Φωτεινή Μαστρογιάννη
«Η ιστορική χρήση της
πληροφορίας ως δύναμης μέχρι τώρα περιοριζόταν στα έθνη-κράτη. Σήμερα, ένας
μπλόγκερ μπορεί να επηρεάσει μια εκλογή,
μια ανάρτηση στο διαδίκτυο μπορεί να στρατολογήσει έναν τρομοκράτη, και ένα
ντοκουμέντο να δημιουργήσει φόβο στα πιο ισχυρά κράτη, όλα με ελάχιστο κόστος
και χωρίς το βάρος των γραφειοκρατικών κανόνων, εθνικών αξιών ή της επίβλεψης»
Το Διαδίκτυο έφερε πραγματική επανάσταση όχι μόνο στην ενημέρωση αλλά και στην
κυριολεξία όπως συνέβηκε με την περίπτωση της Αραβικής Άνοιξης. Ο Αιγύπτιος ακτιβιστής Γουαέλ Γκόνιμ είπε χαρακτηριστικά «εάν θέλεις να ελευθερώσεις τους ανθρώπους, δώσε τους το Διαδίκτυο».
Το Διαδίκτυο είναι
ποικιλόμορφο και πλούσιο σε περιεχόμενο. Τα προσωπικά ιστολόγια (blogs), τα podcasts αλλά και οι ιστοσελίδες ενημερωτικού χαρακτήρα κερδίζουν διαρκώς έδαφος
με αποτέλεσμα η παραδοσιακή έντυπη δημοσιογραφία και η τηλεόραση να φθίνουν
γιατί αφενός οι πολίτες έχουν βαρεθεί τις προκατασκευασμένες ειδήσεις και τα
συμφέροντα που εξυπηρετούν αλλά αφετέρου και γιατί οι ίδιοι θέλουν να παράγουν
την είδηση.
Κάποιοι ισχυρίζονται ότι τα προσωπικά ιστολόγια αλλά και η
γενικότερη συμμετοχή στα κοινωνικά μέσα ενθαρρύνουν τη δημοσιογραφία των
πολιτών και τον διαδικτυακό ακτιβισμό (Χασάμ ελ Χαμαλάουϊ – «σε μία δικτατορία,
η ανεξάρτητη δημοσιογραφία είναι από μόνη της μία μορφή ακτιβισμού και η
διάδοση της πληροφορίας είναι ουσιαστικά μία πράξη αντίδρασης») ενώ κάποιοι άλλοι θεωρούν ότι αυξάνει απλώς
την παθητικότητα (Μαλέκ Μουσταφά - «δεν αρκεί να γράφει κάποιος. Το μπλόγκινγκ
πρέπει να συνδυάζεται με δράση στους δρόμους διαφορετικά είναι μία άδεια,
άχρηστη διαμαρτυρία»).
Σίγουρα όμως έχει αλλάξει τη μορφή της ενημέρωσης, η
οποία έγινε και πιο διαδραστική γιατί ο αναγνώστης μπορεί να γράφει τα σχόλια του τα οποία πλέον απαντώνται από τον
συγγραφέα του κειμένου άμεσα ή σχεδόν άμεσα. Ο αναγνώστης μπορεί κι αυτός να
γίνει παραγωγός της είδησης καταγράφοντας την ή συμπληρώνοντάς την εκφράζοντας την άποψή του.
Η
καταγραφή της είδησης από τον απλό πολίτη πλέον από γραπτή μπορεί να γίνει και
με μορφή βίντεο (οπτικοακουστική) γι’αυτό και το YouTube
θεωρείται ως η πιο «εκρηκτική» μορφή κοινωνικών μέσων. Η δύναμη του
βίντεο είναι τεράστια και σύμφωνα με έναν από τους συνιδρυτές του Hubspot, το 2017 το 50% όλων των
μάρκετινγκ ενεργειών θα είναι σε μορφή βίντεο κι αυτό λόγω της δύναμης του
μέσου.
Η ευελιξία
λοιπόν που παρέχει το διαδίκτυο για την παραγωγή ειδήσεων συνεισφέρει στη
δημοκρατία γιατί ο καθένας μπορεί να εκφράσει την προσωπική του άποψη και να
ενημερώσει, σύμφωνα με τον Μπέκετ «η δημοσιογραφία απελευθερώνεται μέσω της δημόσιας συμμετοχής».
Ένας μπλόγκερ
μπορεί να ενημερώσει χιλιάδες άλλους σε τοπικό αλλά και σε παγκόσμιο επίπεδο,
χωρίς κανένα κόστος για τον ίδιο, δυνατότητα που θα του ήταν απαγορευμένη στα
παραδοσιακά μέσα όπως η τηλεόραση λόγω κόστους αλλά και λόγω έλλειψης πρόσβασης
γιατί τα παραδοσιακά μέσα, όπως ανέφερα παραπάνω, εξυπηρετούν τα συμφέροντα των
ιδιοκτητών τους συνεπώς η είδηση απέχει μακράν της αντικειμενικότητας και της
αλήθειας. Οι μπλόγκερς έχουν δημιουργήσει και τον δικό τους κώδικα δεοντολογίας
(π.χ. ανάρτηση της πηγής, αναφορά στο πρωτότυπο άρθρο) αλλά και συλλόγους που
απέχουν όμως από τα επαγγελματικά σωματεία και ενώσεις των παραδοσιακών
δημοσιογράφων.
Φυσικά,
γνωρίζοντας τη φθίνουσα πορεία των παραδοσιακών μέσων στον τομέα της
ενημέρωσης, ειδικότερα για τις νεαρότερες ηλικίες, οι ιδιοκτήτες τους έχουν
εισέλθει και στο Διαδίκτυο, παρακολουθώντας τις τάσεις από γνωστούς μπλόγκερς
(βλ. και κείμενό μου «Διαμορφωτές κοινής γνώμης») και πολλές φορές
αναπαράγοντας ειδήσεις από αυτούς.
Λόγω της φύσης του Διαδικτύου δεν μπορούν
να το ελέγξουν όπως κάνουν με την τηλεόραση, την εφημερίδα και το
ραδιόφωνο. Η αναπαραγωγή ειδήσεων από
τους μπλόγκερς γίνεται γιατί η έμφαση στο μπλόγκινγκ δίνεται στην αξιοπιστία
και όχι στην αντικειμενικότητα. Ένας μπλόγκερ που θεωρείται αξιόπιστος και
αυθεντικός κερδίζει μεγάλο μέρος του κοινού.
Η
δημοσιογραφία πλέον πέραν από υπόθεση του κάθε απλού πολίτη μετατρέπεται σε
«δικτυωμένη» - η είδηση μεταφέρεται αλλά και καταγράφεται με κινητά τηλέφωνα, με το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, με διαδικτυακές κάμερες, κοινοποιείται στα
κοινωνικά μέσα (στο σημείο αυτό να επισημανθεί ότι τα κοινωνικά μέσα δεν μένουν
στατικά αλλά εξελίσσονται διαρκώς βλ. παραγωγή και ανάρτηση βίντεο στο Facebook) κτλ.
Ο μέσος αναγνώστης μπορεί
πλέον να έχει πρόσβαση σε πλούσιο περιεχόμενο χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι
θα πρέπει να δέχεται τον ορυμαγδό αυτό της πληροφορίας χωρίς να ασκεί την
κριτική του ικανότητα.
Το
δημοκρατικό πλαίσιο του Διαδικτύου (δημοκρατικό τουλάχιστον προς το παρόν γιατί
ακούγονται και διαβάζονται κινήσεις από την πλευρά κάποιων κυβερνήσεων για τον
έλεγχο και τον περιορισμό του ως πράξη χειραγώγησης της κοινής γνώμης) ευνοεί
και τον διαδικτυακό ακτιβισμό ο οποίος συνδέεται άμεσα με τη δημοσιογραφία των
πολιτών.
Ο διαδικτυακός ακτιβισμός στοχεύει στη
διάδοση της πληροφορίας, στην κινητοποίηση ομάδων πολιτών και στη
δράση (το τελευταίο είναι απαραίτητο για την πραγματοποίηση κοινωνικών αλλαγών
– «χωρίς το Διαδίκτυο δεν θα μπορούσαμε να συνδεθούμε με ανθρώπους που ήταν το
ίδιο αναστατωμένοι με εμάς από την κρίση – δεν μας αρκεί όμως να μένουμε απλώς
στο Διαδίκτυο. Ξεκινάμε από εκεί και στη συνέχεια διαμαρτυρόμαστε στους
δρόμους» - Αρχηγός Zaitokukai από το Το Διαδίκτυο και ο Πατριωτισμός).
Στα
κοινωνικά μέσα (και στην Ελλάδα) βλέπουμε ομάδες ακτιβιστών που στοχεύουν στην
κινητοποίηση, προσεγγίζοντας «επώνυμους», διαμορφωτές γνώμης και άτομα επιρροής
κάτι που δεν θα μπορούσαν να κάνουν σε άλλες εποχές. Κινήσεις ιδιαίτερα
σημαντικές για ακτιβιστές που οι απόψεις τους έρχονται σε αντίθεση με τις
κατεστημένες. Στην Ελλάδα, αρκετές από τις προσπάθειες αυτές
αποτυγχάνουν λόγω έλλειψης οργάνωσης και αδυναμίας εύρεσης των διαμορφωτών
γνώμης και ατόμων επιρροής οι οποίοι δεν είναι απαραίτητα οι γνωστοί «επώνυμοι»
των παραδοσιακών μέσων αλλά και λόγω έλλειψης γνώσεων μάρκετινγκ (παραδοσιακού και ψηφιακού) που θα
καθιστούσαν τις προσπάθειες αυτές ευρύτερα γνωστές. Ένας άλλος λόγος αποτυχίας
είναι γιατί οι αναγνώστες και συμμετέχοντες δεν κοινοποιούν σε άλλους την
είδηση και έτσι αυτή περιορίζεται σε ένα μικρό κοινό. Οι κοινοποιήσεις των
ειδήσεων είναι ένας σημαντικός παράγοντας ενημέρωσης, εγρήγορσης και
καταπολέμησης της αδράνειας.
Λόγος
αποτυχίας είναι ότι μεγάλο μέρος του κοινού προσέχει και κριτικάρει τις
διαστρεβλωμένες ειδήσεις των παραδοσιακών ΜΜΕ αντί του να μεταφέρει κοινοποιώντας σε τρίτους, ειδήσεις όπως είναι η αναγγελία μίας πορείας, μίας
συγκέντρωσης κτλ.
Συνεπώς,
όταν οι προσπάθειες αυτές δεν χαίρουν ευρύτερης δημοσιότητας και προώθησης
είναι αμφίβολο κατά πόσο το πολιτικό σύστημα θα προβληματιστεί γι’αυτές και θα
τους δώσει κάποια σημασία.
Η
δημοσιογραφία των πολιτών και ο διαδικτυακός ακτιβισμός πρέπει να συνοδεύονται
από δράση και συμμετοχή για να επιτύχουν αλλαγές.
 |
| Φωτεινή Μαστρογιάννη |
Είναι οι Έλληνες διατεθειμένοι
να τις κάνουν, το επιθυμούν ή ενδιαφέρονται μόνο για τον εαυτό τους και τίποτε
άλλο; «Πέραν της οικονομικής ευημερίας χάσαμε τον πολιτισμό και τις παραδόσεις
που κληρονομήσαμε από τους προγόνους μας. Ξεχάσαμε ή και γελοιοποιήσαμε την
ιστορία μας. Χάσαμε το σθένος να
υπερασπιστούμε την χώρα μας και να αφοσιωθούμε στο κοινωνικό καλό. Και τώρα η
κοινωνία μας υποφέρει από την τάση του να ενδιαφέρεται κάποιος αποκλειστικά για
τον εαυτό του και να νοιάζεται μόνο για την ευχαρίστησή του». Ganbare Nippon.
* Ο τίτλος του κειμένου είναι παράφραση
του τίτλου του βιβλίου του Γάλλου διαφημιστή Ζακ Σεγκελά «Mην πείτε στη μάνα μου ότι είμαι
διαφημιστής. Νομίζει ότι παίζω πιάνο σε μπορντέλο...»
Προτεινόμενα Αναγνώσματα
Bulckley, K.
2012. The rise of citizen journalism. Διαθέσιμο στο:
<https://www.theguardian.com/media/2012/jun/11/rise-of-citizen-journalism>
Kumahira, T.
2015.Modeling Internet-Based citizen activism and foreign policy: The Islands
Dispute between China
Lindsey, R.
2013. What the Arab Spring Tells Us About the Future of
Social Media in Revolutionary Movements. Διαθέσιμο
στο:<http://smallwarsjournal.com/jrnl/art/what-the-arab-spring-tells-us-about-the-future-of-social-media-in-revolutionary-movements>
Μαστρογιάννη, Φ. Διαμορφωτές Κοινής Γνώμης.
Διαθέσιμο στο:<http://mastroyanni.blogspot.gr/2017/06/blog-post_23.html>
