είναι η δημιουργία επίσημης ιεραρχίας που βρίσκεται στα χέρια κάποιων που ενδιαφέρονται περισσότερο για την εξουσία και την προβολή παρά για το ίδιο το κίνημα. Αυτό το είδαμε και με το πλήθος κινημάτων και μικρών κομμάτων που δημιουργήθηκαν μετά το Κίνημα των Αγανακτισμένων και δεν είναι απορίας άξιον που οδηγήθηκαν στην παρακμή που είναι και το τελευταίο εάν και όχι αναπόφευκτο στάδιο. Δεν είναι αναπόφευκτο γιατί μπορεί να αναδειχθούν νέοι ηγέτες οι οποίοι να είναι πιο ιδεαλιστές αλλά και με μεγαλύτερο πείσμα κάτι που θα οδηγήσει στην αναζωπύρωση του κινήματος. Δυστυχώς στην χώρα μας δεν έχει προκύψει κάτι τέτοιο,  μέχρι στιγμής, κάτι που φαίνεται και από τη γενική απογοήτευση για το έλλειμμα ηγεσίας. 

Φωτεινή Μαστρογιάννη

Το ερώτημα όμως παραμένει για το εάν θα  προκύψουν νέα δυναμικά κινήματα αλλαγής στη χώρα μας ή  η παρακμή θα είναι οριστική με ότι αυτό μπορεί να σημαίνει για τη βιωσιμότητα της κοινωνίας.