Αντίσταση στη Χυδαιότητα: Η Αισθητική Επανάσταση

 

Φωτεινή Μαστρογιάννη

«Ειδήσεις. Νέος βιασμός. Παιδί δολοφονήθηκε. Πόλεμος κάπου. Χιλιάδες θέσεις εργασίας πάνε. Αλλά αυτά δεν μας νοιάζουν, ο βασιλιάς γιορτάζει τα γενέθλια του».

Σάρα Κέην – Η αγάπη της Φαίδρας

Γιατί όμως μας νοιάζουν τα γενέθλια του βασιλιά; Μήπως τα ΜΜΕ μας αναγκάζουν να μας ενδιαφέρουν τέτοια ανούσια θέματα;  

Είναι προφανές ότι η προβολή τέτοιων ειδήσεων αποτελούν μέρος της χυδαιότητας των συστημικών μέσων μαζικής ενημέρωσης που αποτελούν, με τη σειρά τους,  σημαντικό τμήμα της ψυχοπαθητικής κοινωνίας στην οποία είχα αναφερθεί στο κείμενο μου «Διαφθορά – η νέα ηθική». 

Η περιρρέουσα χυδαιότητα την οποία προβάλλουν και επιβάλλουν τα μέσα αποτελεί πλέον τρόπο ζωής. Τα πάντα εκχυδαΐζονται. Χυδαιότητα είναι η επικράτηση ενός ακαλαίσθητου μαζικού στυλ με στοιχεία πορνείου, η έλλειψη καλών τρόπων αλλά  κυρίως η εμπορευματοποίηση των ηθικών αξιών.

Οι πολιτικοί αλλά και εκκλησιαστικοί ταγοί σχολιάζουν το ντύσιμο και την κόμμωση πενθούντων γονέων αγνοώντας αυτό που έχει επισημάνει ο Μπερτράντ Μπυφόν « αν ένα πράγμα ή άτομο έχει προσόντα, οι χυδαίοι τα υποτιμούν, τα αρνούνται ή τα κρύβουν και εξετάζουν μόνο τα ελαττώματα του». Οι "χυδαίοι" στη συγκεκριμένη περίπτωση ακόμα και την προσεγμένη εμφάνιση την θεωρούν ελάττωμα (!), ένα στοιχείο που δεν θα έπρεπε να συνυπάρχει με το πένθος λες και το πένθος δεν είναι ψυχικό αλλά θα πρέπει να είναι επιφανειακό και στερεοτυπικό όπως είναι οι ίδιοι. Το πένθος το ταυτίζουν  με την ασχήμια και όχι με την ομορφιά της αιώνιας ζωής και την τιμή στον νεκρό που αποδίδει η προσεγμένη εμφάνιση των ζώντων.

Η εμφάνιση των πενθούντων χρησιμοποιήθηκε από τους ταγούς και ως μέσο επιβολής του αυταρχισμού. Επεμβαίνουν και υπαγορεύουν  πως πρέπει να συμπεριφέρεται ένας πολίτης όταν πενθεί, ειδικά μία μητέρα.  Παρατηρούμε δηλαδή την εργαλειοποίηση  της χυδαιότητας από τον αυταρχισμό  αναδεικνύοντας τη ως μέσο κοινωνικής χειραγώγησης πίσω από μία ρηχή ηθικολογία. O tempora o mores!

Κάποιοι από τους ταγούς  υποστήριξαν  ότι το πένθος θα αποτελέσει εμπόδιο στον τουρισμό, δεν θα έρθουν τουρίστες, με άλλα λόγια, στη χώρα γιατί η κοινωνία πενθεί ενώ οι ιθαγενείς θα έπρεπε να είναι συνεχώς χαρωποί (όπως πράττει μία καλή Μπανανία) ως άλλοι παλιάτσοι  προς τέρψη των τουριστών. Όλα στον βωμό του Μαμωνά λοιπόν. Στον βωμό αυτό δεν υπάρχουν ηθικοί φραγμοί, αισθητική, καλή συμπεριφορά, ενσυναίσθηση. Υπάρχει μόνο το κέρδος, ο ατομικισμός και η απαραίτητη συνακόλουθη χυδαιότητα.

Ένα μεγάλο μέρος του καλλιτεχνικού κόσμου ακολουθεί, δεν υπάρχει καλλιτεχνική παραγωγή υψηλής ποιότητας. Τραγουδίστριες περιφέρουν τη γυμνή τους σάρκα με στόχο να προκαλέσουν την προσοχή και σίγουρα όχι να σαγηνεύσουν, ακόμα και πιανίστες κλασικής μουσικής εμφανίζονται με σεξουαλικό ντύσιμο λερώνοντας έτσι τα μάτια μας και εμποδίζοντας τα αυτιά μας, το μυαλό μας και την καρδιά μας να απολαύσουν τη μουσική. Καθίστανται οι καλλιτέχνες γυναίκες με τρόπους άξεστους και γλώσσα μαινάδας για να παραφράσω τη ρήση του Σενέκα για τη γυναίκα του Σωκράτη. 

Τα παραπάνω δεν εμφανίστηκαν ξαφνικά στην κοινωνία μας, καλλιεργούνται με συστηματικό τρόπο τα τελευταία πενήντα χρόνια. Η χυδαιολογία εναντίον των διανοούμενων (οι κουλτουριάρηδες), η προώθηση των μπουζουκιών, η διαφήμιση της επίδειξης και της αλαζονείας μέσω της προβολής μίας συγκεκριμένης εμφάνισης και συμπεριφοράς από περιοδικά ποικίλης ύλης είναι κάποιοι από τους λόγους που φτάσαμε εδώ.

Σήμερα, όμως,  το φαινόμενο έχει γίνει πολύ έντονο, ξέφρενο,  έχουν πέσει και οι τελευταίες μάσκες.  Οι παράγοντες είναι πολλοί, η οικονομική κρίση για παράδειγμα σε συνδυασμό με την τέταρτη βιομηχανική επανάσταση που προκαλεί απώλεια των θέσεων εργασίας και δυστυχώς όχι αναπλήρωση τους, η συνειδητοποίηση του ανθρώπου ότι το μέλλον του είναι αβέβαιο και αρκετά ζοφερό τον ωθούν στη χυδαιότητα ως μέσο ανάδειξης του εαυτού και ύπαρξης ακόμα και  οικονομικής επιβίωσης. 

Η δημιουργία του Only Fans για παράδειγμα και η συμμετοχή σε αυτό για οικονομικό προσπορισμό αναδεικνύει την εμπορευματοποίηση της σεξουαλικότητας, τη χυδαιότητα αλλά και την κρυμμένη απελπισία. Την απελπισία της οικονομικής πίεσης και της κοινωνικής απομόνωσης του ανθρώπου που μέσα από μία οθόνη βλέπει και προσπαθεί να ικανοποιηθεί ερωτικά αποφεύγοντας την εγγύτερη επαφή.

Αυτή η χυδαιότητα των ταγών της ψυχοπαθητικής κοινωνίας διαπερνά όπως είδαμε τα πάντα. Διαφήμιση της σεξουαλικής συμπεριφοράς, επίδειξη γυμνού κρέατος αναγκάζοντας τους πάντες να το βλέπουν είτε το θέλουν είτε όχι, επιβολή της αγένειας ως εργαλείο κοινωνικής επικοινωνίας και συνδιαλλαγής είναι κάποιες από τις εκδηλώσεις της χυδαιότητας όπως και ο ναρκισσισμός και η αλαζονεία. Η αλαζονεία του ανθρώπου που δεν έχει ιστορική προέλευση, δεν ανήκει σε κάποια κοινωνία αλλά ανήκει μόνο στον εαυτό του και προσπαθεί τον χυδαίο αυτόν εαυτό να τον επιβάλλει στους άλλους.

Ποιά μπορεί να είναι η αντίδραση μας σε όλα αυτά; Μπορούμε να ακολουθήσουμε τη ρήση του Οράτιου «μισώ τον χυδαίο βέβηλο και τον αποφεύγω» και να αποφύγουμε τους χυδαίους. Αρκεί όμως κάτι τέτοιο; Όχι, δυστυχώς, η αποφυγή είναι το πρώτο στάδιο. Το δεύτερο είναι η συλλογική αντίδραση μέσω της αισθητικής «επανάστασης». 

Της επαναφοράς μίας αισθητικής καλών τρόπων και εμφάνισης (ναι, να φροντίζουμε την εμφάνιση μας ακόμα και όταν πενθούμε ή μάλλον κυρίως τότε άλλωστε η ευαισθησία στο ωραίο αυξάνει και την ηθική ευαισθησία), ενσυναίσθησης , συλλογικότητας και σεβασμού μέσα από την προσωπική στάση ζωής. Ας προσπαθήσουμε να φροντίζουμε τον εαυτό μας (όχι όμως ματαιόδοξα ως άλλοι Ντόριαν Γκρέι), να είμαστε ευγενικοί προς τους άλλους και κυρίως να επιδεικνύουμε τη μέγιστη ευγένεια καθημερινά (ουσιαστικά με ενσυναίσθηση και κοινωνική αλληλεγγύη και όχι υποκριτικά)  είτε είναι στο σπίτι μας είτε στον χώρο εργασίας. Ευγένεια που σημαίνει ανθρωπιά. Ας απομονώσουμε τους χυδαίους μέσω της κοινωνικής κατακραυγής και αποφυγής.

Η αισθητική επανάσταση δεν είναι μία ελιτίστικη στάση είναι η στροφή προς το ωραίο που μπορεί να έχει ευρεία πολιτική και κοινωνική διάσταση. Αντικείμενο της είναι η αλλαγή της προσωπικής στάσης τόσο ιδιωτικά όσο και στον δημόσιο χώρο. Η αισθητική μπορεί να είναι μία αντίδραση στην κουλτούρα του καταναλωτισμού αλλά και αντίσταση στον μηδενισμό και στην παρακμή όπως υποστήριζε ο Νίτσε. Η αισθητική από μόνη της μπορεί να οδηγήσει σε θεσμικές παρεμβάσεις σε διάφορους τομείς βλ. αρχιτεκτονική κτλ. αρκεί αυτοί που επιθυμούν να ηγηθούν και να διοικήσουν να είναι και οι ίδιοι λάτρεις της.

Η αισθητική επανάσταση δεν θα λύσει όλα τα προβλήματα του σύγχρονου ανθρώπου όπως δεν έκαναν και άλλα αντίστοιχα κινήματα στο παρελθόν βλ. Ρομαντισμός.  

Ωστόσο όπως ο Ρομαντισμός αντιτάχθηκε στον ορθολογισμό και εισήγαγε νέες αισθητικές αξίες έτσι και η σύγχρονη αισθητική επανάσταση, εάν και σε διαφορετικό ιστορικό και κοινωνικό πλαίσιο, αντιτάσσεται στη χυδαιότητα με τον σεβασμό, την ευγένεια και την ανθρωπιά που θα προωθήσει θα συμβάλει στη δημιουργία μίας συλλογικής και όχι ατομικής συνείδησης ενός υπερδιογκωμένου Εγώ και μέσα από αυτή θα επέλθει και η αλλαγή. Η κατάργηση του αλαζονικού Εγώ θα βοηθήσει στην πνευματική αναγέννηση. Η αισθητική συνείδηση μπορεί να αναπτύξει και ηθική συνείδηση, γιατί σύμφωνα με τον Καντ, η ενασχόληση με το Ωραίο (επαναλαμβάνω όχι με την έννοια της ματαιοδοξίας)  μας εκπαιδεύει να σκεφτόμαστε πέρα από τον εαυτό μας και να εκτιμάμε την αρμονία και την ανιδιοτέλεια.

Αλλωστε ας θυμηθούμε και τους αρχαίους Αθηναίους που συζητούσαν τα προβλήματα τους στην Αγορά όλοι μαζί χωρίς διάθεση επιβολής και ανούσιας προβολής ενώ υποστήριζαν  το Καλόν Καγαθόν δηλαδή ότι η ομορφιά είναι και εσωτερική αρετή. Ο έρωτας για το Καλό και το Ωραίο οδηγεί την ψυχή στην ανώτερη γνώση όπως μας δίδαξε ο Πλάτωνας.

Στις ημέρες μας τα κοινωνικά μέσα θα μπορούσαν να διαδραματίσουν τον ρόλο της Αγοράς ωστόσο, αυτό που παρατηρούμε είναι ότι χρησιμοποιούνται ως μέσο ναρκισσιστικής επίδειξης και δυστυχώς και λογοκρισίας. Συνεπώς η Αγορά θα μπορούσε να είναι μέσα από τις δικές μας μικρές ομάδες στους χώρους που ανήκουμε εάν και ο χώρος θα μπορούσε να είναι κάτι απλό όπως για παράδειγμα μέσω παρεμβάσεων στον Σύλλογο Γονέων και Κηδεμόνων, μία εβδομαδιαία συνάντηση ανταλλαγής απόψεων ή λέσχες ανάγνωσης κειμένων για την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης και κυρίως ολοσχερή εγκατάλειψη της τηλεθέασης.

 Μία τέτοια επαναφορά στις ημέρες μας αποτελεί πλέον ριζοσπαστική κίνηση διαφοροποίησης και αντίστασης στην ομοιογενοιοποίηση όλων προς το χείριστο. Δεν αρκεί να αποδεχόμαστε ότι η ζωή είναι οικτρή και να αποφασίζουμε να την περάσουμε αναλογιζόμενοι την, όπως έλεγε ο Αρθουρ Σοπενάουερ, αλλά οφείλουμε με τις δικές ενέργειες να την αλλάξουμε.

 

 

 

Εγγραφείτε για να λαμβάνετε πρώτοι τα κείμενά μου: Κάντε κλικ εδώ

Διαφθορά: Η Νέα Ηθική

 

                                                                Φωτεινή Μαστρογιάννη

«Πας γαρ ο φαύλα πράσσων μισεί το φως και ουκ έρχεται προς το φώς, ίνα μη ελεγχθή τα έργα αυτού»

Κατά Ιωάννην 3:20

Η εξουσία και η καταπίεση ως εργαλείο βίας

Η εξουσία και η καταπίεση ως εργαλείο επιβολής της μέσω ανοιχτής ή κρυφής βίας και η σύνδεση τους με τους κοινωνικούς μηχανισμούς αποτελούν πεδίο συνεχούς διερεύνησης. Η εξουσία δημιουργεί αλληλοσυγκρουόμενους κοινωνικούς κύκλους καταπίεσης. Οι διάφορες επαγγελματικές «συντεχνίες» συγκρούονται η μία με την άλλη για την επιβολή των δικών τους συμφερόντων χρησιμοποιώντας και τη διαφθορά ως μέσο. Οι άντρες συγκρούονται με τις γυναίκες αλλά και οι άντρες μεταξύ τους, όπως και οι γυναίκες μεταξύ τους για την επιβολή των δικών τους συμφερόντων.

Η διαφθορά ως μέσο επιβίωσης

Ο πολίτης, είτε άντρας είτε γυναίκα, χρησιμοποιεί τη διαφθορά έτσι ώστε να ξεφύγει από τις επιμέρους συγκρούσεις και να επιβιώσει. 

Θα μπορούσαμε να πούμε ότι αυτή η στάση προσομοιάζει της ηθικής των δούλων που περιέγραψε ο Νίτσε.

Η εσωτερικευμένη καταπίεση και διαφθορά

Κατ’αυτό τον τρόπο η καταπίεση και η διαφθορά εσωτερικεύονται και γίνονται ευρύτερα αποδεκτές. Αυτό πλέον είναι το νέο φυσιολογικό, ενώ οτιδήποτε διαταράσσει αυτή την ανώμαλη και όμως ισορροπία  καθίσταται επικίνδυνο. Δεν μπορεί ο πολίτης να λειτουργήσει χωρίς τη διαφθορά γιατί είναι modus vivendi. Ακόμα και η χρήση των προφανώς ελλιπών νόμων καθίσταται απαγορευτική από τον ίδιο, γιατί φοβάται την εφαρμογή τους, ακόμα και στη μικρή περίπτωση που μπορεί να τον ευνοήσει. Η εξουσία κανονικοποιείται, όπως υποστήριξε ο Φουκώ, επιβάλλοντας ως πρότυπο συμπεριφοράς τη διαφθορά.

Η μάταιη αντίσταση και η αυθεντική ύπαρξη

Ο αγώνας είναι μάταιος και φευ, κουραστικός… Η αυθεντική ύπαρξη του Σαρτρ απαιτεί προσπάθεια, η ελευθερία έχει ευθύνη.

Θεσμική αποδοχή της διαφθοράς και καταπίεσης

Η αποδοχή αυτή καθίσταται θεσμική, η διαφθορά και η καταπίεση δεν έχουν ιδεολογικό χρώμα ούτε φύλο. Έτσι είναι το παιχνίδι το οποίο ακόμα και οι αδύναμοι κρίκοι της κοινωνίας, όπως είναι οι γυναίκες, το αποδέχονται με την ελπίδα να αποτελέσουν μέρος αυτού του συστήματος εξουσίας αποδεχόμενες όλα τα κριτήρια που αυτό θέτει. Οι απόλυτα ταυτισμένες με το σύστημα εξουσίας εσωτερικεύουν και τον μισογυνισμό του προκειμένου να γίνουν, μάταια όμως, αποδεκτές.

Η εκμετάλλευση των γυναικών από το σύστημα εξουσίας

Ήδη το σύστημα τις εμπαίζει, τους δίνει περισσότερα «δικαιώματα», ενώ από την άλλη αυξάνεται η καθημερινή βία εναντίον τους. 

Η εκπόρνευση δεν θεωρείται δυστυχία αλλά ικανότητα, η χρήση τους ως αναπαραγωγικών εργαλείων (βλ. παρένθετη μητρότητα και όχι μόνο) θεωρείται προοδευτικότητα. 

Από την άλλη, η θέσπιση εργαλείων συμμετοχής τους στην πολιτική και στα υψηλότερα επίπεδα εξουσίας είναι υποκριτική. Και σε αυτά μπορούν να φθάσουν ορισμένες, οι οποίες θα έχουν τις «σωστές» προδιαγραφές, όπως είναι οι πολιτικές γνωριμίες και ένας ισχυρός σύζυγος ή εραστής. Όταν δε φθάσουν σε αυτά τα επίπεδα, θα υιοθετήσουν πλήρως το σύστημα εξουσίας με τον τρόπο που θεωρείται ως ορθός. Οι γυναίκες λοιπόν αποτελούν μέρος της ρευστής νεωτερικότητας του Μπάουμαν προκειμένου να επιτύχουν αποδοχή και «ασφάλεια».

Η κοινωνική απάθεια ως έγκριση της καταπίεσης

Η γενική απάθεια αποτελεί, στην ουσία, έγκριση της καταπίεσης, της βίας και της διαφθοράς που αυτή συνεπάγεται. Οτιδήποτε άλλο είναι υποκριτικό. 

Κανέναν δεν ενδιαφέρει ούτε η φυγή των Ελλήνων στο εξωτερικό, ούτε η καθημερινή βία, ούτε η οικονομική ανέχεια των περισσότερων. Ουσιαστικά, ο πολίτης βοηθά την εξουσία να τον καταστρέψει θεωρώντας ότι έτσι προστατεύεται.

Η ψυχοπαθητική κοινωνία και η ανακύκλωση της εξουσίας

Η κοινωνία λοιπόν καθίσταται μαζικά ψυχοπαθητική (δημιουργείται μία συστημική ψυχοπάθεια), ανακυκλώνοντας τον φαύλο κύκλο της εξουσίας, γιατί αυτό είναι το αποδεκτό. 

Η ψυχοπαθητική κοινωνία κυβερνάται από άτομα που επιδεικνύουν χαρακτηριστικά ψυχοπάθειας, όπως είναι η έλλειψη ενσυναίσθησης, η χειριστική συμπεριφορά και η μανία για έλεγχο. Τα άτομα αυτά ενδιαφέρονται μόνο για τα δικά τους συμφέροντα, δημιουργώντας μία κοινωνία που λειτουργεί με βάση την καταπίεση και τη διαφθορά, οι οποίες καθίστανται πλέον νόρμες.

Η εντατικοποίηση της βίας και η παρακμή του συστήματος

Το σύστημα όμως φαίνεται ότι δεν μπορεί να επιβιώσει παρά μόνο με την ακόμα μεγαλύτερη ένταση της βίας και της διαφθοράς. Στα πλαίσια αυτά, η πλήρης εξάλειψη της παιδείας και της κριτικής σκέψης, όπως και οι συνεχείς οικονομικές και υγειονομικές κρίσεις αποτελούν ένα ακόμα εργαλείο. 

Όπως αναφέρει και ο Θουκυδίδης, η κρίση που προκάλεσε η επιδημία στην Αθήνα οδήγησε σε ηθική κατάπτωση παρόμοια με αυτή των ημερών μας, με  μία, όμως, βασική διαφορά. Στην περίπτωση της αρχαίας Αθήνας αφορούσε τις ακόλαστες απολαύσεις, ενώ σήμερα η βία έχει καταστεί η ίδια μία ακόλαστη απόλαυση (βλ. κακοποίηση παιδιών, ζώων, γυναικών), θα τη λέγαμε και ακόλαστη βία. Η μπαναλιτέ του κακού εδραιώνεται λοιπόν, όπως υποστηρίζει η Χάνα Αρεντ, λόγω της παντελούς έλλειψης κοινωνικής συνείδησης.

Η ενίσχυση της βίας από την αλαζονεία των εξουσιαστών

Γιατί όμως εντείνεται η βία και η διαφθορά; Η ήδη υπάρχουσα δεν ήταν αρκετή για την επιβολή της εξουσίας; 

Η απάντηση πιθανόν να είναι η ψυχοπαθητική αλαζονεία των εξουσιαστών που όμως συντηρείται, γίνεται αποδεκτή και σε αρκετές περιπτώσεις αποτελεί αντικείμενο θαυμασμού από τον μέσο άνθρωπο. Η αλαζονεία αυτή πλέον δεν αρκείται στην επιβολή της εξουσίας αλλά σαδιστικά επιδιώκει την εξόντωση του ανθρώπινου είδους.

Η λύση: Η αυτοκατάρρευση του συστήματος

Ποια είναι η λύση; Όσο η εξουσία θα συντηρεί με μικρές χάρες και εύνοιες την κατάσταση, δεν θα υπάρχει λύση. Ο άνθρωπος θα αρκείται σε αυτά ή θα ελπίζει εναγωνίως για μία μικρή ακόμα χάρη, ακόμα και εάν είναι εις βάρος των άλλων. 

Οι λίγοι αντιδρώντες θα εγκαταλειφθούν στη σιωπή της απομόνωσης, ενώ οι πολλοί θα αφεθούν στα χέρια του εξουσιαστή «πατερούλη», ελπίζοντας ότι θα μείνουν αλώβητοι. 

Όταν όμως το σύστημα καταρρεύσει, όταν η καταπίεση γίνει υπερβολική και η βία ακραία, μόνο τότε θα γίνει μία νέα αρχή, από ποιούς όμως και με ποιο τρόπο παραμένει άγνωστο.

 

Πηγές

Αρεντ, Χ. (2009) Ο Αιχμαν στην Ιερουσαλήμ. Έκθεση για την κοινοτοπία του κακού. Εκδόσεις Νησίδες.

Ζαχαράκης, Μ. (2020) Ο υπαρξισμός είναι ένας ανθρωπισμός, του Ζαν-Πολ Σαρτρ. Διαθέσιμο στο: https://bookpress.gr/kritikes/idees/11651-sartre-jean-paul-nobel-1964-doma-o-uparxismos-einai-enas-anthropismos-zaharakis?utm_source=chatgpt.com

Μπέζα - Τσουρουπάκη, Α.(2021)  Ο Θουκυδίδης, ο λοιμός των Αθηνών και η εποχή μας. Διαθέσιμο στο: https://www.metarithmisi.gr/content/o-thoukydidis-o-loimos-ton-athinon-kai-i-epochi-mas-41023?utm_source=chatgpt.com

Μπάουμαν, Ζ. (2011) Ρευστή αγάπη. Για την ευθραυστότητα των ανθρώπινων δεσμών. Εκδόσεις Εστία.

Νίτσε, Φ. (2006) Γενεαλογία της ηθικής. Εκδόσεις Πανοπτικόν.

Φουκώ, Μ. (2011) Επιτήρηση και Θεωρία. Η γέννηση της φυλακής. Εκδόσεις Πλέθρον.

 

 

Η Ανατομία του Αυταρχισμού

Φωτεινή Μαστρογιάννη

Η Άνοδος των «Αρίστων» και η Δύναμη του Αυταρχισμού

«Υπάρχουν άνθρωποι που προκαλούν ευτυχία όπου πηγαίνουν, άλλοι όποτε φεύγουν.»

— Οσκαρ Ουάιλντ

Η φράση του Οσκαρ Ουάιλντ αποτυπώνει τη χαρά απαλλαγής από τον αυταρχικό ηγέτη.

Στις μέρες μας παρατηρούμε μία ολοένα και μεγαλύτερη τάση συγκέντρωσης της εξουσίας σε αυτοκαθοριζόμενους «άριστους», οι οποίοι συχνά αγνοούν τη γνώμη των πολιτών που εξουσιάζουν, και ενίοτε τους λοιδορούν ανοιχτά. Πρόκειται για μία σαφέστατη στροφή στην αυταρχική διακυβέρνηση. Γιατί, όμως, συμβαίνει αυτό και ποιος είναι ο συσχετισμός του με την οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη;

Σκελετοί στο Ντουλάπι: Ποιος Κερδίζει από τον Αυταρχισμό;

Σύμφωνα με σχετικές έρευνες, η αυταρχική κυβέρνηση ελέγχεται από έναν συγκεκριμένο δυνάστη, ο οποίος ενδιαφέρεται για τη διαφορά μεταξύ των εσόδων που συλλέγονται από τη φορολογία και των κρατικών δαπανών.

Ο δυνάστης παρέχει ορισμένες μόνο κρατικές υπηρεσίες  για να αυξήσει τα ποσά που μπορεί να λάβει από μία οικονομία. Ο δυνάστης αποκαλείται από τον Μανκούρ Ολσον (Mancur Olson) «σταθερός ληστής» και αναδεικνύει μία σημαντική διάσταση της αυταρχικής διακυβέρνησης: την επιδίωξή του να λάβει τα μεγαλύτερα δυνατά έσοδα ελαχιστοποιώντας τις κοινωνικές δαπάνες.

 Εκλογές-Βιτρίνα: Όταν η Ψήφος Είναι Διαδικαστική

Η αυταρχική κυβέρνηση δεν καλείται απαραίτητα δικτατορία. Μπορεί να επιτρέπει την ύπαρξη άλλων κομμάτων και να διατηρεί εκλογές που, όμως, σε αυτή την περίπτωση είναι τυπικές και όχι πραγματικές.

Ο λόγος που επιτρέπει την ύπαρξη κομμάτων και εκλογών είναι για να αποφύγει την πιθανότητα εξέγερσης και να δημιουργήσει συνεργασίες. Αυτές οι αυταρχικές διακυβερνήσεις ονομάζονται “μερική δημοκρατία” και “εκλογικός αυταρχισμός”. Παρά την ύπαρξη εκλογών, ο δυνάστης δεν θα εγκαταλείψει τη θέση του αν τα αποτελέσματα είναι εναντίον του. Ο ρόλος των εκλογών, σε αυτή την περίπτωση, είναι η νομιμοποίηση του καθεστώτος, δίνοντας του μία αίσθηση “δημοκρατίας”.

Η αυταρχική διακυβέρνηση χρησιμοποιεί επίσης τους νόμους  για να νομιμοποιήσει τις πράξεις της. Μπορεί για παράδειγμα να ευνοεί συγκεκριμένα επιχειρηματικά συμφέροντα με αδιαφανή τρόπο και να δημιουργεί νόμους για να νομιμοποιήσει αυτή την αδιαφάνεια και τη διαφθορά.

Απάθεια και Σιωπή: Η Ψυχολογία του Πολίτη Υπό Αυταρχική Διακυβέρνηση

Η διακυβέρνηση αυτού του τύπου δημιουργεί απαθείς πολίτες και έλλειψη κινητοποίησης από την πλευρά τους και είναι αυτό που διαχωρίζει την αυταρχική από την ολοκληρωτικού τύπου διακυβέρνηση.

Σύμφωνα με πρόσφατες έρευνες, τα αυταρχικά πολιτεύματα παρέχουν αγαθά όχι μόνο στην υποστηρικτική τους βάση αλλά και σε όλους όσους μπορούν να τα απειλήσουν, π.χ. με μία εξέγερση, χρησιμοποιώντας “καρότα”, όπως είναι για παράδειγμα η παροχή κοινωνικής ασφάλισης στους εργάτες των πόλεων από το Κινεζικό Κομμουνιστικό Κόμμα. Ίσως αυτό να εξηγεί, έστω και μερικώς, τη διαπιστωμένη σιωπή και ανυπαρξία αντιπολίτευσης στο υπάρχον πολιτικό σύστημα.

Αν η αντιπολίτευση είναι αδύναμη, γιατί π.χ. δεν έχει ιδεολογία ή ηγέτες, τότε ο δυνάστης δεν μοιράζεται κανένα οικονομικό όφελος μαζί της αλλά επιλέγει πολιτικές που διευκολύνουν τη συνεργασία με αυτήν τότε η αντιπολίτευση δεν επαναστατεί. Όταν, όμως, η αντιπολίτευση είναι ισχυρή, τότε ο δυνάστης μοιράζεται αρκετά οικονομικά οφέλη προκειμένου να αποτρέψει την αντιπολίτευση από την εξέγερση.

Πληθυσμός, Μετανάστευση και Αυταρχισμός: Ένα Ισχυρό Κοκτέιλ Εξουσίας

 Ενδιαφέρουσα είναι επίσης η δημογραφική αλλαγή που παρατηρείται σε όλη την Ευρώπη και κυρίως στη χώρα μας. Ο ολοένα και αυξανόμενος και μη ελεγχόμενος αριθμός παράνομων μεταναστών εξυπηρετεί τις αυταρχικές κυβερνήσεις, οι οποίες έχουν λόγους να αυξήσουν τον πληθυσμό που κυβερνούν. Αυτή η αύξηση του πληθυσμού επιτυγχάνεται με την προσέλκυση μεταναστών ή με την επέκταση της επικράτειάς τους (ειρηνικά ή μη). Ποιοι είναι όμως αυτοί οι λόγοι; Κυρίως οικονομικοί γιατί το εισόδημα του δυνάστη είναι ανάλογο του πληθυσμού που διοικεί μείον το κόστος προσέλκυσης νέων ανθρώπων οι οποίοι θα βρίσκονται υπό την εξουσία του. Αυτός είναι και ο λόγος που οι αυταρχικές κυβερνήσεις γίνονται επιθετικές.

Αντίσταση στον Αυταρχισμό: Οι Μικρές Πράξεις φέρνουν Μεγάλες Αλλαγές

Το ερώτημα που τίθεται, δεδομένης της παγκόσμιας στροφής σε αυταρχικά μοντέλα διακυβέρνησης, είναι πώς μπορούν αυτά να αναχαιτιστούν. Πώς μπορεί ο εξαθλιωμένος, απογοητευμένος και απαθής πολίτης να αντισταθεί; Θα αντισταθεί ή θα επιβεβαιώσει τον Γκυστάβ Λε Μπον που υποστηρίζει ότι οι μάζες επιθυμούν τον αυταρχικό ηγέτη;

Ακολουθούν μερικές  προτάσεις:

Βασικό κίνητρο για την αντίσταση είναι η κατανόηση των επιβλαβών συνεπειών του αυταρχισμού για την κοινωνία, η οποία επιτυγχάνεται με την ανάπτυξη κριτικής σκέψης και τη συζήτηση με μικρές ομάδες ομοϊδεατών. Η ανάπτυξη δικτύων αλληλεγγύης είναι επίσης πολύ βασική. Προωθείται σκόπιμα ο ατομικισμός γιατί συντηρεί τα αυταρχικά καθεστώτα, ενώ η αλληλεγγύη των πολιτών τα θέτει σε κίνδυνο εξαφάνισης.

Οι πολίτες μπορούν να οργανωθούν και να συνεργαστούν με ομάδες που προωθούν συγκεκριμένες ιδέες, π.χ. προστασία καταναλωτών, προώθηση ασφαλών μεταφορών (βλ. Θύματα Τεμπών κτλ.). Σημαντική είναι επίσης και η πολιτιστική αντίσταση μέσω της γλώσσας, της τέχνης, της μουσικής και της λογοτεχνίας.

Για τον πολιτιστικό ιμπεριαλισμό είχα αναφερθεί στο κείμενό μου Δεν είμαστε ξενομανείς, είμαστε δημιουργικοί ανυπάκουοι.  Δυστυχώς έκτοτε το θέμα της γλώσσας χειροτέρευσε γιατί ακόμα και επιφανή άτομα που επιδιώκουν τη διαφοροποίηση τους από το υπάρχον σύστημα, χρησιμοποιούν κατά κόρον αγγλικές λέξεις στην ομιλία τους ακόμα και όταν υπάρχουν οι αντίστοιχες ελληνικές. Το γεγονός αυτό δείχνει και την ουσιαστική ασυναίσθητη υποταγή τους στον πολιτιστικό ιμπεριαλισμό και στον αυταρχισμό που αυτός συνεπάγεται όσο και εάν δηλώνουν το αντίθετο. Πέραν αυτού, η έλλειψη ουσιαστικής και πραγματικής διανόησης που θα προστατεύσει τη γλώσσα και θα δημιουργήσει αξιόλογα ελληνικά πολιτιστικά έργα είναι άλλη μία επικίνδυνη ένδειξη επικράτησης όχι μόνο του αυταρχισμού αλλά και εξαφάνισης του έθνους.

Η διανόηση δεν είναι οι κουλτουριάρηδες όπως χαρακτηρίστηκαν στο παρελθόν, εκφώνηση απαξιωτική που πιθανότατα είχε τη σκοπιμότητα αποστέρησης του λαού από το λαμπρό του κομμάτι που είναι οι διανοούμενοι οδηγώντας έτσι τον λαό σε πνευματική αποστέρηση και οπισθοδρόμηση.

Φωτεινή Μαστρογιάννη

 Συνεπώς, ο μέσος άνθρωπος θα πρέπει να στηρίξει τις  εναλλακτικές δημόσιες φωνές που εκφράζουν έναν πραγματικά αυθεντικό λόγο και προβάλλονται μέσω εναλλακτικών και όχι συστημικών δικτύων επικοινωνίας προκειμένου να αναδειχθούν μέσα από αυτή την κοινωνική και πολιτιστική όσμωση οι φωνές που θα μπορέσουν να οδηγήσουν στη δημοκρατία.

 Το κείμενο  "Η Ανατομία του Αυταρχισμού" σε βίντεο δημιουργίας Πολυξένης Λυκίδου

Πηγές

 

Berg, A. The Stationary Bandit and His Stationary Captives. Διαθέσιμο στο: https://ssrn.com/abstract=3474083 

Chandra, S.Rudra, N., 2013. Reassessing the Links between Regime Type and Economic Performance: Why Some Authoritarian Regimes Show Stable Growth and Others Do Not. Cambridge University Press. Διαθέσιμο στο: https://www.cambridge.org/core/journals.

Duckett, J., Wang, G. (2017). Why do Authoritarian Regimes Provide Public Goods? Policy Communities, External Shocks and Ideas in China’s Rural Social Policy Making. Europe-Asia Studies, 69(1), 92–109. https://doi.org/10.1080/09668136.2016.1274379

Ekman, J.,Amnå, E. "Political participation and civic engagement: Towards a new typology" Human Affairs, vol. 22, no. 3, 2012, pp. 283-300. https://doi.org/10.2478/s13374-012-0024-1

Gandhi, J. and Przeworski, A. (2006) 'Cooperation, Cooptation, and Rebellion Under Dictatorships', Economics & Politics, 18(1), pp. 1-26. doi: 10.1111/j.1468-0343.2006.00160.x.

Hellmeier, S. and Weidmann, N.B. (2020) 'Pulling the Strings? The Strategic Use of Pro-Government Mobilization in Authoritarian Regimes', Comparative Political Studies, 53(1), pp. 71-108. doi: 10.1177/0010414019843559.

Khan, K., Batool, S. and Shah, A., 2016. Authoritarian Regimes and Economic Development: An Empirical Reflection. Europe-Asia Studies, Διαθέσιμο στο: https://www.researchgate.net/publication/323251795_Authoritarian_Regimes_and_Economic_Development_An_Empirical_Reflection

Linz, J.J. (2000) Totalitarian and authoritarian regimes.  Boulder, CO: Lynne Rienner.

Niskanen, W.A. (1997) 'Autocratic, Democratic, and Optimal Government', Economic Inquiry, 35(3), pp. 464-479. doi: 10.1111/j.1465-7295.1997.tb02025.x.

 

 

  Φωτεινή Μαστρογιάννη

O Σαδιστής της Διπλανής Πόρτας

 

Φωτεινή Μαστρογιάννη

Ο  Εριχ Φρομ, ένας από τους γνωστότερους ψυχαναλυτές του 20^ου αιώνα,  στο βιβλίο «Η ανατομία της Ανθρώπινης Καταστροφικότητας»  που έγραψε το 1973 αναλύει το θέμα της ανθρώπινης καταστροφικότητας που εξακολουθεί να είναι επίκαιρο μέχρι σήμερα. Ενα κεφάλαιο του βιβλίου αναφέρεται στον σαδιστικό χαρακτήρα και το θεωρώ ιδιαίτερα επίκαιρο σε μία εποχή που χαρακτηρίζεται από ναρκισσισμό που μαζί με την ψυχοπάθεια, τον μακιαβελλισμό και τον σαδισμό αποτελούν τη ΣκοτεινήΤετράδα των αρνητικών χαρακτηριστικών της προσωπικότητας. Στην ψυχολογικά βίαιη εποχή που ζούμε η μελέτη της Σκοτεινής Τετράδας αποκτά ενδιαφέρον γιατί τα χαρακτηριστικά της είναι μάλλον τα επικρατέστερα στη σύγχρονη κοινωνία και τα συναντάμε ιδιαίτερα σε όσους κατέχουν θέσεις εξουσίας.

Σύμφωνα με τον Φρομ, ο σαδιστής είναι αυτός που θέλει να ελέγχει, να πληγώνει και να εξευτελίζει ένα άλλο άτομο. Σε αντίθεση με τον καταστροφέα που θέλει να καταστρέψει τη ζωή, ο σαδιστής θέλει να ελέγχει τη ζωή των άλλων.  Θαυμάζει τη δύναμη γιατί ο ίδιος είναι αδύναμος και δειλός, υποτάσσεται στους ανώτερούς του γιατί θέλει να κρύψει την αδυναμία του υπακούοντας σε μία ανώτερη από αυτόν δύναμη και καταδυναστεύει τους υφιστάμενούς του. Φοβάται και δεν αγαπά τη ζωή γιατί είναι απρόβλεπτη και γι’αυτό επιζητά τη δύναμη σε αντίθεση με αυτούς που έχουν ισχυρό χαρακτήρα αγάπης για τη ζωή.

Η δύναμη της κοινωνικής δομής είναι σημαντική για τον περιορισμό της ανάδειξης σαδιστικών ατόμων στην εξουσία υπό την έννοια ότι η κοινωνία είναι αυτή που μπορεί να ελέγξει ή να περιορίσει τη δύναμη των ανωτέρων. Εάν αντίθετα η κοινωνία βασίζεται στον εκμεταλλευτικό έλεγχο τότε ο Φρομ υποστηρίζει ότι «τείνει να αποδυναμώσει την ανεξαρτησία, την ακεραιότητα, την κριτική σκέψη και την παραγωγικότητα όλων εκείνων που υποτάσσει…Η σύγχρονη κοινωνία προσφέρει παρόμοια θεάματα με τη μορφή των ρεπορτάζ στις εφημερίδες, και την τηλεόραση γύρω από εγκλήματα, πολέμους, αγριότητες όπου το περιεχόμενο δεν είναι ανατριχιαστικό, δεν είναι και θρεπτικό. Αυτή η πολιτιστική τροφή δεν προσφέρει ενεργοποιητικά ερεθίσματα αλλά προωθεί την παθητικότητα και την αδράνεια. Στην καλύτερη περίπτωση προσφέρει διασκέδαση και συγκίνηση αλλά σχεδόν ποτέ τη χαρά κι αυτό γιατί η χαρά απαιτεί ελευθερία, χαλάρωση των χαλινών του ελέγχου, πράγμα που είναι πολύ δύσκολο για τον πρωκτοερωτικό σαδιστικό τύπο».

Στην ανάλυσή του ο Φρομ για τον Χίμλερ ανέφερε ότι υπάρχει η κατηγορία των ανθρώπων που υποτάσσονται, όχι επειδή η εξουσία τους τρομάζει αλλά γιατί φοβούνται τη ζωή και γυρεύουν μία εξουσία να υποταχτούν. O Φρομ αναλύει και την περίπτωση του Στάλιν. Παρατηρούμε λοιπόν ότι αρκετοί σαδιστές αναρριχώνται σε θέσεις εξουσίας και συνήθως ανήκουν στην κατηγορία των επιβλητικών σαδιστών που είναι αυτοί που αισθάνονται ότι πρέπει να ελέγχουν τους άλλους και να τους τιμωρούν όταν παραβιάζουν τους κανόνες και τους νόμους, γι’αυτό θεσπίζουν διαρκώς καινούριους νόμους όλο και πιο περιοριστικούς που τους δίνουν την χαρά της αστυνόμευσης και τη διαρκούς τιμωρίας των υφισταμένων τους.

Οι σαδιστές αυτού του τύπου θεωρούν ότι λειτουργούν για το κοινό καλό στην πραγματικότητα όμως τα κίνητρά τους είναι άλλα (τα συμπλέγματα κατωτερότητας και ο φόβος για τη ζωή όπως προαναφέρθηκε).  Εάν η κοινωνία τους επιλέξει όπως για παράδειγμα στην περίπτωση των πολιτικών, τότε οι πράξεις τους δεν θεωρούνται άδικες και διαθέτουν μεγαλύτερη ελευθερία για να κυριαρχήσουν και να καταστρέψουν τους άλλους. Ίσως αυτό και να εξηγεί την παθητικότητα της κοινωνίας στη δράση των σαδιστών πέραν της διαρκούς τροφοδότησής της με πνευματικά σκουπίδια όπως υποστήριζε ο Φρομ.

Οι σαδιστές σε θέσεις εξουσίας όσο περισσότερο επιβάλλονται και τιμωρούν τους άλλους τόσο πιο ισχυροί και ικανοποιημένοι αισθάνονται.  Η αίσθηση του τιμωρού  ενδυναμώνει τον εγωϊσμό τους και όσο πιο πολύ τιμωρούν τόσο δεν μπορούν να σταματήσουν τη συμπεριφορά τους και χάνουν κάθε επαφή με την πραγματικότητα. Οι πράξεις τους κινούνται πάντα στα νόμιμα πλαίσια (άλλωστε αυτοί καθορίζουν τον νόμο) της εξουσίας τους ενώ στην καθημερινή τους ζωή συμπεριφέρονται φυσιολογικά.

Είναι εκ των ων ουκ άνευ ότι η παρουσία ενός σαδιστή σε θέση εξουσίας δεν θα είναι ελαφρά τη καρδία για όσους τον υφίστανται. Δυστυχώς η ιστορία έχει δείξει ότι η κοινωνία τους αναδεικνύει και τους ανέχεται μέχρι τη στιγμή που οι συνθήκες αλλάζουν και τους απομακρύνει (πολλές φορές με βίαιη ανατροπή τους). Δεν έχει όμως καταφέρει να τους εξαλείψει αλλά αντίθετα στις ημέρες μας μικροί και μεγάλοι σαδιστές βρίσκονται παντού, ίσως γιατί η κοινωνία μας έχει πάψει να αγαπά πλέον την ουσιαστική και ελεύθερη ζωή.

 

Προτεινόμενη βιβλιογραφία

 

Φρομ, Ε. (1973). Η Ανατομία της Ανθρώπινης Καταστροφικότητας, Τόμος Α και Β. Αθήνα: Εκδ. Μπουκουμάνη.

Buckels, E., Jones, D., & Paulhus, D. (2013). Behavioural confirmation of everyday sadism. Psychological Science, 24, 2201–2209. 

HxBenefit Editorial Team. Sadistic Personality Disorder. Διαθέσιμο στο: https://www.hxbenefit.com/sadistic-personality-disorder.html

Meyers, S. (2016). The Disturbing Link Between Narcissism and Sadism. Διαθέσιμο στο: https://www.psychologytoday.com/us/blog/insight-is-2020/201607/the-disturbing-link-between-narcissism-and-sadism

 

 

Γιατί είμαστε απαθείς;

Φωτεινή Μαστρογιάννη

«Όλοι οι μηχανισμοί του σημερινού αντιπροσωπευτικού συστήματος – κόμματα, εκλογές, κοινοβούλιο – έχουν χρεοκοπήσει στη συνείδηση των πολιτών. Οι μείζονες πολιτικές αποφάσεις λαμβάνονται από εξωκοινοβουλευτικούς παράγοντες – συχνά εξωεθνικούς. Τα κόμματα εξουσίας υπηρετούν τα συμφέροντα των χρηματοδοτών τους. Και οι παντοιοτρόπως χειραγωγούμενοι πολίτες προσέρχονται στις κάλπες και προσεπικυρώνουν τη σκηνοθεσία».

Κυριάκος Σιμόπουλος  «Η διαφθορά της εξουσίας»

Ο Κυριάκος Σιμόπουλος αναφέρονταν στη χρεοκοπία του πολιτικού συστήματος αποδίδοντας την στις σχέσεις εξάρτησης της Ελλάδας και στη διαφθορά της εξουσίας.

Ο Αμερικανός κοινωνιολόγος Τσαλς Ράιτ Μιλς (C. Wright Mills) αποδίδει την πολιτική απάθεια και την πολιτική υποταγή των πολιτών στην εξουσία των ελίτ. Οι ελίτ αποτελούνται αποτελείται από τους συνδικαλιστές που είναι πλέον οι άνθρωποι του συστήματος και οι οποίοι στερούν από τους εργαζόμενους την ανεξαρτησία της σκέψης μετατρέποντάς τους σε χαζοχαρούμενα ρομπότ. Οι άλλες ελίτ είναι η στρατιωτική, η πολιτική και η οικονομική.

Ο Σιμόπουλος αναφέρει χαρακτηριστικά: « Η εξουσία επιθυμεί τον εκφυλισμό του πολίτη σε άβουλο καταναλωτή που απολαμβάνει αποχαυνωμένος τα τηλεοπτικά θεάματα. Χρειάζεται πολίτη που ελαύνεται αποκλειστικά από το προσωπικό του συμφέρον, πολίτη με ατομικιστικό πνεύμα και φρόνημα, πολίτη που ανέχεται τα πάντα. Με τα ΜΜΕ και τη διαφημιστική βιομηχανία επιδιώκει την πλήρη υποταγή του στο σύστημα, τον συμβιβασμό, την παραδοχή. Να μη διαμαρτύρεται ποτέ. Να λέει πάντα «ναι». Χωρίς καταναγκασμό, χωρίς άσκηση βίας. Με τη μαζική πλύση εγκεφάλου και τη χειραγώγηση. Καλλιεργεί τις καταναλωτικές του μανίες, την απληστία για υλικά αγαθά και κυρίως το πάθος της απόλαυσης, που γίνεται αποκλειστικός σκοπός ζωής…Αντικειμενικός σκοπός του συστήματος, να περιορίσει τον πολίτη στον ιδιωτικό χώρο. Να παραιτηθεί από το δικαίωμα συμμετοχής στη διαχείριση των κοινών και στον έλεγχο της πολιτικής εξουσίας».

«Γραμμή Παραγωγής»- πίνακας του Γεράσιμου Γερολυμάτου

Αναφέρεται σαφώς λοιπόν στην πολιτική υποταγή του Ράιτ Μιλς. Ο Μιλς ορίζει την πολιτική υποταγή ως την άρνηση ύπαρξης αντι-ιδεολογιών («όποιος δεν είναι μαζί μας, είναι εχθρός μας»), πολιτικών θεσμών και τρόπων ζωής που θα βοηθούσαν στη διαμόρφωση πολιτικών στόχων και στην αντίστοιχη δράση.  

Η πολιτική υποταγή υλοποιείται σε κοινωνίες που η κυρίαρχη στάση είναι ο ατομικισμός, τα πολιτικά κόμματα δεν διαφέρουν το ένα από το άλλο όσον αφορά τα πολιτικά τους προγράμματα και η όλη πολιτική περιορίζεται στα εκλογικά αποτελέσματα. Η πολιτική βρίσκεται σε απόσταση από την καθημερινότητα του πολίτη, η οποία δεν αποτελεί πλέον αντικείμενο πολιτικού προβληματισμού. Συνέπεια αυτής της κατάστασης είναι να μην «χτυπιέται το κακό στη ρίζα του» και ως εκ τούτου, η πολιτική ανάλυση να είναι ελλειμματική αλλά και να μην υπάρχει καμία έξυπνη στρατηγική.

Τα ΜΜΕ δεν προάγουν τον διάλογο και την ανταλλαγή ιδεών, τα πανεπιστήμια γίνονται κέντρα επαγγελματικής κατάρτισης και όχι φυτώρια κριτικής σκέψης. Ο πολίτης μένει αβοήθητος, στο έλεος των ελίτ και των πολυεθνικών και θύμα χειραγώγησης. 

Στην περίπτωση που διαθέτει ακόμα εργασία, συνήθως μισθωτή, ο αγώνας για την επιβίωση τον ωθεί σε ακόμα μεγαλύτερη απομόνωση και σε αρκετές περιπτώσεις το νόημα της ζωής και η προσωπική  του αξία «βρίσκεται» στον χώρο εργασίας του, έναν χώρο στον οποίο είναι πλήρως εξαρτημένος από μία αυταρχική ιεραρχία. 

Η ερώτηση «τι δουλειά κάνεις;» είναι σημαντική γιατί προσδιορίζει το τυχόν κύρος του στην κοινωνία ενώ η έλλειψη κύρους του δημιουργεί πανικό. Το κύρος αυτό συνδέεται αποκλειστικά με τον χώρο εργασίας και όχι σε άλλες δραστηριότητες που βρίσκονται έξω από αυτόν. Ο άνθρωπος αποξενώνεται και μεταμορφώνεται σε επιδεικτικό καταναλωτή – το χρήμα ως ένδειξη προσωπικής αξίας. 

Η ανασφάλειά του όμως δεν παύει. Το μήνυμα που του μεταφέρεται είναι ότι πρέπει να έχει μία εργασία βαρετή και κακοπληρωμένη στην οποία δεν πρόκειται να έχει καμία εξέλιξη (η εξέλιξη είναι για τους λίγους και εκλεκτούς) και μπορεί να ξεχάσει τη μιζέρια του μόνο μέσω της κατανάλωσης και των εφήμερων καταναλωτικών σχέσεων, έχοντας πάντα τον φόβο ότι μπορεί να απολέσει τη δουλειά του και συνεπώς και την κατανάλωσή του, οπότε σε αυτή την περίπτωση, σύμφωνα με τα κοινωνικά πρότυπα θα είναι «άχρηστος» και «περιττός». 

Μετατρέπεται λοιπόν σε έναν ανεύθυνο, απομονωμένο και χαζοχαρούμενο πολίτη που ενδιαφέρεται μόνο για την προσωρινή διασκέδαση προκειμένου να ξεχάσει την κούραση της δουλειάς του.  Η έλλειψη συλλογικότητας τον κάνει εύκολο θύμα χειραγώγησης, είναι ένας απαθής πολίτης. Εάν ασχολείται με την πολιτική το κάνει μόνο ως τρόπο απόκτησης εξουσίας και κύρους και όχι γιατί επιθυμεί την αλλαγή προς το καλύτερο.

Ποια είναι η λύση; Πώς μπορεί να καταπολεμηθεί η απάθεια; Ο Μιλς θεωρεί ότι θα πρέπει να επαναδιαμορφωθεί η ψυχολογία και η δομή της κοινωνίας μέσω της βελτίωσης της θέσης της γυναίκας (σημ. δική μου δηλαδή να μην θεωρείται σκεύος ηδονής), της διευθέτησης του χώρου εργασίας (καλύτερες συνθήκες εργασίας), της ποιότητας της διασκέδασης (σημ. όχι άλλα τηλεσκουπίδια, τηλεπερσόνες της συμφοράς, σκυλάδικα κτλ.), της ασφάλειας της κατοικίας (σημ. να μην φοβάται ο άνθρωπος ότι θα μείνει στον δρόμο), της αύξησης της αυτοεκτίμησης (μέσω δημιουργικών δραστηριοτήτων και όχι μέσω του τίτλου εργασίας) και τέλος μέσω της κατάργησης της χειραγώγησης.  

Η επίλυση αυτών των πολιτικών προβλημάτων θα σταματήσει και την πολιτική απάθεια. Σημαντικό όμως είναι να το κατανοήσει και ο ίδιος ο πολίτης ή είναι τόσο αλλοτριωμένος που δεν πρόκειται να το κατανοήσει;

Προτεινόμενα αναγνώσματα

Κυριάκος Σιμόπουλος. Η διαφθορά της εξουσίας. Εκδ. Πιρόγα.

Φωτεινή Μαστρογιάννη. Υποταγή ή αλλαγή; Το ερώτημα των Ελλήνων. Διαθέσιμο στο: <http://mastroyanni.blogspot.gr/2016/10/blog-post_22.html>

Φωτεινή Μαστρογιάννη. Απάθεια και Συλλογική Δράση. Διαθέσιμο στο: <http://mastroyanni.blogspot.gr/2016/11/blog-post_27.html>

C.Wright Mills. The Power Elite. Διαθέσιμο στο: <http://www.eindtijdinbeeld.nl/EiB-Bibliotheek/Boeken/The_Power_Elite_-_New_Edition__first_full-scale_study_of_structure_and_distribution_of_power_in_USA___2000_.pdf>

Tom DeLuca. The two faces of political apathy. Διαθέσιμο στο:<https://politicalanthro.files.wordpress.com/2014/09/the-two-faces-of-political-apathy3.pdf>