Η Καταπίεση ως Εσωτερική Υπόθεση – Μηχανισμοί Ηγεμονίας

 

Φωτεινή Μαστρογιάννη

«μην δείτε αυτά που έγραψα με το βλέμμα ενός τυχαίου περαστικού, ούτε καν σαν κάτι αδιάφορο και πληκτικό»

Διογένης Οινοανδεύς

Γιατί αποδεχόμαστε την αδικία και την ανισότητα;

Η καταπίεση θεωρείται ότι αποτελείται από πέντε σκέλη. Έχουμε την οικονομική εκμετάλλευση, την κοινωνικο-οικονομική περιθωριοποίηση, την έλλειψη αυτονομίας στην εργασία, τον πολιτισμικό ιμπεριαλισμό και τη συστημική βία.

Ενώ η οικονομική εκμετάλλευση, η περιθωριοποίηση, η έλλειψη αυτονομίας στην εργασία μπορεί να είναι κατανοητές στους περισσότερους ωστόσο οι έννοιες του πολιτιστικού ιμπεριαλισμού και της συστημικής βίας μπορεί να μην είναι.

Πολιτισμικός Ιμπεριαλισμός - Η αόρατη κυριαρχία

Ο πολιτιστικός ιμπεριαλισμός, για τον οποίο έχω αναφερθεί σε δύο κείμενα μου, είναι η έμμεση επιβολή σε μία χώρα της  ξένης κυρίαρχης κουλτούρας μέσω της γλώσσας και των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης. Η διάχυτη χρήση αγγλικών λέξεων, για παράδειγμα στη γλώσσα μας, δείχνει την επιβολή της αμερικανικής κουλτούρας και την αποδοχή των αξιών που αυτή εκφράζει ερχόμενη σε αντίθεση, πολλές φορές, με τη δική μας εθνική κουλτούρα. Με τον τρόπο αυτό, η ξένη δύναμη γίνεται πιο αποδεκτή στον πληθυσμό και εδραιώνει την πρωτοκαθεδρία της.

Συστημική Βία 

Η συστημική βία από την άλλη είναι η βία που διαιωνίζεται μέσω κοινωνικών θεσμών και οργανισμών καθώς και μέσω πολιτισμικών κανόνων. Σε αντίθεση με την ατομική βία, η συστημική δεν είναι ορατή ή έχει κανονικοποιηθεί και επηρεάζει τους νόμους και τις σχέσεις με τρόπο που είναι επιβλαβής για συγκεκριμένες ομάδες. Λόγω του ότι είναι δύσκολο να την αναγνωρίσουμε γι’αυτό και οι συνέπειες της είναι αρκετά εκτεταμένες.

Όλα τα παραπάνω δεν χαρακτηρίζουν τη σημερινή κοινωνία; Πώς όμως διασφαλίζεται αυτό το μοντέλο βίαιης κοινωνίας παρά τη σαθρότητα του; Μήπως στην εσωτερικοποίηση της βίας από ομάδες του πληθυσμού; Τί σημαίνει όμως εσωτερικοποίηση;

Η Εσωτερικοποίηση της Καταπίεσης

Εσωτερικοποίηση είναι όταν υιοθετούμε τις αξίες που μας έχει επιβάλλει η κοινωνία και τις θεωρούμε πλέον δικές μας. Όταν εσωτερικεύουμε, για παράδειγμα, την υποτίμηση και τη διάκριση τότε μπορούμε να επιβιώσουμε στο καταπιεστικό περιβάλλον. Ο τρόπος αυτός χρησιμοποιείται εντέχνως από τους έχοντες την εξουσία για τον έλεγχο των διάφορων κοινωνικών ομάδων ακόμα και της πλειοψηφίας του πληθυσμού. Το είδαμε άλλωστε στη χώρα μας. Η επιβολή των δυσβάσταχτων οικονομικών μέτρων λόγω μνημονίων εσωτερικοποιήθηκε με ενοχή θρησκευτικού τύπου. Οι Έλληνες παρουσιάστηκαν ως τεμπέληδες και διεφθαρμένοι οι οποίοι θα έπρεπε να πληρώσουν τα αμαρτήματα τους, πιθανόν εσαεί. Με την εσωτερικοποίηση αυτή επιτεύχθηκε το ένα σκέλος της καταπίεσης που είναι η οικονομική εκμετάλλευση.

Για να επιτευχθεί ακόμα καλύτερα ο στόχος της οικονομικής εκμετάλλευσης χρησιμοποιήθηκε και το στοιχείο της κοινωνικο-οικονομικής περιθωριοποίησης. Οι «αμαρτωλοί» Έλληνες απειλούνταν ότι λόγω της κατάστασης της οικονομίας της χώρας τους θα εξοβελίζονταν από τα κλαμπ των "εκλεκτών" βλ. Ευρωπαϊκή Ένωση. Θα έπρεπε να εσωτερικεύσουν λοιπόν την πιθανή κοινωνικο-οικονομική περιθωριοποίηση προκειμένου να υποστούν την οικονομική εκμετάλλευση.

Η έλλειψη αυτονομίας στην εργασία, από την άλλη, εκδηλώθηκε με την πολύωρη εργάσιμη ημέρα και την επισφάλεια στην εργασία. Αλλωστε ο Έλληνας έπρεπε να το δεχτεί γιατί ως «αμαρτωλός» έπρεπε να εργαστεί σκληρά για να πληρώνει τους τίμιους και μη αμαρτωλούς δανειστές. Άλλη μία, λοιπόν, μορφή καταπίεσης εσωτερικοποιήθηκε.

Ο πολιτισμικός ιμπεριαλισμός εσωτερικοποιήθηκε ως πολιτιστική κατωτερότητα που μόνο η επαφή με τη φωτισμένη Δύση του Διαφωτισμού θα μπορούσε να εξαγνίσει αλλά όχι να φθάσει.

Η συστημική βία εσωτερικοποιήθηκε μέσω της πλειάδας νομοσχεδίων και νόμων. Χαρακτηριστικό τους ήταν η δυσκολία τους, δυσκολία είτε για ανάγνωση και μελέτη λόγω όγκου είτε γιατί πολλά μέτρα περνούσαν ως παράγραφοι μέσα από άλλους νόμους. Ενας «αμαρτωλός» χρειάζεται πολλά μέτρα προκειμένου να επανέρθει στον ορθό δρόμο και αυτά τα μέτρα πρέπει να τα αποδέχεται ακόμα και όταν δεν τα καταλαβαίνει ή μάλλον είναι καλύτερα όταν δεν τα καταλαβαίνει.

Παρατηρούμε λοιπόν πως το πλέγμα της καταπίεσης εφαρμόζεται με όλα του τα σκέλη για την επιβολή ελέγχου. Tο παράδειγμα μας αφορούσε το πως εφαρμόστηκε σε μία χώρα σε δεδομένη περίπτωση δηλαδή σε οικονομικά μέτρα και οικονομική κρίση. Πιθανόν η χρήση όλων των πλευρών της καταπίεσης να έγινε γιατί έπρεπε τα μέτρα αυτά να γίνουν αποδεκτά από το σύνολο του πληθυσμού ή τουλάχιστον από τη συντριπτική πλειοψηφία. Σύμφωνα με τον Γκράμσι, οι κυρίαρχες τάξεις επιτυγχάνουν την ηγεμονία τους με τη συναίνεση.

Δημιουργείται κατά αυτό τον τρόπο και ένα μοντέλο μεταβίβασης της καταπίεσης όπου για παράδειγμα η οικονομική εκμετάλλευση ενισχύεται από τα υπόλοιπα σκέλη της καταπίεσης. Δεν θα μπορούσε η οικονομική εκμετάλλευση να επιτευχθεί εάν δεν προστατεύονταν από τη συστημική βία και την έλλειψη αυτονομίας στην εργασία σε συνεργασία με την ανωτερότητα του δανειστή ανωτερότητα που προσδίδεται σε αυτόν από τα εργαλεία του πολιτιστικού ιμπεριαλισμού που χρησιμοποιεί και από την τιμωρία (κοινωνικο-οικονομική περιθωριοποίηση) που θα έχει αυτός που δεν υπακούει στα μέτρα της εκμετάλλευσης.

Προς μία Εναλλακτική Ηγεμονία

Φωτεινή Μαστρογιάννη

Το μοντέλο αυτό μεταβίβασης της καταπίεσης το παρατηρήσαμε και στην πανδημία του κορωνοϊού συνεπώς η καταπίεση ακολουθεί ένα προβλέψιμο μοντέλο και ως τέτοιο μπορεί όχι μόνο να γίνει εύκολα αντιληπτό αλλά και να καταρριφθεί μέσω της οικοδόμησης μίας αντι-ηγεμονίας, με άλλα λόγια μίας εναλλακτικής ηγεμονίας που θα δίνει τη δύναμη στις καταπιεσμένες ομάδες και σε αυτό τον βασικό ρόλο και λόγο θα έχουν οι οργανικοί διανοούμενοι, διανοούμενοι που θα έχουν άμεση σχέση με τον καταπιεσμένο πληθυσμό και θα μπορέσουν να εκφράσουν όχι μόνο λόγο αμφισβήτησης αλλά και να συμβάλλουν καθοριστικά στη δημιουργία ενός δικαιότερου κόσμου. 

Πηγές

Αντόνιο Γράμσι. Ιστορικός Υλισμός - Τα τετράδια της φυλακής. Εκδ.   Critique. Oxford: Oxford University Press.

Ryan, R. M., Connell, J. P. (1989). Perceived locus of causality and internalization: Examining reasons for acting in two domains. Journal of Personality and Social Psychology, 57(5), 749.

Young, I.M. (1992).Five Faces of Oppression in Rethinking Power. In Rethinking Power, edited by Thomas Wartenberg,174–95. Albany: State University of New York Press.

Watson, J. M., Scarinci, I. C., Klesges, R. C., Slawson, D., Beech, B. M. (2002). Race, socioeconomic status, and perceived discrimination among healthy women. Journal of Women’s Health & Gender-Based Medicine, 11(5), 441–451.

Ζωή στοιβαγμένη στο μπετόν: Πολυκατοικίες και Υπογεννητικότητα

Φωτεινή Μαστρογιάννη

Επηρεάζει ο χώρος κατοικίας μας και πως την απόφαση μας για απόκτηση παιδιών; 

Οι πολυκατοικίες στην Ελλάδα θεωρήθηκαν ως λύση στο στεγαστικό πρόβλημα που 

είχε δημιουργηθεί λόγω της εσωτερικής μετανάστευσης αλλά και μία επικερδής επένδυση για τους κατόχους οικοπέδων οι οποίοι με την αντιπαροχή αποκτούσαν διαμερίσματα τα οποία είτε μεταπωλούσαν είτε ενοικίαζαν.

Ρομαντικοί αρχιτέκτονες και πολιτικοί μηχανικοί υποστήριζαν ότι οι πολυκατοικίες έφερναν σε επαφή τις διάφορες κοινωνικές τάξεις και θα περιορίζονταν οι κοινωνικές ανισότητες, κάτι που δεν θα ήταν εφικτό διαφορετικά. Η σημερινή κατάσταση απέδειξε το αντίθετο και ανέδειξε διάφορα άλλα προβλήματα.

Ένα από αυτά είναι η υπογεννητικότητα. Η συζήτηση για την υπογεννητικότητα στη χώρα μας δεν λαμβάνει υπόψη της τις χωροταξικές συνθήκες ενώ σε επίπεδο οικονομικών συνθηκών εξαντλείται σε πολιτικές μικρών επιδομάτων.

Θα εστιάσω όμως στις χωροταξικές συνθήκες  και πως η πυκνότητα πληθυσμού στα αστικά κέντρα επηρεάζει τον ρυθμό γεννήσεων.

Είναι γεγονός ότι η πυκνότητα επηρεάζει τον αστικό ή μη χώρο. Σημαντικότερη όμως είναι η πυκνότητα του χώρου διαβίωσης ο οποίος είναι συνήθως μικρός στις πολυκατοικίες.

Σε σχετική έρευνα στην Αμερική, οι γυναίκες που ζουν σε διαμερίσματα ενός ή δύο υπνοδωματίων έχουν δείκτη γονιμότητας 1,2-1,35, βαθμός παρόμοιος με της Ιαπωνίας ή της Ιταλίας (στην Ελλάδα ο δείκτης είναι κάτω από 1,3 παιδιά ανά γυναίκα). Οι γυναίκες που έμεναν σε διαμερίσματα/κατοικίες με 3 υπνοδωμάτια είχαν κατά μέσο όρο1,9 – 2 παιδιά που είναι κοντά στον βαθμό αναπλήρωσης ενώ οι γυναίκες που ζούσαν σε μεγαλύτερα διαμερίσματα/κατοικίες είχαν 1,7-1,95 παιδιά. Παρατηρούμε λοιπόν ότι ο δείκτης γονιμότητας στα μικρά διαμερίσματα/κατοικίες είναι κατά πολύ μικρότερος.

Το θέμα γίνεται χειρότερο για όσες γυναίκες ζουν σε διαμερίσματα και ειδικότερα οι γυναίκες που ζουν σε γκαρσονιέρες και διαμερίσματα με 1 ή δύο υπνοδωμάτια έχουν πολύ μικρότερο δείκτη γονιμότητας σε σχέση με τις γυναίκες που ζουν σε σπίτια με 1 – 2 υπνοδωμάτια. Αντίθετα, ο δείκτης γονιμότητας δεν επηρεάζεται είτε οι γυναίκες ζουν σε σπίτια είτε σε διαμερίσματα με 3 ή περισσότερα υπνοδωμάτια.

Σημαντικό εύρημα της έρευνας είναι ότι τα μικρά διαμερίσματα και η πυκνότητα του πληθυσμού στην περιοχή που βρίσκονται συμβάλλουν στη χαμηλή γονιμότητα.

Σε περιοχές χαμηλής πυκνότητας πληθυσμού ακόμα και εάν οι κατοικίες είναι μικρές δεν επηρεάζεται η γονιμότητα.

Συνεπώς, η υψηλή πληθυσμιακή πυκνότητα μιας περιοχής μπορεί να προκαλέσει χαμηλή γονιμότητα γιατί οι άνθρωποι εξαναγκάζονται να μένουν σε μικρότερες κατοικίες.

Σε παλαιότερες έρευνες έχει διαπιστωθεί ότι δεν είναι μόνο η πυκνότητα του πληθυσμού που είναι σημαντική για μία περιοχή και μία κατοικία αλλά και η αίσθηση που έχουν οι άνθρωποι για την πυκνότητα ή τη μελλοντική πληθυσμιακή πυκνότητα μιας περιοχής (υποκειμενική πυκνότητα).

Τα διαμερίσματα δημιουργούν αυτή την αίσθηση της υποκειμενικής πυκνότητας γιατί οι αυστηρές πολεοδομικές ρυθμίσεις απαγορεύουν την επέκταση των χώρων.

Πέραν όμως αυτού, η υποκειμενική αίσθηση της πυκνότητας του χώρου σε μία πολυκατοικία εντείνεται από την έλλειψη κήπου, την ασφάλεια στην περιοχή και τους θορύβους και τις μυρωδιές που αναγκαστικά μοιράζονται όλα τα διαμερίσματα.

Συνεπώς, έχει διαπιστωθεί, ότι η υποκειμενική αίσθηση της πυκνότητας και η ζωή στα διαμερίσματα μειώνουν τη γεννητικότητα.

Η ζωή στα διαμερίσματα έχει και την κοινωνική της διάσταση.

Η έρευνα έδειξε επίσης ότι όταν τα παιδιά εξακολουθούν να ζουν για μεγάλο χρονικό διάστημα με τους γονείς, όπως συμβαίνει αρκετά χρόνια στην Ελλάδα λόγω παράδοσης αλλά κυρίως λόγω οικονομικής στενότητας, τόσο μειώνεται ο δείκτης γονιμότητας.

Όσον αφορά τις κοινωνικές τάξεις, η ζωή στα διαμερίσματα μελών της χαμηλής, μεσαίας και ανώτερης εργατικής τάξης περιόρισε τη γεννητικότητα τους ειδικότερα όταν είχαν να αντιμετωπίσουν συνθήκες στην αγορά που καθιστούν απαγορευτική τη μετάβαση σε μεγαλύτερους χώρους (βλ. Άνοδος της τιμής των κατοικιών). 

Η ιδιοκτησία επηρεάζει επίσης τη γεννητικότητα. Οι ιδιοκτήτες κατοικιών έχουν μεγαλύτερη γεννητικότητα σε σχέση με τους ενοικιαστές και αυτό γιατί τα ζευγάρια θέλουν πρώτα να εξασφαλίσουν σταθερότητα στη στέγη και μετά να αποκτήσουν παιδιά.

Η συζήτηση για το μέγεθος των κατοικιών χρονολογείται ήδη από τη δεκαετία του 1970 στα πλαίσια μίας επικρατούσας μαλθουσιανής λογικής περιορισμού του πληθυσμού (ο Τόμας Μάλθους υποστήριζε ότι όταν ο πληθυσμός δεν περιοριστεί θα αυξάνεται με γεωμετρική πρόοδο ενώ η διατροφή αυξάνεται με αριθμητική πρόοδο).

Θεωρήθηκε λοιπόν, με άλλα λόγια, ότι ο περιορισμός του πληθυσμού θα μπορούσε να επιτευχθεί με τη συγκέντρωση του σε πυκνοκατοικημένες πόλεις και θα διασφάλιζε την επιβίωση του αλλά με μειωμένη γεννητικότητα, σε μικρά διαμερίσματα.

Στις ημέρες μας η μαλθουσιανή αυτή λογική για περιορισμό δεν έχει αλλάξει εάν κρίνουμε από τις συζητήσεις για υπερπληθυσμό του πλανήτη. Συνεπώς, η συζήτηση για την υπογεννητικότητα είναι μάλλον υποκριτική. Ειδικότερα δε εάν λάβουμε υπόψιν μας τα πλάνα της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τις πόλεις οι οποίες θεωρούνται κέντρα υπηρεσιών για τις γύρω περιοχές τους, χώροι δημιουργικότητας αλλά και κινητήριος δύναμη της οικονομίας. Πιο συγκεκριμένα, η πυκνότητα των πόλεων υποστηρίζεται από τη "λογική" ότι λόγω της πληθυσμιακής πυκνότητας θα περιοριστούν οι εκπομπές άνθρακα και θα γίνει εξοικονόμηση ενέργειας.

Η πυκνότητα όμως περιορίζει τη γεννητικότητα, όπως προαναφέρθηκε. Κατά συνέπεια, η υπογεννητικότητα δεν φαίνεται να αποτελεί ουσιαστικό πρόβλημα ενώ η πληθυσμιακή πυκνότητα των πόλεων μπορεί να ενισχυθεί με τα μεταναστευτικά ρεύματα παρά με τη γεννητικότητα των αυτοχθόνων.

Διαπιστώνουμε λοιπόν την περίπλοκη σχέση μεταξύ των χωροταξικών συνθηκών και της υπογεννητικότητας. Η συγκέντρωση του πληθυσμού σε μικρά διαμερίσματα σε πυκνοκατοικημένες πόλεις, όπως είναι η Αθήνα, φαίνεται ότι ασκεί αρνητική επίδραση στη γεννητικότητα. Η συνεχιζόμενη αύξηση του πληθυσμού στις πόλεις και οι οικονομικές πιέσεις (βλ. Ανεργία, οικονομική κρίση κτλ.) ενισχύουν περαιτέρω την υπογεννητικότητα. Οι πολιτικές για τις πόλεις δίνουν έμφαση στην ενεργειακή αποδοτικότητα ενώ παραβλέπουν τη σημαντικότητα δημιουργίας ενός φιλικού προς την οικογένεια περιβάλλοντος.

Φωτεινή Μαστρογιάννη

 Εάν λοιπόν, οι προθέσεις για την καταπολέμηση της  υπογεννητικότητας είναι ειλικρινείς θα πρέπει να συνοδεύονται από στοχευμένες πολιτικές στήριξης στις οποίες ο χωροταξικός σχεδιασμός με ανάπτυξη περιοχών φιλικές προς τις οικογένειες σε συνδυασμό με μία ολοκληρωμένη οικονομική πολιτική μείωσης της φορολόγησης της ιδιοκτησίας, και όχι μόνο παροχή οικογενειακών επιδομάτων, θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη όπως θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη και οι ανάγκες στέγασης των οικογενειών. Διαφορετικά, μήπως θυσιάζουμε τις μελλοντικές γενιές, κυρίως αυτοχθόνων, για τις σύγχρονες πολιτικές αστικού σχεδιασμού;

 

 Πηγές

Browning, M. (1992) Children and Household Economic Behavior, Journal of Economic Literature, 30(3), σελ. 1434-1475.

Felson, M. , Solaun, M. (1975) The Fertility - Inhibiting Effect of Crowded Apartment Living in a Tight Housing Market, American Journal of Sociology,  80(6), σελ.. 1410-1427.

Kulu, H., Vikat, A. (2007) Fertility differences by housing type: The effect of housing conditions or of selective moves?, Demographic Research, 17, σελ. 775-802.

Παυλέας, Σ. (2014) Η Δομή και η Ανάπτυξη του ελληνικού

συστήματος αστικών κέντρων/. Διαθέσιμο στο: https://www.academia.edu/98493982/%CE%97_%CE%B4%CE%BF%CE%BC%CE%AE_%CE%BA%CE%B1%CE%B9_%CE%B7_%CE%B1%CE%BD%CE%AC%CF%80%CF%84%CF%85%CE%BE%CE%B7_%CF%84%CE%BF%CF%85_%CE%B5%CE%BB%CE%BB%CE%B7%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%BF%CF%8D_%CF%83%CF%85%CF%83%CF%84%CE%AE%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%BF%CF%82_%CE%B1%CF%83%CF%84%CE%B9%CE%BA%CF%8E%CE%BD_%CE%BA%CE%AD%CE%BD%CF%84%CF%81%CF%89%CE%BD

Simon, J.L. (1969) The Effect of Income on Fertility, Population Studies, 23(3), σελ. 327-341.

Stone, L. (2024) More Crowding, Fewer Babies: The Effects of Housing Density on Fertility. Διαθέσιμο στο: https://ifstudies.org/blog/more-crowding-fewer-babies-the-effects-of-housing-density-on-fertility

 

 

Ελληνοοθωμανισμός

Φωτεινή Μαστρογιάννη

Παρατηρώντας τη διαχρονικά υποχωρητική, για τα μάτια ενός απλού πολίτη, στάση των Ελλήνων πολιτικών έναντι της Τουρκίας  και ως απλή αλλά φανατική αναγνώστρια βιβλίων ελληνικής ιστορίας στάθηκα στο φαινόμενο του ελληνοοθωμανισμού και τη σύνδεσή του με το σήμερα. Ελπίζω ότι οι ιστορικοί που θα διαβάσουν το σύντομο κείμενό μου, ως αρμοδιότεροι επί του θέματος,  θα κάνουν τις όποιες παρεμβάσεις οι οποίες είναι ευπρόσδεκτες.

Τι είναι όμως ο ελληνοοθωμανισμός;

Το e-pieria αναφέρει :  «Ήδη από το 1864 οι Έλληνες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας υπό τον Στέφανο Καραθεοδωρή διακηρύσσουν τον ελληνοοθωμανισμό. Δηλαδή την προσπάθεια διαμόρφωσης ενιαίας πολιτικής ταυτότητας, που θα επικαλύπτει τις επιμέρους εθνικές ή θρησκευτικές. Έτσι ως «πολιτικό έθνος» εννοείται το οθωμανικό ενώ ως «γένος» παραμένει η παραδοσιακή ελληνορθόδοξη κοινότητα. Ουσιαστικά η ελίτ των Ελλήνων της Αυτοκρατορίας επεδίωκε μία δυαρχία πολιτικής εξουσίας, όπου μουσουλμάνοι και Έλληνες ως ανήκοντες σε ένα ενιαίο πολιτικό έθνος, θα αναλάμβαναν την τύχη της».

Η Έλλη Σκοπετέα (1988, σελ. 315) αναφέρει: «…το νέο ελληνοοθωμανικό σχήμα δεν μπορούσε να σημαίνει πολλά περισσότερα από την προοπτική συγκυριαρχίας Ελλήνων και Τούρκων: όχι διάβρωση της Αυτοκρατορίας εκ των ένδον, αλλά ενσωμάτωση των Ελλήνων στον οθωμανικό κρατικό μηχανισμό, όχι επίλεκτα μέλη της ελληνικής εθνότητας οι ομογενείς, αλλά προνομιούχοι Οθωμανοί υπήκοοι».

Λίγο πιο κάτω διαβάζουμε (Ελπίς 15.11.1867) : «Το ελληνικόν στοιχείον επικρατεί μεν και σήμερον (1867) μάλλον των λοιπών φυλών παρά τη οθωμανική κυβερνήσει αλλ’οι εν τη οθωμανική επικρατεία διατελούντες Ελληνες δεν είναι πλέον οι προ της εποχής του 1821 προστατεύσαντες τον ελληνισμόν(…), είναι απλώς Τούρκοι καθ’όλην της λέξεως την έννοιαν πρεσβεύοντες το χριστιανικόν θρήσκευμα».

Στο ιστολόγιο του Βλάση Αγτζίδη αναφέρονται τα ακόλουθα:

«Από την εποχή που η οθωμανική αυτοκρατορία μετατρέπεται σε εθνικό κράτος, ποιες είναι οι φωνές στην Ελλάδα που συνεχίζουν να θέλουν μια ελληνο-οθωμανική σχέση;

Πρόκειται για μια τάση που ζητά ομαλοποίηση των σχέσεων, έως και συνομοσπονδία. Η δύναμη που εκφράζει περισσότερο αυτό το ρεύμα συνύπαρξης και επικοινωνίας είναι η Δεξιά. Κουβαλάει την κληρονομιά των Δραγούμη και Σουλιώτη, δηλαδή του ανατολικού κόμματος το οποίο βάσισε τη φιλοσοφία του σε έναν ελληνο-οθωμανισμό, που εκφράστηκε παρωχημένα. Σαν ανάγκη όλων των αστών της Μικράς Ασίας ήταν ρεαλιστικός, αλλά προσπαθούσε μηχανιστικά να βρεί τρόπους συνύπαρξης Ελλήνων και Τούρκων, για την αποτροπή του Σλαβικού κινδύνου. 

Η τάση ενεργοποιήθηκε πολύ κατά τον μακεδονικό αγώνα και αδρανοποιήθηκε πλήρως την εποχή του μικρασιατικού. Αυτή η κληρονομιά θα περάσει στην ελληνική Δεξιά και θα πάρει μορφές, συμβολικά ακραίες, όπως η άποψη του Ι. Μεταξά και η δωρεά του κτιρίου του σημερινού τουρκικού προξενείου στη Θεσσαλονίκη στο τουρκικό κράτος, σε ένδειξη φιλίας, μετά από αγορά του με χρήματα του ελληνικού δημοσίου! Συμβολικά, επίσης, μετατρέπει το 1938 την Οδό αποστόλου Παύλου σε Οδό Κεμάλ Ατατούρκ.  

Το 1955 επανήλθε η προηγούμενη ονομασία του δρόμου λόγω του πογκρόμ κατά των Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης. Το ειρωνικό στην υπόθεση είναι ότι πριν λίγα χρόνια οι υποψήφιοι δημοτικοί σύμβουλοι Μπουτάρης και Τρεμόπουλος πρότειναν ξανά να μετονομασθεί η οδός προς τιμήν του «τέκνου της πόλης», σε ένδειξη φιλίας, Και αυτό είναι το κακό που δημιουργεί η ελληνική ημιμάθεια. Πιθανότατα αγνοούσαν κι οι δυό την προηγηθείσα κίνηση του δικτάτορα Μεταξά. Αυτή η πολιτική τάση είναι που θα εκφράσει έντονα τον παραμορφωμένο, παλιό ελληνο-οθωμανισμό.

Μετά τον Μεταξά, ποιοι συνεχίζουν αυτήν την επίδειξη φιλίας;

Πιο έντονη, μετά τον Μεταξά, είναι όλη η μετεμφυλιακή γραμμή. Ο Παπάγος το 1953 με το διάταγμα Φεσσόπουλου επιβάλλει τη μετονομασία των μουσουλμανικών συλλόγων της Θράκης σε τουρκικούς, για να μην επηρεαστούν από τους Βούλγαρους κομμουνιστές, προτιμώντας να γίνουμε σύμμαχοι ή και υπήκοοι της Τουρκίας.

Λίγα χρόνια μετά, κατά τη διάρκεια της Χούντας, ο δικτάτορας Γ. Παπαδόπουλος έχει επίσης την ίδια άποψη. Το 1968, το ελληνικό υπουργείο παιδείας επιβάλλει στα σχολείο την αντικατάσταση του όρου Τούρκος με τη λέξη εχθρός. Σε συνέντευξή του στην εφημερίδα Hürriyet θα δηλώσει ανοιχτά ότι το όνειρό του είναι μια ελληνοτουρκική συνομοσπονδία. Επίσης, η ταινία 1922 του Κούνδουρου, ενώ γυρίζεται με χρήματα του ελληνικού κέντρου κινηματογράφου, θα απαγορευθεί να προβληθεί, διότι πλήττει την εικόνα των Τούρκων. Η ταινία, η οποία και θα απελευθερωθεί το 1982, βασίστηκε στο μυθιστόρημα του Ηλία Βενέζη «Το Νούμερο 31328» και παρουσιάζει με ιδιαίτερα έντονο τρόπο τις βιαιότητες των Τούρκων ενάντια σε Έλληνες και Αρμένιους κατά τη μικρασιατική καταστροφή.

Από τη δεκαετία του ’80 και έπειτα, η παραδοσιακή εξέλιξη αυτών των τάσεων σταματάει και αναδομείται με νέο τρόπο. Αναπτύσσονται νέα επιχειρηματικά συμφέροντα και συνεργασίες, ενώ στην Τουρκία αναπτύσσεται μια νέα αστική τάξη. Τη γραμμή των ελληνοτουρκικών σχέσεων θα τη δώσουν τα συμφέροντα των δύο νέων τάξεων Ελλάδας και Τουρκίας».

Φωτεινή Μαστρογιάννη

Τα παραπάνω είναι ιδιαίτερα συναρπαστικά. Η σύγκριση με το σήμερα ,εάν και παρακινδυνευμένη, δεν παύει να προβληματίζει.  Η υποχωρητική πολιτική λοιπόν απέναντι στην Τουρκία είναι αποτέλεσμα μίας ήδη από το 1864  ιδεολογίας μίας μερίδας της ελληνικής αστικής τάξης που επιθυμεί να επεκτείνει τα επιχειρηματικά της συμφέροντα κάτω από την ομπρέλα μίας νέας Οθωμανικής Αυτοκρατορίας όπου ενώ θα είναι επωφελής για λίγους, οι πολλοί θα βρίσκονται κάτω από ζυγό;  Η μήπως όχι;

Πηγές

Ελλη Σκοπετέα. 1988. Το «Πρότυπο Βασίλειο και η Μεγάλη Ιδέα. Οψεις του εθνικού προβλήματος στην Ελλάδα (1830-1880), Εκδ. Πολύτυπο.

https://www.e-pieria.gr/askiseis/11478-in-memoriam-gianni-megalopoulou

https://kars1918.wordpress.com/2009/05/13/13-5-2009/

Ας Μιλήσουμε Για Την Ελληνική Αστική Τάξη

Φωτεινή Μαστρογιάννη

Σε κάποια κείμενα διαβάζουμε ότι ένα από τα προβλήματα της σύγχρονης οικονομικής και πολιτικής ιστορίας της Ελλάδας είναι η ανυπαρξία μίας πραγματικής ελληνικής αστικής τάξης.

Είναι όμως έτσι; Ας κάνουμε μία πολύ σύντομη ιστορική αναφορά για τον 18ο και 19 αι. σταχυολογώντας κάποια δεδομένα.

Πηγή: https://www.fractalart.gr/neosystato-elliniko-vasileio-c/

Στην περίοδο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας η ελληνική αστική τάξη ήταν η πρώτη σταΒαλκάνια και στην Ανατολική Μεσόγειο και λειτουργούσε ως γέφυρα μεταξύ τηςΕυρώπης και της Ασίας.

Ο Χομπσμπάουν έγραψε ότι η πλειονότητα των Ελλήνων έμοιαζε με τις άλλες στρατιωτικές και αγροτικές φυλές των Βαλκανίων. Ωστόσο, ένα μέρος των Ελλήνων ήταν διεθνοποιημένο με εμπορικές δραστηριότητες τόσο εντός όσο και εκτός της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Η γλώσσα της Ορθοδόξου εκκλησίας, μία εκκλησία στην οποία ανήκε η πλειοψηφία των Βαλκανικών λαών, ήταν η Ελληνική και Έλληνες βρίσκονταν επικεφαλής της αρχίζοντας από τον Πατριάρχη της Κωνσταντινουπόλεως. Έλληνες δημόσιοι υπάλληλοι ήταν κυβερνήτες των Παραδουνάβιων ηγεμονιών (σημερινή Ρουμανία). Οι μορφωμένες και με εμπορική δραστηριότητα τάξεις των Βαλκανίων και της Μαύρης Θάλασσα όποια και εάν ήταν η εθνική τους καταγωγή είχαν εξελληνισθεί λόγω της φύσης των δραστηριοτήτων τους.

Τη σημασία της γλώσσας αλλά και της Εκκλησίας τονίζει και ο στρατηγός Ν. Κασομούλης ο οποίος γράφει χαρακτηριστικά στα «Απομνημονεύματά» του. «Ἡ ἑλληνική γλῶσσα, ὁ χαρακτήρ καὶ τὰ ἔθιμα τοῦ Ἑλληνικοῦ λαοῦ, μετά τὴν πτῶσιντοῦ βασιλείου μας, ἐδιατηρήθησαν ὑπό τὴν ἐπαγρύπνησιν τοῦ Κλήρου μας καὶ τῶνδιαφόρων πεπαιδευμένων τοῦ Ἔθνους μας καὶ διά τῆς κοινῆς εὐλαβείας πρὸς τὴνἁγίαν ἡμῶν Θρησκείαν».

Για να επανέρθουμε όμως στην ελληνική αστική τάξη παρατηρούμε ότι ήταν διεθνής και ότι σχετίζονταν στενά οικονομικά με τη Δύση. Συνεπώς τα κεφάλαιά της παράγονταν στο εξωτερικό και μεταφέρονταν στην Ελλάδα.

Η οικονομία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ήταν κλειστή ωστόσο κατά τη διάρκεια του 18ου αι. επιτράπηκαν κάποιες δραστηριότητες τις οποίες ανέλαβαν οι Έλληνες και αυτές ήταν κυρίως η ναυτιλία και το εμπόριο. Στα μέσα του 18ου αιώνα εμφανίσθηκαν και οι πρώτες ελληνικές εταιρίες οι οποίες όχι μόνο δεν εξαρτώνταν από ξένες αλλά αντίθετα τις αντικατέστησαν. Οι Έλληνες έμποροι έλεγχαν το μεγαλύτερο μέρος του εξωτερικού εμπορίου των Οθωμανών ενώ μέχρι το τέλος του 18ου αι. το 75% του εξωτερικού εμπορίου ελέγχονταν από τους  Έλληνες, ενώ την ίδια περίοδο οι Έλληνες είχαν το μεγαλύτερο μερίδιο στο εμπόριο της Μασσαλίας, δημιουργούσαν υποκαταστήματα στα μεγαλύτερα εμπορικά κέντρα της Δυτικής Ευρώπης βλ. Βιέννη, Τεργέστη κτλ ενώ ταυτόχρονα επένδυαν και στο Ευρωπαϊκό τραπεζικό σύστημα.

Το δεύτερο μισό του 18ου αι. και καθ’όλη τη διάρκεια του 19ου οι Ελληνες έμποροι της διασποράς έδωσαν σημαντικά κεφάλαια για την ανάπτυξη της παιδείας αλλά και για άλλους φιλανθρωπικούς λόγους με στόχο την ενδυνάμωση του νέου ελληνικού κράτους. Τα κεφάλαια αυτά είχαν κατατεθεί στις τράπεζες της Μόσχας, της Οδησσού, της Νίζνας και της Βιέννης.

Στην ελληνική αστική τάξη του 18ου αι. ανήκαν λοιπόν οι έμποροι και οι βιοτέχνες ενώ μετά την επανάσταση στο νέο ελληνικό κράτος πέραν των εμπόρων και των βιοτεχνών μέρος της νέας αστικής τάξης ήταν και οι δημόσιοι υπάλληλοι. Η τάξη αυτή ήρθεσε σύγκρουση με τους προύχοντες όσον αφορά τη νομή της εξουσίας.

Πηγή: photo.gr 

Η αστική τάξη της Ελλάδας ήταν διακριτή και στο νέο ελληνικό κράτος και μέσω των κατοικιών της.

Η Αθήνα σήμερον είναι αγνώριστος, ενώ προ ετών ήτο χωρίον. […] Αι Αθήναι έχουσι οικοδομήματα καλά, αριστουργήματα τόσα, όσα εις όλο το Παρίσι παρόμοια δεν απαντά τις. […] Μονοκατοικίαι κομψαί όπως αι εν Αθήναις είναι σπάνιαι.(εφημερίδα Ακρόπολις, 17/2/1898)

Η επίδραση της τάξης αυτής τον 19 αι. φαίνεται και στην πεζογραφία η οποία εξελίσσεται σε μυθιστορηματική και αποτελεί τη λογοτεχνική της έκφραση. 

Φωτεινή Μαστρογιάννη

Όπως προανέφερα, η ιστορική αυτή αναφορά είναι ιδιαίτερα σύντομη και υπάρχει πλούσια βιβλιογραφία για το θέμα αυτό για όποιον ενδιαφέρεται. Προφανώς υπάρχει συνέχεια της τάξης αυτής και των χαρακτηριστικών της αλλά δεν αποτελεί αντικείμενο του σύντομου αυτού κειμένου που στόχος του δεν είναι η κριτική και πλήρης απεικόνιση της τάξης αυτής αλλά η απόρριψη του ισχυρισμού περί ανυπαρξίας της.

Πηγές

Αληγιζάκης, Α. 2018. Πολιτική, ιδεολογία, κοινωνία, πνευματική κίνηση και οικονομία στο νεοσύστατο ελληνικό βασίλειο κατά την περίοδο (1832-1897) Γ’ ΜΕΡΟΣ. Διαθέσιμο στο: https://www.fractalart.gr/neosystato-elliniko-vasileio-c/

Βερναρδάκης, Α.Ν.1990. Περί του εν Ελλάδι εμπορίου. Αθήνα: Βιβλιοπωλείου Δ.Ν. Καραβία.

Διαμαντή,A. 2013. Έθνος και Θεσμοί στα Χρόνια της Τουρκοκρατίας, Αθήνα: Εναλλακτικές Εκδόσεις, σελ. 154.

Hobsbawn, J.E.1992. Η εποχή των επαναστάσεων 1789-1848. Αθήνα: Μορφωτικό Ιδρυμα Εθνικής Τράπεζας (ΜΙΕΤ).

Κουτουξιάδου, Α. 2007. Εθνική ευεργεσία και νεοελληνική εκπαίδευση. Διαθέσιμο στο: http://www.apostoliki-diakonia.gr/gr_main/catehism/theologia_zoi/category_lib/Afieromata/Eikosiena/text1821/%CE%95%CE%98%CE%9D%CE%99%CE%9A%CE%97%20%CE%95%CE%A5%CE%95%CE%A1%CE%93%CE%95%CE%A3%CE%99%CE%91%20%CE%9A%CE%91%CE%99%20%CE%9D%CE%95%CE%9F%CE%95%CE%9B%CE%9B%CE%97%CE%9D%CE%99%CE%9A%CE%97%20%CE%95%CE%9A%CE%A0%CE%91%CE%99%CE%94%CE%95%CE%A5%CE%A3%CE%97%20(1830-1913),%20%CE%91%CE%99%CE%9A%CE%91%CE%A4%CE%95%CE%A1%CE%99%CE%9D%CE%97%CE%A3%20%CE%9A%CE%9F%CE%A5%CE%A4%CE%9F%CE%A5%CE%9E%CE%99%CE%91%CE%94%CE%9F%CE%A5.pdf

Μαυρουδέας, Σ. 2011. “Στάδια της καπιταλιστικής ανάπτυξης στην Ελλάδα. Eίναι εν εξελίξει ένα νέο στάδιο της σήμερα;” Διαθέσιμο στο: https://stavrosmavroudeas.wordpress.com/2011/07/03/%E2%80%9C%CF%83%CF%84%CE%AC%CE%B4%CE%B9%CE%B1-%CF%84%CE%B7%CF%82-%CE%BA%CE%B1%CF%80%CE%B9%CF%84%CE%B1%CE%BB%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE%CF%82-%CE%B1%CE%BD%CE%AC%CF%80%CF%84%CF%85%CE%BE%CE%B7/

Μηλιός, Γ. 2000. Ο Ελληνικός κοινωνικός μετασχηματισμός. Από τον επεκτατισμό στην κοινωνική ανάπτυξη. Διαθέσιμο στο: http://users.ntua.gr/jmilios/Ell_Koin_Sxim_a.pdf

Μπαμπανάσης, Σ. 1985. Ιδιομορφίες της Ανάπτυξης στη Νότια Ευρώπη. Αθήνα: Ίδρυμα Μεσογειακών Μελετών.

Πατρώνης, Β. 2015.Ελληνική Οικονομική Ιστορία. Οικονομία, Κοινωνία και Κράτος στην Ελλάδα (18^ος – 20^ος αι.). Διαθέσιμο στο:

https://repository.kallipos.gr/bitstream/11419/1700/4/00_master_document.pdf

Κρίση, Επιχειρηματικότητα και Οικονομική Ανάπτυξη

Φωτεινή Μαστρογιάννη

Από τα φλέγοντα ζητήματα της συζήτησης για την οικονομία είναι η οικονομική ανάπτυξη της χώρας. Στα πλαίσια αυτά δόθηκαν πρόσφατα διάφορες φορολογικές απαλλαγές για την ενίσχυση των επιχειρήσεων χωρίς όμως να είναι σαφές το στρατηγικό πλαίσιο για την ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας, ειδικότερα των μικρομεσαίων επιχειρήσεων, παρά τα κατά καιρούς διάφορα προγράμματα που αναγγέλλονται και πραγματοποιούνται για τη στήριξή της. 

Η επιχειρηματικότητα αναπτύσσεται όταν ο επιχειρηματίας διακρίνει επιχειρηματικές ευκαιρίες σε οποιεσδήποτε οικονομικές συνθήκες. Ωστόσο, η οικονομική κατάσταση μίας χώρας επηρεάζει τον τύπο της επιχειρηματικής δραστηριότητας γιατί παράγοντες όπως είναι το επίπεδο της οικονομικής ανάπτυξης, η σταθερότητα των μακροοικονομικών συνθηκών και το επίπεδο εισοδήματος και ανεργίας μπορούν να περιορίσουν τις επιχειρηματικές ευκαιρίες. 

Όταν μία χώρα βιώνει παρατεταμένη οικονομική ανάπτυξη και σταθερές μακρο-οικονομικές συνθήκες (που δεν είναι δυστυχώς η περίπτωση της Ελλάδας) τότε είναι πιθανό ότι η μορφή της επιχειρηματικότητας που θα πραγματοποιείται να είναι μεγάλης προστιθέμενης  αξίας για τη χώρα. Σε ένα τέτοιο περιβάλλον, ο χαμηλός βαθμός καινοτομίας και η χαμηλής αξίας επιχειρηματικότητα θα μειωθούν προς όφελος μίας υψηλής αξίας και καινοτόμου  επιχειρηματικότητας λόγω της οικονομικής σταθερότητας.

Σε εποχές δύσκολων οικονομικών συνθηκών, όπως είναι η τελευταία δεκαετία που βιώνουμε στην Ελλάδα, η ενασχόληση με το επιχειρείν βρίσκεται  αρχικά σε έξαρση όσον αφορά τη δημιουργία νέων επιχειρήσεων. Η έξαρση αυτή συχνά ακολουθείται από ένα μεγάλο αριθμό χρεοκοπιών και σε μείωση της χρηματοδότησης η οποία με τη σειρά της οδηγεί σε μείωση του αριθμού των νέων επιχειρήσεων. 

Σύμφωνα με τους Wilderman et al. (1998),ο βαθμός ανεργίας είναι αυτός που παρέχει κίνητρα στους ανθρώπους να ασχοληθούν με την επιχειρηματικότητα δηλαδή με απλά λόγια, όταν κάποιος δεν μπορεί να βρει εργασία ως μισθωτός τότε καταφεύγει στο επιχειρείν εάν έχει κάποιο διαθέσιμο κεφάλαιο ή μπορεί να βρει διαθέσιμο κεφάλαιο. Άλλες μελέτες υποστηρίζουν όμως ότι ο βαθμός ανεργίας δεν επηρεάζει την έναρξη καινούριων επιχειρήσεων (Gomez & Spencer, 2004). 

Σίγουρα όμως ο δείκτης επιχειρηματικότητας επηρεάζεται από το εισόδημα το οποίο και αποτελεί δείκτη ευημερίας. Όταν το επίπεδο εισοδήματος σε μία χώρα είναι υψηλό, τότε αυτό μεταφράζεται σε διαθεσιμότητα πόρων που διευκολύνει τη δημιουργία νέων επιχειρήσεων. Το κατά κεφαλήν εισόδημα ως οδηγός δημιουργίας νέων επιχειρήσεων υποστηρίζεται σε διαφορετικές μελέτες (Tan, Begley & Schock, 2005).  Όσο πιο υψηλό είναι το διαχρονικό επίπεδο εισοδήματος τόσο υψηλότερος είναι ο βαθμός δημιουργίας νέων επιχειρήσεων. Συνεπώς, στη χώρα μας υπάρχει μία αντίφαση, από τη μία υποστηρίζουμε τη δημιουργία νέων επιχειρήσεων και από την άλλη το επίπεδο εισοδήματος διατηρείται σε χαμηλά επίπεδα.

Ως τρόπο αντίδρασης σε ένα δυσμενές οικονομικό περιβάλλον, οι επιχειρήσεις έχουν δύο επιλογές, είτε να συμπεριφέρονται με προ-κυκλικό τρόπο (δηλ. να περικόψουν τα κόστη, να μειώσουν και να εξορθολογίσουν τις επενδύσεις τους συμπεριλαμβανομένων των δαπανών για καινοτομία) ή να πάνε κόντρα στο ρεύμα και να διατηρήσουν ή ακόμα και να αυξήσουν την καινοτόμα δραστηριότητα δηλαδή με άλλα λόγια να συμπεριφερθούν αντι-κυκλικά  (Filippetti & Archibugi,2011). 


Η τελευταία αντίδραση εξηγείται από δύο αντίθετους μηχανισμούς δηλαδή τη δημιουργική συσσώρευση και τη δημιουργική καταστροφή  (Archibugi et al., 2013a). Η δημιουργική συσσώρευση αφορά τη διαδικασία συνεχούς καινοτομίας των επιχειρήσεων σε κανονική βάση ακολουθώντας τις τεχνολογικές πορείες  που έχουν επιλέξει (Pavitt, 1999). Ποιες όμως επιχειρήσεις μπορούν να καινοτομήσουν; Οι μεγάλες σε μέγεθος που μπορούν να επενδύσουν σημαντικά ποσά στην έρευνα και ανάπτυξη(Archibugi et al., 2013a) . Συνεπώς, οι διαρκείς προτάσεις και παραινέσεις από την ΕΕ για καινοτομία δεν αφορά, εκ των πραγμάτων, τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις.

Για να συνεχίσουμε όμως στην άλλη επιλογή που δεν είναι παρά η Σουμπετεριανή δημιουργική καταστροφή που αναφέρεται στην εμφάνιση νέων καινοτόμων («επιχειρηματιών») οι οποίοι μπορεί να μην ήταν δραστήριοι πριν την κρίση και οι οποίοι θέλουν να εκμεταλλευθούν την αναταραχή της κρίσης και να διεκδικήσουν τα μερίδια αγοράς των πρώην μονοπωλιακών επιχειρήσεων ή να εισάγουν νέες αγορές (Archibugi et al., 2013a). Ενδιαφέρον, θα ήταν να εξετασθεί ο αριθμός αυτός των νέων καινοτόμων επιχειρηματιών στην Ελλάδα.

Γενικότερα, η επένδυση στην Έρευνα και Ανάπτυξη (και άλλες μακροχρόνιες επενδύσεις) τείνει να είναι προ-κυκλική και μειώνεται κατά τη διάρκεια της ύφεσης, κάτι που παρατηρείται ιδιαίτερα στις επιχειρήσεις που αντιμετωπίζουν σημαντικούς  πιστωτικούς περιορισμούς (Aghion et al., 2012). Ο λόγος για την προ-κυκλικότητα είναι ότι η επένδυση στην Έρευνα και Ανάπτυξη χρηματοδοτείται κυρίως από τις ταμειακές ροές και συστέλλεται κατά τη διάρκεια της ύφεσης λόγω της μειωμένης ζήτησης (Paunov, 2012a). 

Επιπλέον, οι περιορισμοί στη δανειοδότηση που είναι συνηθισμένοι στις οικονομικές κρίσεις καθιστά δύσκολη την πρόσβαση στην εξωτερική χρηματοδότηση και, ως εκ τούτου, οι δαπάνες για Έρευνα και Ανάπτυξη μειώνονται (Paunov, 2012a). Η εξάρτηση της επένδυσης στην Έρευνα και Ανάπτυξη από τους οικονομικούς περιορισμούς θεωρείται ότι ισχύει επίσης και για τη χρηματοδότηση κεφαλαίου (π.χ. έκδοση νέων μετοχών) (Brown et al., 2012). Ωστόσο, τα στοιχεία από την κρίση του 2007 δείχνουν μία μείξη τόσο κυκλικών όσο και αντι-κυκλικών προτύπων.

Η οικονομική κρίση απειλεί την επιχειρηματικότητα λόγω της δυσκολίας εύρεσης χρηματοδότησης, τις καθυστερήσεις πληρωμών και τη γενικότερη μείωση ρευστότητας, στοιχεία που οδηγούν στη  χρεοκοπία. 

Φωτεινή Μαστρογιάννη

Συνεπώς, η επιχειρηματικότητα πρέπει να ενισχυθεί με εύκολο δανεισμό προκειμένου και οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις να γίνουν καινοτόμες και ανταγωνιστικές αλλά και να βελτιωθεί το μέσο εισόδημα έτσι ώστε να ενισχυθεί η ζήτηση. Είναι προφανές ότι η ανταγωνιστικότητα προϋποθέτει και περαιτέρω ανάλυση που πιθανόν να αποτελέσει θέμα ενός καινούριου άρθρου.



Βιβλιογραφία

Aghion, P., Askenazy, P., Berman, N., Cette, G., & Eymard, L. (2012). Credit

Constraints and the Cyclicality of R&d Investment: Evidence from France. Journal

of the European Economic Association, 10(5), 1001–1024.

Archibugi, D., Filippetti, A., & Frenz, M. (2013a). Economic crisis and innovation:

Is destruction prevailing over accumulation? Research Policy, 42(2), 303–314.

Brown, J. R., Martinsson, G., & Petersen, B. C. (2012). Do financing constraints matter for R&D? European Economic Review, 56(8), 1512–1529.

Brunnermeier, M. K. (2009). Deciphering the Liquidity and Credit Crunch 2007-

2008. Journal of Economic Perspectives, 23(1), 77–100.

Filippetti, A., & Archibugi, D. (2011). Innovation in times of crisis: National

Systems of Innovation, structure, and demand. Research Policy, 40(2), 179–192.

Gomez, C. & Spencer, W. (2004). The relationship among national institutional structures, economic factors, and domestic entrepreneurial activity: a multi-country study. Journal of Business Research, 57, 1098-1107.

Paunov, C. (2012a). The global crisis and firms’ investments in innovation.

Research Policy, 41(1), 24–35.

Tan, W.L., Begley, T.M., & Schock, H. (2005). Politico-economic factors associated with interest in starting a business: a multi-country study. Entrepreneurship: Theory and Practice.

Wileman, R.E, Noorderhaven, N., Hofstede, G., Wennekers, A., Thurik, A., & Veroeven, W. (1998). Cultural and economic determinants of entrepreneurship: An international study. Presented at the Annual Meetings of the Academy of International Business, Vienna, Austria.

Ο Raymond Ibrahim συζητά με τη Φωτεινή Μαστρογιάννη για το Ισλάμ

Ο Ρέιμοντ Ιμπραήμ (Raymond Ibrahim) είναι Αμερικάνος, αιγυπτιακής καταγωγής και Χριστιανός Κόπτης στο θρήσκευμα. Είναι γνωστός για το συγγραφικό και δημοσιογραφικό του έργο και για την εξειδίκευσή του σε θέματα της Μέσης Ανατολής και του Ισλάμ.

Εχει διδάξει σε πανεπιστήμια όπως είναι το National Defense College, έχει παράσχει συμβουλευτικές υπηρεσίες στο αμερικανικό δημόσιο και ειδικότερα στο U.S. Strategic Command,το Defense Intelligence Agency, το Near East τμήμα της Βιβλιοθήκης του Κογκρέσσου και είναι διευθυντής στο think tank Middle East Forum που εδρεύει στη Φιλαδέλφεια των ΗΠΑ. Σήμερα  είναι Judith Friedman Rosen Writing Fellow στο Middle East Forum.

Αγαλμα του Χριστού λερωμένο με αίμα στην εκκλησία του Αγίου Σεβαστιανού στη Σρι Λάνκα*

Φωτεινή Μαστρογιάννη: Ρέιμοντ, γίνονται συνεχείς βανδαλισμοί στις ευρωπαϊκές χριστιανικές εκκλησίες. Τα ΜΜΕ τους «κρύβουν». Γιατί θεωρείς ότι επικρατεί τέτοια μυστικότητα στο θέμα;

Raymond Ibrahim: Το κρύβουν γιατί εάν αποκαλυφθεί η αλήθεια, θα καταρρεύσει το «αφήγημα» που υποστηρίζει ότι οι μουσουλμάνοι είναι ήπιοι και ανεκτικοί και ότι οι μετανάστες χρειάζονται βοήθεια και ευημερία. 

Εξάλλου, οι άνθρωποι που εσκεμμένα βεβηλώνουν τους ιερούς τόπους της χώρας υποδοχής τους και ασχολούνται με όλων των ειδών θρησκευτικά (δηλαδή «ισλαμικά») υποκινούμενες ενέργειες, δεν είναι το είδος των ανθρώπων που αξίζουν την προσφορά ασύλου ή βοήθειας. 

ΦΜ: Ο μουσουλμανικός πληθυσμός στην Ευρώπη έχει γίνει επιθετικός στα χριστιανικά σύμβολα. Ωστόσο, οι ευρωπαϊκές αρχές επιδεικνύουν ιδιαίτερη ανοχή στις πράξεις αυτές. Θεωρείς ότι υπάρχει κάποια πολιτική ατζέντα όσον αφορά αυτή την ανοχή;

Raymond Ibrahim

RI: Ναι, εάν και οι άθεοι, οι φιλελεύθεροι, οι αριστεριστές, οι υλιστές - και ότι άλλο όνομα μπορεί να έχουν - έχουν διαφορετικές αξίες από τους μουσουλμάνους ωστόσο, όσον αφορά τον Σταυρό του Χριστού μισούν τόσο αυτόν όσο και αυτούς που τον λατρεύουν. Συνεπώς, οι ευρωπαϊκές αρχές κωφεύουν όσον αφορά αυτές τις ενέργειες κατά των χριστιανικών συμβόλων και εκκλησιών γιατί οι ίδιες τα περιφρονούν. Να θυμάσαι: ο εχθρός του εχθρού μου είναι ο φίλος μου. Για τους αγωνιστές υλιστές/κοσμικούς ο κίνδυνος δεν είναι το Ισλάμ που τους φαίνεται ξένο, μακρινό και πιθανά διαχειρίσιμο αλλά η χριστιανική κληρονομιά που τους περιβάλλει και προφανώς τους κρίνει.

ΦΜ: Η Ευρώπη δέχεται μαζικά κύματα μετανάστευσης από την Ασία και την Αφρική, κυρίως μουσουλμανικού θρησκεύματος. Η Ελλάδα, ως μία από τις ευρωπαϊκές χώρες εισόδου, έχει μετατραπεί σε ένα μεγάλο στρατόπεδο συγκέντρωσης προσφύγων. Παράλληλα, πολλές ευρωπαϊκές χώρες κλείνουν τα σύνορά τους. Ποια θεωρείς ότι θα είναι η εξέλιξη αυτής της κατάστασης;

RI: Σίγουρα δεν είναι καλό για την Ελλάδα γιατί υπό αυτές τις

συνθήκες θα κατακλυσθεί από μουσουλμάνους μετανάστες. Εδώ είναι και η ειρωνεία: για μία σχεδόν χιλιετία, από το ξεκίνημα των ισλαμικών κατακτήσεων το 630 μ.Χ. μέχρι το 1453 μ.Χ. η Ελλάδα, με τα τείχη της Κωνσταντινούπολης, είχε την ευθύνη να κρατήσει το σπαθί του Ισλάμ μακριά από την Ανατολική Ευρώπη. Σήμερα, όμως, με τη θέλησή της, δέχεται ολοένα και αυξανόμενα πλήθη μουσουλμάνων που αρκετοί από αυτούς επιδεικνύουν και ασκούν την παλιά ισλαμική εχθρότητα για τους Χριστιανούς/Ευρωπαίους «άπιστους».  

ΦΜ: Θεωρείς ότι έχουν στοχοποιηθεί οι Χριστιανοί; 6.000 νεκροί Χριστιανοί στη Νιγηρία, η σφαγή στη Σρι Λάνκα - όλα αυτά μας κάνουν να υποθέσουμε ότι οι Χριστιανοί έχουν γίνει στόχος. Ακόμα και ο Αμερικανός Χριστιανός Ορθόδοξος ιερέας Rod Dreher στο βιβλίο του «The Benedict Option» αναφέρει ότι οι Χριστιανοί έχουν στοχοποιηθεί ακόμα και στις ΗΠΑ. Ισχύει κάτι τέτοιο;

RI: Ναι, ισχύει. Οπως είπα και προηγουμένως, οι Χριστιανοί,

ιστορικά είχαν πολλούς περισσότερους εχθρούς από τους μουσουλμάνους. Αυτοί οι εχθροί είχαν και έχουν κοινό στόχο με τους μουσουλμάνους που δεν είναι άλλος παρά η κοινή αποστροφή τους για τον Χριστιανισμό. 

Αυτό έχει και ιστορικό προηγούμενο. Ο πρωταρχικός λόγος για τον οποίο οι Βίκινγκς που μισούσαν τον Χριστό υποδούλωσαν τους Χριστιανούς ήταν για να τους πουλήσουν σε μουσουλμανικά χαλιφάτα τα οποία πλήρωναν πολύ καλά. Για να μιλήσουμε για τη σύγχρονη Αμερική, οι φιλελεύθεροι και οι προοδευτικοί που φωνάζουν για τον παραδοσιακό («καταπιεστικό») Χριστιανισμό συμμαχούν με το Ισλάμ παρά τις πραγματικά καταπιεστικές ιδιότητες του τελευταίου. 

Οι φεμινίστριες καταγγέλουν τη χριστιανική «πατριαρχία» αλλά δεν λένε τίποτα εναντίον της μεταχείρισης των γυναικών ως κινητή περιουσία από τους μουσουλμάνους. 

Οι ομοφυλόφιλοι μάχονται κατά των χριστιανικών αρτοποιείων γιατί δεν τους φτιάχνουν κέικ αλλά δεν λένε τίποτα για τις μουσουλμανικές εκτελέσεις των ομοφυλοφίλων. 

Οι πολυπολιτισμικοί καταγγέλουν τους Χριστιανούς που αρνούνται να αποκηρύξουν την πίστη τους έτσι ώστε να γίνουν συμβατοί στις θρησκευτικές ευαισθησίες των μουσουλμανικών μειονοτήτων αλλά δεν λένε τίποτα εναντίον της παγιωμένης και ανοικτής μουσουλμανικής δίωξης των Χριστιανών σε όλο τον κόσμο. Οπως είπαμε ο λόγος είναι απλός: για τους αντιχριστιανούς κοσμικούς/υλιστές στη Δύση ισχύει το «ο εχθρός [Ισλάμ] του αληθινού μου εχθρού [Χριστιανισμός] είναι ο φίλος μου».

ΦΜ: Είσαι Χριστιανός Κόπτης αιγυπτιακής καταγωγής. Ποια είναι η τρέχουσα κατάσταση με τους Κόπτες στην Αίγυπτο;

RI: Ενώ οι Κόπτες σε όλη την Αίγυπτο ζουν καθημερινά με διακρίσεις και ταπεινώσεις, αυτοί όμως που ζουν στην Ανω Αίγυπτο διώκονται. Δεν έχουν αρκετές εκκλησίες και κάθε φορά που φημολογείται ότι μπορεί να ανοίξει μία νέα εκκλησία - ή ότι μπορεί να ανακαινιστεί μια παλιά ή ακόμη και ότι ένα σπίτι χρησιμοποιείται ως εκκλησία - τότε εξεγείρονται οι μουσουλμάνοι και επιτίθενται στους Κόπτες και καίνε τα σπίτια τους. 
Οι απαγωγές και ο αναγκαστικός προσηλυτισμός Χριστιανών Κοπτών κοριτσιών είναι επίσης ένα σημαντικό πρόβλημα σε πολλά από αυτά τα χωριά. Επειτα, υπάρχουν και οι συνεχείς ισλαμικές τρομοκρατικές επιθέσεις στις Κοπτικές εκκλησίες και στα μοναστήρια που έχουν αφήσει, τα τελευταία χρόνια, αρκετές εκατοντάδες νεκρούς και/ή ακρωτηριασμένους ενώ ο πληθυσμός τρομοκρατείται με γεωμετρική πρόοδο. 

ΦΜ:  Το Ισλάμ είχε στρατιωτικές αντιπαραθέσεις με το Βυζάντιο. Το αποτέλεσμα ήταν η Οθωμανική Αυτοκρατορία η οποία κατέληξε σε μία σκλαβιά 400 περίπου χρόνων των Βαλκανικών χωρών οι οποίες είχαν κυρίως πληθυσμό Χριστιανό Ορθόδοξο. Οι Οθωμανοί ήθελαν να κατακτήσουν τη Δυτική Ευρώπη. Θεωρείς ότι η επιθετικότητα του μουσουλμανικού στοιχείου εναντίον της Χριστιανικής Ευρώπης είναι από τότε ή είναι το αποτέλεσμα της οικονομικής καταπίεσης των Ασιατικών και Αφρικανικών χωρών από την αποικιοκρατία των Δυτικοευρωπαίων; 

RI: Προέρχεται από εκείνη την χρονική περίοδο. Η σημερινή μουσουλμανική εχθρότητα - για να μην αναφερθώ στις επιθέσεις εναντίον των Χριστιανών και των εκκλησιών - καθρεφτίζει τη μουσουλμανική εχθρότητα του παρελθόντος. 

Η συνέχεια είναι ακλόνητη, η οικονομία και άλλοι «υλικοί» παράγοντες δεν επαρκούν για να εξηγήσουν το μίσος και τη βία. Αυτό αναφέρω σχεδόν σε κάθε σελίδα του τελευταίου μου βιβλίου 

Sword and Scimitar: Fourteen Centuries of War between Islam and the West.  

Για μία χιλιετία τουλάχιστον, οι μουσουλμάνοι επιτίθεντο στους Χριστιανούς και στους Ευρωπαίους, κατέστρεφαν τις εκκλησίες τους, τους σταυρούς και τις εικόνες τους, σκλάβωναν και βίαζαν τις γυναίκες και τα παιδιά τους. Και το έκαναν - και ανοικτά είπαν ότι το έκαναν - στο όνομα του Ισλάμ, όχι για οικονομικούς ή άλλους λόγους.

Σήμερα, μουσουλμάνοι όπως είναι αυτοί του Ισλαμικού Κράτους, καταδεικνύουν ότι το μίσος και η βία εναντίον των Χριστιανών και άλλων μη- μουσουλμάνων είναι προϊόν των ισλαμικών διδασκαλιών και δεν είναι προϊόν των οικονομικών, αποικιοκρατικών και άλλων «παραπόνων». Είναι οι Δυτικοί πολιτικοί και τα ΜΜΕ που αναφέρουν αυτούς τους παράγοντες για να εξηγήσουν την ισλαμική εχθρότητα και βία.

Φωτεινή Μαστρογιάννη

ΦΜ: Σε ευχαριστώ πολύ!

* Η φωτογραφία είναι από το ιστολόγιο του Raymond Ibrahim - https://www.raymondibrahim.com/