Η Καταπίεση ως Εσωτερική Υπόθεση – Μηχανισμοί Ηγεμονίας

 

Φωτεινή Μαστρογιάννη

«μην δείτε αυτά που έγραψα με το βλέμμα ενός τυχαίου περαστικού, ούτε καν σαν κάτι αδιάφορο και πληκτικό»

Διογένης Οινοανδεύς

Γιατί αποδεχόμαστε την αδικία και την ανισότητα;

Η καταπίεση θεωρείται ότι αποτελείται από πέντε σκέλη. Έχουμε την οικονομική εκμετάλλευση, την κοινωνικο-οικονομική περιθωριοποίηση, την έλλειψη αυτονομίας στην εργασία, τον πολιτισμικό ιμπεριαλισμό και τη συστημική βία.

Ενώ η οικονομική εκμετάλλευση, η περιθωριοποίηση, η έλλειψη αυτονομίας στην εργασία μπορεί να είναι κατανοητές στους περισσότερους ωστόσο οι έννοιες του πολιτιστικού ιμπεριαλισμού και της συστημικής βίας μπορεί να μην είναι.

Πολιτισμικός Ιμπεριαλισμός - Η αόρατη κυριαρχία

Ο πολιτιστικός ιμπεριαλισμός, για τον οποίο έχω αναφερθεί σε δύο κείμενα μου, είναι η έμμεση επιβολή σε μία χώρα της  ξένης κυρίαρχης κουλτούρας μέσω της γλώσσας και των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης. Η διάχυτη χρήση αγγλικών λέξεων, για παράδειγμα στη γλώσσα μας, δείχνει την επιβολή της αμερικανικής κουλτούρας και την αποδοχή των αξιών που αυτή εκφράζει ερχόμενη σε αντίθεση, πολλές φορές, με τη δική μας εθνική κουλτούρα. Με τον τρόπο αυτό, η ξένη δύναμη γίνεται πιο αποδεκτή στον πληθυσμό και εδραιώνει την πρωτοκαθεδρία της.

Συστημική Βία 

Η συστημική βία από την άλλη είναι η βία που διαιωνίζεται μέσω κοινωνικών θεσμών και οργανισμών καθώς και μέσω πολιτισμικών κανόνων. Σε αντίθεση με την ατομική βία, η συστημική δεν είναι ορατή ή έχει κανονικοποιηθεί και επηρεάζει τους νόμους και τις σχέσεις με τρόπο που είναι επιβλαβής για συγκεκριμένες ομάδες. Λόγω του ότι είναι δύσκολο να την αναγνωρίσουμε γι’αυτό και οι συνέπειες της είναι αρκετά εκτεταμένες.

Όλα τα παραπάνω δεν χαρακτηρίζουν τη σημερινή κοινωνία; Πώς όμως διασφαλίζεται αυτό το μοντέλο βίαιης κοινωνίας παρά τη σαθρότητα του; Μήπως στην εσωτερικοποίηση της βίας από ομάδες του πληθυσμού; Τί σημαίνει όμως εσωτερικοποίηση;

Η Εσωτερικοποίηση της Καταπίεσης

Εσωτερικοποίηση είναι όταν υιοθετούμε τις αξίες που μας έχει επιβάλλει η κοινωνία και τις θεωρούμε πλέον δικές μας. Όταν εσωτερικεύουμε, για παράδειγμα, την υποτίμηση και τη διάκριση τότε μπορούμε να επιβιώσουμε στο καταπιεστικό περιβάλλον. Ο τρόπος αυτός χρησιμοποιείται εντέχνως από τους έχοντες την εξουσία για τον έλεγχο των διάφορων κοινωνικών ομάδων ακόμα και της πλειοψηφίας του πληθυσμού. Το είδαμε άλλωστε στη χώρα μας. Η επιβολή των δυσβάσταχτων οικονομικών μέτρων λόγω μνημονίων εσωτερικοποιήθηκε με ενοχή θρησκευτικού τύπου. Οι Έλληνες παρουσιάστηκαν ως τεμπέληδες και διεφθαρμένοι οι οποίοι θα έπρεπε να πληρώσουν τα αμαρτήματα τους, πιθανόν εσαεί. Με την εσωτερικοποίηση αυτή επιτεύχθηκε το ένα σκέλος της καταπίεσης που είναι η οικονομική εκμετάλλευση.

Για να επιτευχθεί ακόμα καλύτερα ο στόχος της οικονομικής εκμετάλλευσης χρησιμοποιήθηκε και το στοιχείο της κοινωνικο-οικονομικής περιθωριοποίησης. Οι «αμαρτωλοί» Έλληνες απειλούνταν ότι λόγω της κατάστασης της οικονομίας της χώρας τους θα εξοβελίζονταν από τα κλαμπ των "εκλεκτών" βλ. Ευρωπαϊκή Ένωση. Θα έπρεπε να εσωτερικεύσουν λοιπόν την πιθανή κοινωνικο-οικονομική περιθωριοποίηση προκειμένου να υποστούν την οικονομική εκμετάλλευση.

Η έλλειψη αυτονομίας στην εργασία, από την άλλη, εκδηλώθηκε με την πολύωρη εργάσιμη ημέρα και την επισφάλεια στην εργασία. Αλλωστε ο Έλληνας έπρεπε να το δεχτεί γιατί ως «αμαρτωλός» έπρεπε να εργαστεί σκληρά για να πληρώνει τους τίμιους και μη αμαρτωλούς δανειστές. Άλλη μία, λοιπόν, μορφή καταπίεσης εσωτερικοποιήθηκε.

Ο πολιτισμικός ιμπεριαλισμός εσωτερικοποιήθηκε ως πολιτιστική κατωτερότητα που μόνο η επαφή με τη φωτισμένη Δύση του Διαφωτισμού θα μπορούσε να εξαγνίσει αλλά όχι να φθάσει.

Η συστημική βία εσωτερικοποιήθηκε μέσω της πλειάδας νομοσχεδίων και νόμων. Χαρακτηριστικό τους ήταν η δυσκολία τους, δυσκολία είτε για ανάγνωση και μελέτη λόγω όγκου είτε γιατί πολλά μέτρα περνούσαν ως παράγραφοι μέσα από άλλους νόμους. Ενας «αμαρτωλός» χρειάζεται πολλά μέτρα προκειμένου να επανέρθει στον ορθό δρόμο και αυτά τα μέτρα πρέπει να τα αποδέχεται ακόμα και όταν δεν τα καταλαβαίνει ή μάλλον είναι καλύτερα όταν δεν τα καταλαβαίνει.

Παρατηρούμε λοιπόν πως το πλέγμα της καταπίεσης εφαρμόζεται με όλα του τα σκέλη για την επιβολή ελέγχου. Tο παράδειγμα μας αφορούσε το πως εφαρμόστηκε σε μία χώρα σε δεδομένη περίπτωση δηλαδή σε οικονομικά μέτρα και οικονομική κρίση. Πιθανόν η χρήση όλων των πλευρών της καταπίεσης να έγινε γιατί έπρεπε τα μέτρα αυτά να γίνουν αποδεκτά από το σύνολο του πληθυσμού ή τουλάχιστον από τη συντριπτική πλειοψηφία. Σύμφωνα με τον Γκράμσι, οι κυρίαρχες τάξεις επιτυγχάνουν την ηγεμονία τους με τη συναίνεση.

Δημιουργείται κατά αυτό τον τρόπο και ένα μοντέλο μεταβίβασης της καταπίεσης όπου για παράδειγμα η οικονομική εκμετάλλευση ενισχύεται από τα υπόλοιπα σκέλη της καταπίεσης. Δεν θα μπορούσε η οικονομική εκμετάλλευση να επιτευχθεί εάν δεν προστατεύονταν από τη συστημική βία και την έλλειψη αυτονομίας στην εργασία σε συνεργασία με την ανωτερότητα του δανειστή ανωτερότητα που προσδίδεται σε αυτόν από τα εργαλεία του πολιτιστικού ιμπεριαλισμού που χρησιμοποιεί και από την τιμωρία (κοινωνικο-οικονομική περιθωριοποίηση) που θα έχει αυτός που δεν υπακούει στα μέτρα της εκμετάλλευσης.

Προς μία Εναλλακτική Ηγεμονία

Φωτεινή Μαστρογιάννη

Το μοντέλο αυτό μεταβίβασης της καταπίεσης το παρατηρήσαμε και στην πανδημία του κορωνοϊού συνεπώς η καταπίεση ακολουθεί ένα προβλέψιμο μοντέλο και ως τέτοιο μπορεί όχι μόνο να γίνει εύκολα αντιληπτό αλλά και να καταρριφθεί μέσω της οικοδόμησης μίας αντι-ηγεμονίας, με άλλα λόγια μίας εναλλακτικής ηγεμονίας που θα δίνει τη δύναμη στις καταπιεσμένες ομάδες και σε αυτό τον βασικό ρόλο και λόγο θα έχουν οι οργανικοί διανοούμενοι, διανοούμενοι που θα έχουν άμεση σχέση με τον καταπιεσμένο πληθυσμό και θα μπορέσουν να εκφράσουν όχι μόνο λόγο αμφισβήτησης αλλά και να συμβάλλουν καθοριστικά στη δημιουργία ενός δικαιότερου κόσμου. 

Πηγές

Αντόνιο Γράμσι. Ιστορικός Υλισμός - Τα τετράδια της φυλακής. Εκδ.   Critique. Oxford: Oxford University Press.

Ryan, R. M., Connell, J. P. (1989). Perceived locus of causality and internalization: Examining reasons for acting in two domains. Journal of Personality and Social Psychology, 57(5), 749.

Young, I.M. (1992).Five Faces of Oppression in Rethinking Power. In Rethinking Power, edited by Thomas Wartenberg,174–95. Albany: State University of New York Press.

Watson, J. M., Scarinci, I. C., Klesges, R. C., Slawson, D., Beech, B. M. (2002). Race, socioeconomic status, and perceived discrimination among healthy women. Journal of Women’s Health & Gender-Based Medicine, 11(5), 441–451.

Τί Απέγινε η Μαίρη Παναγιωταρά;

 

Φωτεινή Μαστρογιάννη

 

Σήμερα ζούμε σε μία διαφορετική μορφή του καπιταλισμού σε σχέση με το παρελθόν. Είναι περισσότερο παγκοσμιοποιημένος και νεοφιλελεύθερος ενώ δίνει έμφαση στον ατομικισμό αντί της συμμετοχικής δημοκρατίας και της κοινωνικής αλληλεγγύης.

Μία τέτοια αλλαγή δεν θα άφηνε ανεπηρέαστο τον φεμινισμό. Ο σύγχρονος νεοφιλελεύθερος φεμινισμός αναγνωρίζει μεν τη διαφορά στους μισθούς και τη σεξουαλική παρενόχληση, θεωρεί, όμως, ότι οι γυναίκες είναι πλήρως υπεύθυνες για την ευημερία τους ανεξάρτητα από τις επιδράσεις του κοινωνικο-οικονομικού περιβάλλοντος και χωρίς καμία βοήθεια από το κράτος γιατί όλες οι πτυχές της ζωής έχουν ιδιωτικοποιηθεί και εξατομικευθεί.

Οι γυναίκες θα πρέπει να «επενδύουν» σε όλες τις πτυχές της ζωής τους και να φροντίζουν η «επένδυσή» τους να μην απαξιωθεί. Δεν υπάρχει πλέον προσωπικότητα αλλά μόνο ανθρώπινο κεφάλαιο. Ωθούνται να εισέρθουν στον επιχειρηματικό/επαγγελματικό κόσμο και να αποκτήσουν ένα προσωπικό χαρτοφυλάκιο δεξιοτήτων όπως είναι η δικτύωση και η διαπραγμάτευση.

Στον νεοφιλελεύθερο φεμινισμό δεν αναφέρονται οι ταξικές διαφορές, η ισότητα των δύο φύλων αποτελεί εργαλείο για την οικονομική ανάπτυξη ενώ η μη διάκριση αποτελεί απλά θέμα αξιοπρέπειας.

Οι σύγχρονες φεμινίστριες δεν ασκούν κριτική στις χαμηλά αμειβόμενες εργασίες, στην εργασιακή ανασφάλεια, στις αυξανόμενες ώρες εργασίας για όσους ακόμα εργάζονται, στην ανεργία, στο χαμηλό βιοτικό επίπεδο, στις διπλές δουλειές για να επιτευχθεί ένα πενιχρό εισόδημα όπως δεν ασκούν κριτική στη φτώχεια των γυναικών των μονογονεϊκών οικογενειών. Παραβλέπουν στοιχεία που δείχνουν τις χαμηλές αμοιβές των γυναικών σε παγκόσμια κλίμακα, γεγονός που καλείται θηλυκοποίηση της φτώχειας. Στην Αυστραλία η τάση για τη γυναικεία απασχόληση είναι η μερική απασχόληση και μάλιστα το 58% αυτών είναι περιστασιακή. Στον Καναδά οι γυναίκες απασχολούνται περισσότερο σε θέσεις μερικής απασχόληση ενώ στην Ιαπωνία το 80% του προσωρινού προσωπικού είναι γυναίκες.

Παλαιότερα, ο φεμινισμός, στα χρόνια του κρατικομονοπωλιακού καπιταλισμού ασκούσε κριτική στις ταξικές ανισότητες και σε μη οικονομικές αδικίες όπως είναι η σεξουαλική παρενόχληση, η ενδοοικογενειακή βία και η πίεση για αναπαραγωγή. 

Στον νεοφιλελεύθερο φεμινισμό, οι φεμινίστριες πολιτικοποίησαν το προσωπικό και έδωσαν ιδιαίτερη έμφαση στην «ταυτότητα φύλου» και στις πολιτικές ταυτότητας αντί να ασκήσουν κριτική στην πολιτική οικονομία. Αναφορικά με το κράτος πρόνοιας, οι σύγχρονες φεμινίστριες το θεωρούν πατερναλιστικό κριτική όμως που σήμερα δεν είναι ριζοσπαστική αλλά εναρμονίζεται με τον νεοφιλελευθερισμό ο οποίος αντιμάχεται το κράτος πρόνοιας και αποδέχεται τη δράση των ΜΚΟ ως αντικατάσταση αυτού.

Συνεπώς,η Μαίρη Παναγιωταρά τελικά βρίσκεται σε χειρότερη θέση. Ο σύγχρονος φεμινισμός έχει απωλέσει την κριτική του στάση στα θέματα της κοινωνικής και οικονομικής ανισότητας ολόκληρης της κοινωνίας και η πορεία του μέχρι σήμερα δεν δείχνει ότι θα την ξανααποκτήσει.

 

Πηγές

Feher, M. (2009). Self‐appreciation; Or, the aspirations of human capital. Public Culture 1, Νo.1, σελ. 21–41.

Fraser, N. (2013).  How feminism became capitalism’s handmaiden and how to reclaim it.” The Guardian, Διαθέσιμο στο:

https://www.theguardian.com/commentisfree/2013/oct/14/feminism-capitalist-handmaiden-neoliberal

ITUC. (2011). Living with Economic Insecurity:women in precarious work. Belgium:ITUC – International Trade Union Confederation.

McRobbie, A. (2015). Notes on the perfect: Competitive femininity in neoliberal times. Australian Feminist Studies 30, Νo. 83, σελ.3-20.

Preston, A., Jefferson,T., Barns, A. (2009). Women’s employment in the context of the economic downturn. Curtin University of Technology. Διαθέσιμο στο: https://humanrights.gov.au/our-work/womens-employment-context-economic-downturn-2009#s2_6_1

Pruegl, E.(2019).The World Bank’s role in crafting a neoliberal hegemony with a feminist face ,https://www.brettonwoodsproject.org/2018/09/world-banks-role-crafting-neoliberal-hegemony-feminist-face/

Rottenberg, C. (2018).How neoliberalism colonized feminism and what you can do about it. Διαθέσιμο στο:https://theconversation.com/how-neoliberalism-colonised-feminism-and-what-you-can-do-about-it-94856

Rottenberg, C. (2018). The rise of neoliberal feminism. New York: Oxford University Press.

 

 

 

 

 

 

Τεχνικές Δημιουργίας Σύγχυσης

Φωτεινή Μαστρογιάννη

Η σύγχυση αποτελεί πλέον μέρος της καθημερινής συμπεριφοράς. Κάποιοι τη δημιουργούν ασυνείδητα αλλά και κάποιοι άλλοι τη δημιουργούν σκόπιμα. Πριν μπούμε σε μία παρουσίαση ανάλυση της σύγχυσης ας δούμε ένα παράδειγμα που έχω προσέξει ότι χρησιμοποιείται από κάποιους κυρίως «επώνυμους» και αφορά τις σπουδές τους και τη χρήση αυτών.

Έχω παρατηρήσει ότι χρησιμοποιούν τον τίτλο σπουδών τους ως πιστοποίηση επαγγελματικής επάρκειας στο αντικείμενο σπουδών τους την οποία όμως δεν διαθέτουν. Για παράδειγμα, κάποιοι λένε ότι είναι δικηγόροι χωρίς όμως να έχουν ασκήσει ποτέ τη δικηγορία απλά είναι κάτοχοι πτυχίου νομικής. 

Το ίδιο ισχύει και για κάποιους που έχουν πτυχίο οικονομικών επιστημών χωρίς όμως να έχουν εργασθεί ποτέ ως οικονομολόγοι σε κάποια οικονομική διεύθυνση ενός οργανισμού ή σε μία τράπεζα ή σε ένα υπουργείο όπως είναι το Υπουργείο Οικονομικών ή το Υπουργείο Ανάπτυξης που χαράσσουν την οικονομική πολιτική της χώρας (συμπεριλαμβάνονται στην κατηγορία αυτοί και φορείς που ασχολούνται με θέματα οικονομικής πολιτικής). Δεν έχουν εργασθεί ούτε σε κλάδους των οικονομικών όπως είναι η Ελεγκτική, η Λογιστική ,τα Χρηματοοικονομικά, η Μακροοικονομία. Δεν διδάσκουν έστω τις Οικονομικές Επιστήμες και δεν έχουν γράψει τίποτα που να σχετίζονται με αυτές. Φυσικά, τα παραδείγματα δεν περιορίζονται μόνο στα παραπάνω επιστημονικά πεδία.

Γιατί λοιπόν οι «επώνυμοι» δημιουργούν  σύγχυση με αυτά τα  ψέματα; Εάν δεν πρόκειται περί άγνοιας, τότε στόχος είναι να προσδώσουν στους εαυτούς τους κύρος ισχυριζόμενοι ότι έχουν επαγγελματική εμπειρία σε ένα επάγγελμα που θεωρείται κοινωνικά ότι έχει κύρος που όμως δεν άσκησαν ποτέ.

Το ψέμα αυτό καλείται «Μεγάλο Ψέμα» και αποτελεί κλασική τεχνική σύγχυσης. Με άλλα λόγια, λέμε κάτι που δεν είναι αληθινό και όσο μεγαλύτερο είναι το ψέμα τόσο μεγαλύτερη σύγχυση προκαλεί γιατί δημιουργεί ασυμφωνία. Πρόκειται για το κλασικό «πες πες κάτι μένει». Το μεγάλο ψέμα δημιουργεί ασυμφωνία και όσο πιο πολύ επαναλαμβάνεται τόσο αυτό στη συνέχεια θεωρείται αληθινό.

Στο σημείο αυτό καλό είναι να αναφέρουμε τι είναι η πνευματική σύγχυση. Η πνευματικήσύγχυση που θεωρείται παθολογική είναι η απώλεια προσανατολισμού (δηλ. η ικανότητανα τοποθετείται σωστά κάποιος στον κόσμο αναφορικά με τον χρόνο, τον τόπο καιτην προσωπική ταυτότητα) και συχνά ηαπώλεια μνήμης (δηλ. η ικανότητα ανάκλησης παρελθοντικών γεγονότων ή απόκτησης νέαςγνώσης)  Η σύγχυση χρησιμοποιείται αρκετές φορές ως ένας τρόπος χειρισμού των άλλων.

Σύγχυση προκαλείται όταν παραβιάζεται η καθημερινότητα και το αίσθημα ελέγχου των ανθρώπων, όταν ανατρέπονται όλα όσα έχουν μάθει. Όταν αυτό παραβιάζεται τότε το αίσθημα της αβεβαιότητας αυξάνεται. Δεν είναι τυχαίο ότι στις ημέρες μας γίνεται συστηματική προσπάθεια ανατροπής της ιστορίας, της γλώσσας, του πολιτισμού αλλά και της καθημερινότητας (βλ. βίαιη είσοδος μεγάλου αριθμού μεταναστών πολιτισμικά ριζικά διαφορετικών από τον γηγενή πληθυσμό).

Όταν οι προσδοκίες των ανθρώπων δεν ανταποκρίνονται σε αυτό που  είχαν προβλέψει τότε δημιουργείται σύγχυση και οι άνθρωποι προσπαθούν να καταλάβουν τι συνέβηκε. Ένα παράδειγμα σύγχυσης τέτοιου τύπου είναι οι πολιτικοί που άλλα υπόσχονται δημιουργώντας τις αντίστοιχες προσδοκίες και άλλα πραγματοποιούν με την εκλογή τους. Οι ψηφοφόροι προσπαθούν να αντιληφθούν τι συνέβηκε και πλέον μουδιάζουν και δεν αντιδρούν τουλάχιστον άμεσα.

Η σύγχυση μπορεί να λειτουργήσει ως ύπνωση, δεν είναι τυχαίο ότι πολλοί ψυχολόγοι τη χρησιμοποιούν ως τεχνική ύπνωσης. Οι άνθρωποι που βρίσκονται σε σύγχυση προσπαθούν να βρουν νόημα όπου δεν υπάρχει αλλά υποθέτουν ότι πρέπει να υπάρχει και στην αγωνιώδη αναζήτηση αυτού του ανύπαρκτου νοήματος «πέφτουν» σε μία κατάσταση ύπνωσης.

Το άγχος που δημιουργείται στο άτομο το οδηγεί όχι στο να βρει την καλύτερη λύση αλλά να βρει μια οποιαδήποτε λύση που θα μειώσει το άγχος του. Το είδαμε αυτό στη χώρα μας και στην οικονομική της κατάσταση. Δεν υπήρξε μία ουσιαστική προσπάθεια διαλόγου με σεβασμό στην αντίθετη πλευρά όσον αφορά την οικονομική στρατηγική της χώρας. Ως αποτέλεσμα, η επικρατούσα άποψη θεωρήθηκε η πιο σωστή ενώ η αντίθετη (βλ. επιστροφή στο εθνικό νόμισμα κτλ) ως συνταγή χάους.

Οι άνθρωποι έτσι αναγκάστηκαν να αποδεχτούν το μη χείρον βέλτιστον γιατί φοβήθηκαν το «χάος».

Αναφερθήκαμε σε μία τεχνική σύγχυσης όπως είναι το «Μεγάλο Ψέμα» υπάρχουν όμως κι άλλες οι οποίες μπορούν να λειτουργήσουν συνδυαστικά με το «Μεγάλο Ψέμα». Για παράδειγμα, η υπερπληροφόρηση είναι μία συνηθισμένη τεχνική. Τροφοδοτούμε το κοινό με υπερβολική πληροφόρηση για ένα συγκεκριμένο θέμα μέχρι αυτό να αλλάξει τις θέσεις του γιατί έχει τόσο μπερδευτεί που δεν ξέρει τι να πιστέψει.

Στην οικονομία το είδαμε αυτό με την παρουσίαση των θέσεων ποικίλων ειδικών.Κατ’αυτό τον τρόπο, η κριτική σκέψη των ανθρώπων αποδυναμώθηκε (δεν μπορούσαν να θέσουν απλά ερωτήματα όπως ποιος είναι αυτός που λέει τι και γιατί τα λέει αυτά, ποια είναι η εργασιακή του απασχόληση, το επίπεδο των γνώσεών του κοκ) και τελικά παραδόθηκε στην επικρατούσα αντίληψη π.χ. παραμονή στο Ευρώ, αποδοχή των Μνημονίων παρά τη διαπιστωμένη αποτυχία τους κτλ.

Φωτεινή Μαστρογιάννη

Πες πες λοιπόν σίγουρα κάτι μένει. Πώς μπορούμε όμως να συμπεριφερθούμε ως συνειδητοποιημένοι πολίτες απέναντι σε τέτοιου τύπου τεχνικές; Μόνο με την κριτική σκέψη που απαιτεί όμως παιδεία, συστηματική σκέψη και το κυριότερο κοινή λογική.

Πηγές

https://freedomofmind.com/confusion-techniques-can-control-minds/

https://www.sciencedaily.com/terms/mental_confusion.htm

http://changingminds.org/principles/confusion.htm

Φ.Μαστρογιάννη. Χειραγώγηση Γνώμης και Τηλεόραση. Διαθέσιμο στο: http://mastroyanni.blogspot.com/2016/03/blog-post_16.html

Φ.Μαστρογιάννη. Προπαγάνδα και Ψυχολογικός Έλεγχος. Διαθέσιμο στο: http://mastroyanni.blogspot.com/2016/03/blog-post.html

Φ.Μαστρογιάννη. Τεχνικές υποταγής των μαζών και έλεγχος της σκέψης. Διαθέσιμο στο: http://mastroyanni.blogspot.com/2016/02/blog-post_6.html

Φ.Μαστρογιάννη.Η συμπεριφορά του κοπαδιού και η αντίσταση στην αλλαγή. Διαθέσιμο στο: http://mastroyanni.blogspot.com/2017/03/blog-post_15.html

Φ. Μαστρογιάννη. Ψυχολογικές Τεχνικές Επηρεασμού. Διαθέσιμο στο: http://mastroyanni.blogspot.com/2018/05/blog-post_24.html

Τί Συμβαίνει στην Ελλάδα;

Μία συζήτηση εφ'όλης της ύλης με τη Χριστίνα Γεωργαρά της Τηλεόρασης Όλυμπος. Η Ελλάδα σε κρίση τότε και τώρα και τι μπορούμε να κάνουμε.

Μεροδούλι Μεροφάι

 Φωτεινή Μαστρογιάννη

Αίνιγμα αποτελεί διά πάντα τίμιον

πολίτην και υγιώς σκεπτόμενον

της ανεργίας το φαινόμενον.

Και επιπλέον, εξόχως επιζήμιον.

Κύριοι, οι καιροί ου μενετοί!

Θα απετέλει δε αδυναμίαν μας θανάσιμον,

εάν ημείς, του έθνους οι εκλεκτοί,

δεν εύρωμεν μίαν δικαιολογίαν βάσιμον, 

και την εμπιστοσύνην ούτω χάσωμεν

του λαού, ήτις μας είναι λίγο χρήσιμος.

Μπέρτολτ Μπρεχτ «Αυτή η ανεργία»

Ακούμε και διαβάζουμε πολιτικές υποσχέσεις  για 600.000 νέες θέσεις εργασίας ή ακόμα και για σεβασμό στη μισθωτή εργασία (!) και κατάργηση απασχόλησης μισθωτών για μπλοκάκια. Προφανώς πρόκειται περί προεκλογικών εξαγγελιών που δεν αποκαλύπτουν  την  πραγματικότητα – τοπική και διεθνή.

Το Φορντικό μοντέλο εργασίας με τους μισθούς, τις συλλογικές συμβάσεις και τα συνδικάτα έχει πλέον καταρρεύσει. Λίγοι είναι οι εργαζόμενοι που έχουν μία σταθερή μισθωτή εργασία, αντίθετα όλο και περισσότεροι εργάζονται σε άτυπες και κακοπληρωμένες μορφές εργασίας (μερικής απασχόλησης, ωριαίας, αυτοαπασχόλησης με το κομμάτι κλπ). Ο κόσμος της εργασίας λόγω της παγκοσμιοποίησης, του νεοφιλελευθερισμού και της αυτοματοποίησης έχει αλλάξει ριζικά. Ο εργαζόμενος που θα έχει μία δια βίου εργασία θα εξαφανισθεί και θα δουλεύει για πολλούς εργοδότες που κατ’ευφημισμό αποκαλείται «καριέρα χαρτοφυλακίου».

 

Η αυτοματοποίηση/ψηφιοποίηση προκάλεσε μεγάλες αλλαγές στη φύση των εργασιακών σχέσεων. Οι εργαζόμενοι σε εργασίες ρουτίνας (και όχι μόνο) αντικαθίστανται από μηχανές ενώ οι θέσεις εργασίας που δημιουργεί η αυτοματοποίηση είναι λιγότερες και απαιτούν εργαζόμενους υψηλών δεξιοτήτων. Οι δε γυναίκες βρίσκονται σε  δυσχερέστερη θέση γιατί φαίνεται ότι κινδυνεύουν περισσότερο με την επικράτηση των ρομπότ και των αλγόριθμων. Η Ελλάδα με τη μαζική μετανάστευση των νέων που, ως επί το πλείστον, διαθέτουν υψηλά προσόντα, είναι αμφίβολο εάν θα μπορέσει να παρακολουθήσει αυτή την εξέλιξη.

Η αυτοματοποίηση αλλάζει και τη δομή των εργασιακών σχέσεων. Από τη στιγμή που πολλές εργασίες μπορούν να πραγματοποιηθούν μέσω μίας ψηφιακής πλατφόρμας, οι σχέσεις εργασίας γίνονται άτυπες και δημιουργείται ένα πρεκαριάτο το οποίο δουλεύει με το κομμάτι, απασχολείται σε πολλές κακοπληρωμένες θέσεις εργασίας, τα όρια μεταξύ προσωπικής ζωής και εργασίας είναι «θολά» ή ακόμα, σε πολλές περιπτώσεις δεν υφίστανται, οι δε τύποι αυτής εργασίας δεν προστατεύονται από το εργατικό δίκαιο και δεν παρέχουν καμία ασφάλεια ούτε παροχές βλ. ιατροφαρμακευτική κάλυψη. 

 Η δημιουργία νέων θέσεων εργασίας αυτού του τύπου δεν είναι καθόλου λοιπόν βέβαιο ότι θα δημιουργήσει ασφαλείς  θέσεις εργασίας. 

Αντίθετα, πέραν των όλων παραπάνω αρνητικών χαρακτηριστικών, ο εργαζόμενος θα έχει να αντιμετωπίσει ανταγωνισμό από το παγκόσμιο αφού είναι εξαιρετικά εύκολο για μία «ψηφιακή» θέση να υποβάλλουν αιτήσεις άνθρωποι από όλο τον κόσμο. Κάτι τέτοιο, όπως είναι προφανές, θα συμπιέσει τις αμοιβές ακόμα πιο πολύ προς τα κάτω. 

Λόγω του ότι οι θέσεις αυτές δεν πληρώνουν εισφορές, η βιωσιμότητα του ιατροφαρμακευτικού και συνταξιοδοτικού συστήματος θα είναι επισφαλής. Ο εργαζόμενος της ψηφιακής οικονομίας ψάχνει ώρες για δουλειά και από τη στιγμή που βρίσκει ένα έργο πρέπει να το εκτελέσει αμέσως. Αυτή είναι η «ευέλικτη» εργασία που τόσο εγκωμιάζεται από κάποιους. 

Οι γυναίκες στην ΕΕ, σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat, απασχολούνται περισσότερο από τους άντρες σε προσωρινές θέσεις εργασίας  Είναι δε αυτές που έχουν περισσότερο ανάγκη την κοινωνική πρόνοια η οποία καταρρέει. Είναι λοιπόν, ηλίου φαεινότερον, ότι η συζήτηση για την υπογεννητικότητα θα πρέπει να λάβει σοβαρά υπόψη της αυτά τα δεδομένα και τη γενικότερη αλλαγή του συστήματος, διαφορετικά θα παραμείνει ένα ευχολόγιο άνευ ουσίας. 

Οι νέες θέσεις εργασίας που αναγγέλονται είναι τέτοιου τύπου δηλαδή δεν παρέχουν καμία ασφάλεια ούτε αμοιβές που να εξασφαλίζουν μία επαρκή διαβίωση κάτι όμως που δεν διασαφηνίζεται στο ευρύτερο κοινό. Είναι δε σίγουρο ότι είναι πολύ λιγότερες από αυτές που χάνονται με την αυτοματοποίηση. 

Συνεπώς, θα πρέπει να ξεκινήσει η συζήτηση για το βασικό εισόδημα (με όρους όμως που θα εξασφαλίζουν την αξιοπρεπή διαβίωση για τον κόσμο) και για όσους εργάζονται μέσω ψηφιακών πλατφόρμων να υπάρξει το νομικό πλαίσιο που να διασφαλίζει καλές συνθήκες εργασίας και αμοιβές για τους «ψηφιακούς εργαζόμενους». 

Φωτεινή Μαστρογιάννη

Αυτή είναι βέβαια μία προσωρινή λύση στο γενικότερο πρόβλημα που είναι και πρέπει να είναι η αλλαγή του οικονομικού μοντέλου και η δημιουργία ενός νέου που θα έχει ως βασικούς άξονες την ευημερία των ανθρώπων και την προστασία του περιβάλλοντος.

Πηγές

Eurofound (2015) New Forms of Employment. Luxembourg: Publications Office of the European Union.

Eurofound and the International Labour Office (2017). Working Anytime, Anywhere: The Effects on the World of Work. Luxembourg: Publications Office of the European Union and the Geneva: International Labour Office.

Leschke J and Jepsen M (2011) The economic crisis –challenge or opportunity for gender equality in social policy outcomes. ETUI Working Paper 2011.04. Brussels: ETUI.

Piasna A and Drahokoupil, J (2017) Gender inequalities in the new world of work, ETUI Vol. 23(3), σελ. 313-382.

Αλλαγή δεν γίνεται χωρίς κοινωνικά κινήματα

Φωτεινή Μαστρογιάννη 

Προκαλεί εντύπωση το γεγονός ότι σε όλες τις συζητήσεις που ασχολούνται μονοδιάστατα (δυστυχώς) με την οικονομία αλλά και την πολιτική δεν λαμβάνουν υπόψη τους την κοινωνία και τον βαθμό που έχει αλλάξει τόσο σε τοπικό όσο και σε διεθνές επίπεδο. Η ολιστική θεώρηση του θέματος μπορεί να οφείλεται σε απλή άγνοια (που δεν παύει όμως να είναι απαράδεκτη εάν όχι εγκληματική) ή/και σε κακώς εννοούμενους τεχνοκράτες με έλλειψη στρατηγικής σκέψης.

Η κοινωνική αλλαγή όμως είναι αναπόφευκτη. Οι παράγοντες που την προκαλούν είναι η ανακάλυψη, το αναπόφευκτο της κοινωνικής σύγκρουσης, ο τεχνολογικός  ντετερμινισμός (σημ. με πολύ απλά λόγια είναι η θεωρία που υποστηρίζει ότι η κοινωνία δεν μπορεί να επιδράσει στην τεχνολογία) οι τεχνολογικές εφευρέσεις, η γνώση, οι πεποιθήσεις και οι αξίες, οι πολιτιστικές επαφές, η πολιτισμική διάχυση και η ύπαρξη κοινωνικών κινημάτων. 

Ζούμε ήδη την τέταρτη κοινωνική επανάσταση που είναι η επανάσταση που βασίζεται στις τεχνολογικές ανακαλύψεις, είναι η επανάσταση του μικροτσιπ και τις επιπτώσεις της δεν τις έχουμε δει πλήρως ακόμα.

Η διάχυση της επικοινωνίας μέσω της τεχνολογίας έχει αλλάξει ήδη τις σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων.  Η ανταλλαγή πληροφοριών είναι πιο εύκολη, οι άνθρωποι επικοινωνούν με όλο τον κόσμο χωρίς να χρειάζεται να ταξιδέψουν. Σύμφωνα δε με τον κοινωνιολόγο Ογκμπουρν (Ogburn), πρώτα αλλάζει η τεχνολογία και στη συνέχεια αλλάζει η κοινωνία δηλαδή με άλλα λόγια τρέχουμε να προλάβουμε την τεχνολογία και προσαρμόζουμε τη ζωή μας αντίστοιχα.

Η σύγκρουση είναι και αυτή ένας παράγοντας αλλαγής και στην ανάλυση των συγκρούσεων βλέπουμε να ακολουθείται, από τους ειδικούς επιστήμονες, η μαρξιστική συλλογική της θέσης-  αντίθεσης- σύνθεσης. Η θέση είναι ο διαχωρισμός των κρατών σε φτωχά και πλούσια ανάλογα με την πρόσβαση που έχουν στις αγορές και στους πόρους. Η μνησικακία των φτωχών κρατών για την έλλειψη αυτής της πρόσβασης αποτελεί την αντίθεση. Εάν ένα από τα λιγότερο βιομηχανοποιημένα κράτη αποκτήσει σχετικό πλούτο ή πολεμική ισχύ τότε θα πιέσει για αναδιανομή των πόρων (πιθανόν μία τέτοια περίπτωση να είναι το Ιράν). Η ανακατανομή ισχύος είναι πολύ πιθανόν να δημιουργήσει κοινωνικά κινήματα τα οποία είτε προωθούν είτε αντιτίθενται στην αλλαγή. 

Τα κοινωνικά κινήματα, ως παράγοντας κοινωνικής αλλαγής, παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Οι κοινωνιολόγοι υποστηρίζουν ότι τα κοινωνικά κινήματα έχουν τρία στάδια. Το πρώτο στάδιο είναι η ανησυχία και η αναταραχή, το δεύτερο στάδιο είναι η κινητοποίηση, οργάνωση και  θεσμοθέτηση ενώ το τελευταίο στάδιο αφορά την παρακμή χωρίς όμως να αποκλείουν την αναζωπύρωση όπου οι αντιτιθέμενες πλευρές αναζωογονούν η μία την άλλη βλ. το κίνημα υπέρ και κατά των εκτρώσεων στην Αμερική. 

Το πρώτο στάδιο είναι και αυτό στο οποίο πολλά κοινωνικά κινήματα αποτυγχάνουν. Στο στάδιο αυτό (δηλ. της ανησυχίας και της αναταραχής) οι άνθρωποι είναι δυσαρεστημένοι με την κατάσταση που επικρατεί και αναδύονται  ηγέτες που εκφράζουν αυτή τη δυσαρέσκεια. Ο λόγος αποτυχίας των κινημάτων στο στάδιο αυτό είναι ότι δεν έχουν αρκετή υποστήριξη.  Πιθανό παράδειγμα να είναι στην περίπτωση της Ελλάδας το Κίνημα των Αγανακτισμένων, το πρώτο μαζικό κίνημα στην Ευρώπη (κάτι που έχουν ξεχάσει οι περισσότεροι). 

Μέσα από το κίνημα αυτό αναδείχτηκαν κάποιες ηγετικές μορφές, πολλές από αυτές επεδίωξαν θέσεις εξουσίας και τελικά τις απέκτησαν, κάνοντας πολλούς να αμφιβάλλουν για την αγνότητα των τότε προθέσεών τους. Ο λόγος αποτυχίας του Κινήματος των Αγανακτισμένων, δεν είναι μόνο η έλλειψη υποστήριξης που αναφέρουν οι κοινωνιολόγοι  αλλά κυρίως οι πράξεις βίας  (βλ.  δολοφονία των ανθρώπων στη Μαρφίν) και η ίδια η αδυναμία των ηγετικών μορφών του που αποδείχτηκαν αρκετά ευάλωτοι στα θέλγητρα της εξουσίας. 

Όχι μόνο αυτό αλλά αποδείχτηκαν ανεπαρκείς σε ένα βασικό παράγοντα που είναι αυτός της κινητοποίησης των πόρων δηλαδή της οργάνωσης και απόκτησης πόρων όπως είναι χρήματα αλλά και σωστής εκμετάλλευσης του χρόνου και των δεξιοτήτων των ανθρώπων που τους ακολούθησαν. Θα πρόσθετα επίσης και την έλλειψη επαρκούς χρησιμοποίησης, από την πλευρά τους, της τεχνολογίας ως μέσου επικοινωνίας  ειδικότερα ως αντίβαρου  της έλλειψης υποστήριξης από τα ΜΜΕ (στο σημείο αυτό να αναφέρω ότι ήταν και είναι  άκρως απογοητευτική η έλλειψη γνώσεων επικοινωνίας από τους ηγέτες των κινημάτων, δεν δόθηκε η πρέπουσα προσοχή στο άκρως σημαντικό αυτό θέμα για την επιτυχία ενός κινήματος).  Υπήρξε με άλλα λόγια σαφέστατη έλλειψη ικανούς ηγεσίας στο Κίνημα των Αγανακτισμένων και το Κίνημα οδηγήθηκε σε πλήρη αποτυχία και απογοήτευση. 

Η θεσμοθέτηση που αφορά το επόμενο στάδιο, στην περίπτωση που το κίνημα δεν έχει αποτύχει στο πρώτο στάδιο, είναι η δημιουργία επίσημης ιεραρχίας που βρίσκεται στα χέρια κάποιων που ενδιαφέρονται περισσότερο για την εξουσία και την προβολή παρά για το ίδιο το κίνημα. Αυτό το είδαμε και με το πλήθος κινημάτων και μικρών κομμάτων που δημιουργήθηκαν μετά το Κίνημα των Αγανακτισμένων και δεν είναι απορίας άξιον που οδηγήθηκαν στην παρακμή που είναι και το τελευταίο εάν και όχι αναπόφευκτο στάδιο. Δεν είναι αναπόφευκτο γιατί μπορεί να αναδειχθούν νέοι ηγέτες οι οποίοι να είναι πιο ιδεαλιστές αλλά και με μεγαλύτερο πείσμα κάτι που θα οδηγήσει στην αναζωπύρωση του κινήματος. Δυστυχώς στην χώρα μας δεν έχει προκύψει κάτι τέτοιο,  μέχρι στιγμής, κάτι που φαίνεται και από τη γενική απογοήτευση για το έλλειμμα ηγεσίας. 

Φωτεινή Μαστρογιάννη

Το ερώτημα όμως παραμένει για το εάν θα  προκύψουν νέα δυναμικά κινήματα αλλαγής στη χώρα μας ή  η παρακμή θα είναι οριστική με ότι αυτό μπορεί να σημαίνει για τη βιωσιμότητα της κοινωνίας.