Η Ανατομία του Αυταρχισμού

Φωτεινή Μαστρογιάννη

Η Άνοδος των «Αρίστων» και η Δύναμη του Αυταρχισμού

«Υπάρχουν άνθρωποι που προκαλούν ευτυχία όπου πηγαίνουν, άλλοι όποτε φεύγουν.»

— Οσκαρ Ουάιλντ

Η φράση του Οσκαρ Ουάιλντ αποτυπώνει τη χαρά απαλλαγής από τον αυταρχικό ηγέτη.

Στις μέρες μας παρατηρούμε μία ολοένα και μεγαλύτερη τάση συγκέντρωσης της εξουσίας σε αυτοκαθοριζόμενους «άριστους», οι οποίοι συχνά αγνοούν τη γνώμη των πολιτών που εξουσιάζουν, και ενίοτε τους λοιδορούν ανοιχτά. Πρόκειται για μία σαφέστατη στροφή στην αυταρχική διακυβέρνηση. Γιατί, όμως, συμβαίνει αυτό και ποιος είναι ο συσχετισμός του με την οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη;

Σκελετοί στο Ντουλάπι: Ποιος Κερδίζει από τον Αυταρχισμό;

Σύμφωνα με σχετικές έρευνες, η αυταρχική κυβέρνηση ελέγχεται από έναν συγκεκριμένο δυνάστη, ο οποίος ενδιαφέρεται για τη διαφορά μεταξύ των εσόδων που συλλέγονται από τη φορολογία και των κρατικών δαπανών.

Ο δυνάστης παρέχει ορισμένες μόνο κρατικές υπηρεσίες  για να αυξήσει τα ποσά που μπορεί να λάβει από μία οικονομία. Ο δυνάστης αποκαλείται από τον Μανκούρ Ολσον (Mancur Olson) «σταθερός ληστής» και αναδεικνύει μία σημαντική διάσταση της αυταρχικής διακυβέρνησης: την επιδίωξή του να λάβει τα μεγαλύτερα δυνατά έσοδα ελαχιστοποιώντας τις κοινωνικές δαπάνες.

 Εκλογές-Βιτρίνα: Όταν η Ψήφος Είναι Διαδικαστική

Η αυταρχική κυβέρνηση δεν καλείται απαραίτητα δικτατορία. Μπορεί να επιτρέπει την ύπαρξη άλλων κομμάτων και να διατηρεί εκλογές που, όμως, σε αυτή την περίπτωση είναι τυπικές και όχι πραγματικές.

Ο λόγος που επιτρέπει την ύπαρξη κομμάτων και εκλογών είναι για να αποφύγει την πιθανότητα εξέγερσης και να δημιουργήσει συνεργασίες. Αυτές οι αυταρχικές διακυβερνήσεις ονομάζονται “μερική δημοκρατία” και “εκλογικός αυταρχισμός”. Παρά την ύπαρξη εκλογών, ο δυνάστης δεν θα εγκαταλείψει τη θέση του αν τα αποτελέσματα είναι εναντίον του. Ο ρόλος των εκλογών, σε αυτή την περίπτωση, είναι η νομιμοποίηση του καθεστώτος, δίνοντας του μία αίσθηση “δημοκρατίας”.

Η αυταρχική διακυβέρνηση χρησιμοποιεί επίσης τους νόμους  για να νομιμοποιήσει τις πράξεις της. Μπορεί για παράδειγμα να ευνοεί συγκεκριμένα επιχειρηματικά συμφέροντα με αδιαφανή τρόπο και να δημιουργεί νόμους για να νομιμοποιήσει αυτή την αδιαφάνεια και τη διαφθορά.

Απάθεια και Σιωπή: Η Ψυχολογία του Πολίτη Υπό Αυταρχική Διακυβέρνηση

Η διακυβέρνηση αυτού του τύπου δημιουργεί απαθείς πολίτες και έλλειψη κινητοποίησης από την πλευρά τους και είναι αυτό που διαχωρίζει την αυταρχική από την ολοκληρωτικού τύπου διακυβέρνηση.

Σύμφωνα με πρόσφατες έρευνες, τα αυταρχικά πολιτεύματα παρέχουν αγαθά όχι μόνο στην υποστηρικτική τους βάση αλλά και σε όλους όσους μπορούν να τα απειλήσουν, π.χ. με μία εξέγερση, χρησιμοποιώντας “καρότα”, όπως είναι για παράδειγμα η παροχή κοινωνικής ασφάλισης στους εργάτες των πόλεων από το Κινεζικό Κομμουνιστικό Κόμμα. Ίσως αυτό να εξηγεί, έστω και μερικώς, τη διαπιστωμένη σιωπή και ανυπαρξία αντιπολίτευσης στο υπάρχον πολιτικό σύστημα.

Αν η αντιπολίτευση είναι αδύναμη, γιατί π.χ. δεν έχει ιδεολογία ή ηγέτες, τότε ο δυνάστης δεν μοιράζεται κανένα οικονομικό όφελος μαζί της αλλά επιλέγει πολιτικές που διευκολύνουν τη συνεργασία με αυτήν τότε η αντιπολίτευση δεν επαναστατεί. Όταν, όμως, η αντιπολίτευση είναι ισχυρή, τότε ο δυνάστης μοιράζεται αρκετά οικονομικά οφέλη προκειμένου να αποτρέψει την αντιπολίτευση από την εξέγερση.

Πληθυσμός, Μετανάστευση και Αυταρχισμός: Ένα Ισχυρό Κοκτέιλ Εξουσίας

 Ενδιαφέρουσα είναι επίσης η δημογραφική αλλαγή που παρατηρείται σε όλη την Ευρώπη και κυρίως στη χώρα μας. Ο ολοένα και αυξανόμενος και μη ελεγχόμενος αριθμός παράνομων μεταναστών εξυπηρετεί τις αυταρχικές κυβερνήσεις, οι οποίες έχουν λόγους να αυξήσουν τον πληθυσμό που κυβερνούν. Αυτή η αύξηση του πληθυσμού επιτυγχάνεται με την προσέλκυση μεταναστών ή με την επέκταση της επικράτειάς τους (ειρηνικά ή μη). Ποιοι είναι όμως αυτοί οι λόγοι; Κυρίως οικονομικοί γιατί το εισόδημα του δυνάστη είναι ανάλογο του πληθυσμού που διοικεί μείον το κόστος προσέλκυσης νέων ανθρώπων οι οποίοι θα βρίσκονται υπό την εξουσία του. Αυτός είναι και ο λόγος που οι αυταρχικές κυβερνήσεις γίνονται επιθετικές.

Αντίσταση στον Αυταρχισμό: Οι Μικρές Πράξεις φέρνουν Μεγάλες Αλλαγές

Το ερώτημα που τίθεται, δεδομένης της παγκόσμιας στροφής σε αυταρχικά μοντέλα διακυβέρνησης, είναι πώς μπορούν αυτά να αναχαιτιστούν. Πώς μπορεί ο εξαθλιωμένος, απογοητευμένος και απαθής πολίτης να αντισταθεί; Θα αντισταθεί ή θα επιβεβαιώσει τον Γκυστάβ Λε Μπον που υποστηρίζει ότι οι μάζες επιθυμούν τον αυταρχικό ηγέτη;

Ακολουθούν μερικές  προτάσεις:

Βασικό κίνητρο για την αντίσταση είναι η κατανόηση των επιβλαβών συνεπειών του αυταρχισμού για την κοινωνία, η οποία επιτυγχάνεται με την ανάπτυξη κριτικής σκέψης και τη συζήτηση με μικρές ομάδες ομοϊδεατών. Η ανάπτυξη δικτύων αλληλεγγύης είναι επίσης πολύ βασική. Προωθείται σκόπιμα ο ατομικισμός γιατί συντηρεί τα αυταρχικά καθεστώτα, ενώ η αλληλεγγύη των πολιτών τα θέτει σε κίνδυνο εξαφάνισης.

Οι πολίτες μπορούν να οργανωθούν και να συνεργαστούν με ομάδες που προωθούν συγκεκριμένες ιδέες, π.χ. προστασία καταναλωτών, προώθηση ασφαλών μεταφορών (βλ. Θύματα Τεμπών κτλ.). Σημαντική είναι επίσης και η πολιτιστική αντίσταση μέσω της γλώσσας, της τέχνης, της μουσικής και της λογοτεχνίας.

Για τον πολιτιστικό ιμπεριαλισμό είχα αναφερθεί στο κείμενό μου Δεν είμαστε ξενομανείς, είμαστε δημιουργικοί ανυπάκουοι.  Δυστυχώς έκτοτε το θέμα της γλώσσας χειροτέρευσε γιατί ακόμα και επιφανή άτομα που επιδιώκουν τη διαφοροποίηση τους από το υπάρχον σύστημα, χρησιμοποιούν κατά κόρον αγγλικές λέξεις στην ομιλία τους ακόμα και όταν υπάρχουν οι αντίστοιχες ελληνικές. Το γεγονός αυτό δείχνει και την ουσιαστική ασυναίσθητη υποταγή τους στον πολιτιστικό ιμπεριαλισμό και στον αυταρχισμό που αυτός συνεπάγεται όσο και εάν δηλώνουν το αντίθετο. Πέραν αυτού, η έλλειψη ουσιαστικής και πραγματικής διανόησης που θα προστατεύσει τη γλώσσα και θα δημιουργήσει αξιόλογα ελληνικά πολιτιστικά έργα είναι άλλη μία επικίνδυνη ένδειξη επικράτησης όχι μόνο του αυταρχισμού αλλά και εξαφάνισης του έθνους.

Η διανόηση δεν είναι οι κουλτουριάρηδες όπως χαρακτηρίστηκαν στο παρελθόν, εκφώνηση απαξιωτική που πιθανότατα είχε τη σκοπιμότητα αποστέρησης του λαού από το λαμπρό του κομμάτι που είναι οι διανοούμενοι οδηγώντας έτσι τον λαό σε πνευματική αποστέρηση και οπισθοδρόμηση.

Φωτεινή Μαστρογιάννη

 Συνεπώς, ο μέσος άνθρωπος θα πρέπει να στηρίξει τις  εναλλακτικές δημόσιες φωνές που εκφράζουν έναν πραγματικά αυθεντικό λόγο και προβάλλονται μέσω εναλλακτικών και όχι συστημικών δικτύων επικοινωνίας προκειμένου να αναδειχθούν μέσα από αυτή την κοινωνική και πολιτιστική όσμωση οι φωνές που θα μπορέσουν να οδηγήσουν στη δημοκρατία.

 Το κείμενο  "Η Ανατομία του Αυταρχισμού" σε βίντεο δημιουργίας Πολυξένης Λυκίδου

Πηγές

 

Berg, A. The Stationary Bandit and His Stationary Captives. Διαθέσιμο στο: https://ssrn.com/abstract=3474083 

Chandra, S.Rudra, N., 2013. Reassessing the Links between Regime Type and Economic Performance: Why Some Authoritarian Regimes Show Stable Growth and Others Do Not. Cambridge University Press. Διαθέσιμο στο: https://www.cambridge.org/core/journals.

Duckett, J., Wang, G. (2017). Why do Authoritarian Regimes Provide Public Goods? Policy Communities, External Shocks and Ideas in China’s Rural Social Policy Making. Europe-Asia Studies, 69(1), 92–109. https://doi.org/10.1080/09668136.2016.1274379

Ekman, J.,Amnå, E. "Political participation and civic engagement: Towards a new typology" Human Affairs, vol. 22, no. 3, 2012, pp. 283-300. https://doi.org/10.2478/s13374-012-0024-1

Gandhi, J. and Przeworski, A. (2006) 'Cooperation, Cooptation, and Rebellion Under Dictatorships', Economics & Politics, 18(1), pp. 1-26. doi: 10.1111/j.1468-0343.2006.00160.x.

Hellmeier, S. and Weidmann, N.B. (2020) 'Pulling the Strings? The Strategic Use of Pro-Government Mobilization in Authoritarian Regimes', Comparative Political Studies, 53(1), pp. 71-108. doi: 10.1177/0010414019843559.

Khan, K., Batool, S. and Shah, A., 2016. Authoritarian Regimes and Economic Development: An Empirical Reflection. Europe-Asia Studies, Διαθέσιμο στο: https://www.researchgate.net/publication/323251795_Authoritarian_Regimes_and_Economic_Development_An_Empirical_Reflection

Linz, J.J. (2000) Totalitarian and authoritarian regimes.  Boulder, CO: Lynne Rienner.

Niskanen, W.A. (1997) 'Autocratic, Democratic, and Optimal Government', Economic Inquiry, 35(3), pp. 464-479. doi: 10.1111/j.1465-7295.1997.tb02025.x.

 

 

  Φωτεινή Μαστρογιάννη