Η Eποχή της Aνοησίας – H Bουλή των Φαυλοτήτων

 Φωτεινή Μαστρογιάννη

Το 2018 τελείωσε και το 2019 προοιωνίζεται συνταρακτικό και με μεγάλες αλλαγές ιδιαίτερα στο πολιτικό σύστημα σε παγκόσμιο επίπεδο. Δεν γνωρίζω κατά πόσο οι αλλαγές αυτές θα είναι καλύτερες για την πλειοψηφία των ανθρώπων ή όχι. Το πολιτικό σύστημα βρίσκεται σε παρακμή πάρα πολλά χρόνια τώρα. Ο Χέρμπερτ Ρηντ ήδη από το 1940 έγραψε κάτι που το βρίσκω απόλυτα επίκαιρο. «Η σημερινή Βουλή των Κοινοτήτων μας έχει πέσει κάτω και από μετριότητα, σε ένα απόλυτο μηδέν χυδαιότητας και ανικανότητας. Βουλή των Φαυλοτήτων θα έπρεπε να λέγεται. Το λέω αυτό θυμούμενος όλα όσα έλεγε ο Μπέιτζχοτ προς υπεράσπιση της βλακείας στα υψηλά αξιώματα. Όμως ο νεότερος πολιτικός δεν είναι βλάκας: είναι μια τερατώδης μορφή που μοιάζει να το έχει σκάσει από κάποιο τσίρκο, και αναδίδει την απαίσια αύρα του κλόουν».

Το γεγονός ότι η ομοιότητα των παραπάνω με τη σημερινή κατάσταση δεν αφήνει πολλά περιθώρια για αισιόδοξες σκέψεις αλλαγής προς το καλύτερο. Γιατί όμως; Αρκετοί ρίχνουν τα βάρη στους πολίτες για τη διαμόρφωση αυτής της κατάστασης, πολίτες που έχουν μετεξελιχθεί σε άβουλα όντα, απαθή, χωρίς κριτική σκέψη, αμαθή και φθονερά. Ο Ρηντ το αποδίδει στην πολιτική της ισοπέδωσης των ανθρώπων που προβάλλεται ως ισότητα από τη δημοκρατική θεωρία και πρακτική εάν και κατά την άποψή μου πρόκειται περί ψευδοδημοκρατίας. Παραθέτει δε, εύστοχα, τη ρήση του Νίτσε (Πέρα από το καλό και το κακό) που δυστυχώς και αυτή είναι άκρως επίκαιρη. «Η υψηλή πνευματική ανεξαρτησία, η θέληση να στέκεσαι μόνος σου, η μεγάλη διάνοια θεωρούνται επικίνδυνες – καθετί που ανεβάζει το άτομο πάνω από την αγέλη και προκαλεί φόβο στον πλησίον του ονομάζεται στο εξής κακό , η έντιμη , μετριοπαθής, υπάκουη, εξομοιωτική διάθεση, το μετρημένο και μέτριο στους πόθους, αποκτούν ηθικό όνομα και υπόληψη».

Ήδη, προφητικά σχεδόν, ο Ρηντ είχε προβλέψει τη καταδυνάστευση της πολιτικής ορθότητας και της απολυταρχικής εξομοίωσης των πάντων. «Η φυσική ποικιλομορφία των αναγκών, των προτερημάτων, των ικανοτήτων, αγνοήθηκε, και οι άνθρωποι στριμώχτηκαν σε κοινά καλούπια, σε πάγιες ρουτίνες, σε τυποποιημένα πρότυπα κάθε είδους. Όχι μόνο τα σώματα, αλλά και τα μυαλά και οι ευαισθησίες των ανθρώπων στρατολογήθηκαν από το κράτος, και όλα στο όνομα της δημοκρατικής δικαιοσύνης».

Ο άνθρωπος λοιπόν δεν είναι ελεύθερος αλλά άκρως καταπιεσμένος. Όπως γράφει ο Ρηντ «ελευθερία είναι η θέληση να είσαι υπεύθυνος για τον εαυτό σου». Οι μαζικές κινητοποιήσεις στη Γαλλία με τα κίτρινα γιλέκα αποδεικνύουν ότι μεγάλα τμήματα του πληθυσμού επιθυμούν πραγματικά να είναι υπεύθυνα για τον εαυτό τους. Στην Ελλάδα υπήρξαν όντως πολλά κινήματα ειρηνικής αντίστασης αλλά όχι πολιτικής ανυπακοής. Υπάρχει έντονη κριτική, σε τοπικό και παγκόσμιο επίπεδο, στη «Βουλή των Φαυλοτήτων» η οποία διαρκώς προκαλεί το κοινό αίσθημα με συνεχείς υποτιμητικές δηλώσεις εναντίον του λαού που έχουν ξεπεράσει τα όρια του γελοίου (εκτός από την Ελλάδα, υποτιμητικές δηλώσεις εναντίον του λαού διαβάζουμε ότι γίνονται και στη Γαλλία από τον Μακρόν και πιθανολογώ ότι το νέο αυτό στυλ «υπεροπτικής» πολιτικής θα εφαρμόζεται και αλλού), κριτική όμως που δεν μετουσιώνεται σε ουσιαστικές κινήσεις για πολιτική και κοινωνική αλλαγή. 

Φωτεινή Μαστρογιάννη

Η έλλειψη κινήσεων για ουσιαστική αλλαγή, όσον αφορά την Ελλάδα, μπορεί να οφείλεται στη διαρκή καταπίεση των ανθρώπων ως αποτέλεσμα των εξαρτήσεων της χώρας από τις ξένες δυνάμεις, μπορεί να οφείλεται στην προαναφερθείσα αλλοτρίωση που έχει επιβάλλει η πολιτική της ισοπέδωσης, στην εκτεταμένη κομματοκρατία που λειτουργεί ως τρόπος ελέγχου της σκέψης και των ανεξάρτητων πολιτικών δράσεων ή, για να κλείσω με μία νότα αισιοδοξίας, μπορεί να οφείλεται στο ότι η αλλαγή αυτή εκκολάπτεται και απλά περιμένει τον κατάλληλο χρόνο. Ας ευχηθούμε, το 2019 να είναι ο χρόνος που η Ελλάδα και η ανθρωπότητα στο σύνολό της, θα απαλλαχθούν από τις εξαρτήσεις και την ισοπεδωτική «λογική» και θα αναδυθεί ένας καινούριος καλύτερος κόσμος.

Herbert Read – Αλυσίδες ελευθερίας. Σκέψεις για τη φιλοσοφία του αναρχισμού. Εκδ.Ηριδανός.

Το κείμενο γράφτηκε για τη στήλη «Πλάτωνας όχι Πρόζακ» του ηλεκτρονικού περιοδικού Writer's Gang.

Αλλαγή δεν γίνεται χωρίς κοινωνικά κινήματα

Φωτεινή Μαστρογιάννη 

Προκαλεί εντύπωση το γεγονός ότι σε όλες τις συζητήσεις που ασχολούνται μονοδιάστατα (δυστυχώς) με την οικονομία αλλά και την πολιτική δεν λαμβάνουν υπόψη τους την κοινωνία και τον βαθμό που έχει αλλάξει τόσο σε τοπικό όσο και σε διεθνές επίπεδο. Η ολιστική θεώρηση του θέματος μπορεί να οφείλεται σε απλή άγνοια (που δεν παύει όμως να είναι απαράδεκτη εάν όχι εγκληματική) ή/και σε κακώς εννοούμενους τεχνοκράτες με έλλειψη στρατηγικής σκέψης.

Η κοινωνική αλλαγή όμως είναι αναπόφευκτη. Οι παράγοντες που την προκαλούν είναι η ανακάλυψη, το αναπόφευκτο της κοινωνικής σύγκρουσης, ο τεχνολογικός  ντετερμινισμός (σημ. με πολύ απλά λόγια είναι η θεωρία που υποστηρίζει ότι η κοινωνία δεν μπορεί να επιδράσει στην τεχνολογία) οι τεχνολογικές εφευρέσεις, η γνώση, οι πεποιθήσεις και οι αξίες, οι πολιτιστικές επαφές, η πολιτισμική διάχυση και η ύπαρξη κοινωνικών κινημάτων. 

Ζούμε ήδη την τέταρτη κοινωνική επανάσταση που είναι η επανάσταση που βασίζεται στις τεχνολογικές ανακαλύψεις, είναι η επανάσταση του μικροτσιπ και τις επιπτώσεις της δεν τις έχουμε δει πλήρως ακόμα.

Η διάχυση της επικοινωνίας μέσω της τεχνολογίας έχει αλλάξει ήδη τις σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων.  Η ανταλλαγή πληροφοριών είναι πιο εύκολη, οι άνθρωποι επικοινωνούν με όλο τον κόσμο χωρίς να χρειάζεται να ταξιδέψουν. Σύμφωνα δε με τον κοινωνιολόγο Ογκμπουρν (Ogburn), πρώτα αλλάζει η τεχνολογία και στη συνέχεια αλλάζει η κοινωνία δηλαδή με άλλα λόγια τρέχουμε να προλάβουμε την τεχνολογία και προσαρμόζουμε τη ζωή μας αντίστοιχα.

Η σύγκρουση είναι και αυτή ένας παράγοντας αλλαγής και στην ανάλυση των συγκρούσεων βλέπουμε να ακολουθείται, από τους ειδικούς επιστήμονες, η μαρξιστική συλλογική της θέσης-  αντίθεσης- σύνθεσης. Η θέση είναι ο διαχωρισμός των κρατών σε φτωχά και πλούσια ανάλογα με την πρόσβαση που έχουν στις αγορές και στους πόρους. Η μνησικακία των φτωχών κρατών για την έλλειψη αυτής της πρόσβασης αποτελεί την αντίθεση. Εάν ένα από τα λιγότερο βιομηχανοποιημένα κράτη αποκτήσει σχετικό πλούτο ή πολεμική ισχύ τότε θα πιέσει για αναδιανομή των πόρων (πιθανόν μία τέτοια περίπτωση να είναι το Ιράν). Η ανακατανομή ισχύος είναι πολύ πιθανόν να δημιουργήσει κοινωνικά κινήματα τα οποία είτε προωθούν είτε αντιτίθενται στην αλλαγή. 

Τα κοινωνικά κινήματα, ως παράγοντας κοινωνικής αλλαγής, παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Οι κοινωνιολόγοι υποστηρίζουν ότι τα κοινωνικά κινήματα έχουν τρία στάδια. Το πρώτο στάδιο είναι η ανησυχία και η αναταραχή, το δεύτερο στάδιο είναι η κινητοποίηση, οργάνωση και  θεσμοθέτηση ενώ το τελευταίο στάδιο αφορά την παρακμή χωρίς όμως να αποκλείουν την αναζωπύρωση όπου οι αντιτιθέμενες πλευρές αναζωογονούν η μία την άλλη βλ. το κίνημα υπέρ και κατά των εκτρώσεων στην Αμερική. 

Το πρώτο στάδιο είναι και αυτό στο οποίο πολλά κοινωνικά κινήματα αποτυγχάνουν. Στο στάδιο αυτό (δηλ. της ανησυχίας και της αναταραχής) οι άνθρωποι είναι δυσαρεστημένοι με την κατάσταση που επικρατεί και αναδύονται  ηγέτες που εκφράζουν αυτή τη δυσαρέσκεια. Ο λόγος αποτυχίας των κινημάτων στο στάδιο αυτό είναι ότι δεν έχουν αρκετή υποστήριξη.  Πιθανό παράδειγμα να είναι στην περίπτωση της Ελλάδας το Κίνημα των Αγανακτισμένων, το πρώτο μαζικό κίνημα στην Ευρώπη (κάτι που έχουν ξεχάσει οι περισσότεροι). 

Μέσα από το κίνημα αυτό αναδείχτηκαν κάποιες ηγετικές μορφές, πολλές από αυτές επεδίωξαν θέσεις εξουσίας και τελικά τις απέκτησαν, κάνοντας πολλούς να αμφιβάλλουν για την αγνότητα των τότε προθέσεών τους. Ο λόγος αποτυχίας του Κινήματος των Αγανακτισμένων, δεν είναι μόνο η έλλειψη υποστήριξης που αναφέρουν οι κοινωνιολόγοι  αλλά κυρίως οι πράξεις βίας  (βλ.  δολοφονία των ανθρώπων στη Μαρφίν) και η ίδια η αδυναμία των ηγετικών μορφών του που αποδείχτηκαν αρκετά ευάλωτοι στα θέλγητρα της εξουσίας. 

Όχι μόνο αυτό αλλά αποδείχτηκαν ανεπαρκείς σε ένα βασικό παράγοντα που είναι αυτός της κινητοποίησης των πόρων δηλαδή της οργάνωσης και απόκτησης πόρων όπως είναι χρήματα αλλά και σωστής εκμετάλλευσης του χρόνου και των δεξιοτήτων των ανθρώπων που τους ακολούθησαν. Θα πρόσθετα επίσης και την έλλειψη επαρκούς χρησιμοποίησης, από την πλευρά τους, της τεχνολογίας ως μέσου επικοινωνίας  ειδικότερα ως αντίβαρου  της έλλειψης υποστήριξης από τα ΜΜΕ (στο σημείο αυτό να αναφέρω ότι ήταν και είναι  άκρως απογοητευτική η έλλειψη γνώσεων επικοινωνίας από τους ηγέτες των κινημάτων, δεν δόθηκε η πρέπουσα προσοχή στο άκρως σημαντικό αυτό θέμα για την επιτυχία ενός κινήματος).  Υπήρξε με άλλα λόγια σαφέστατη έλλειψη ικανούς ηγεσίας στο Κίνημα των Αγανακτισμένων και το Κίνημα οδηγήθηκε σε πλήρη αποτυχία και απογοήτευση. 

Η θεσμοθέτηση που αφορά το επόμενο στάδιο, στην περίπτωση που το κίνημα δεν έχει αποτύχει στο πρώτο στάδιο, είναι η δημιουργία επίσημης ιεραρχίας που βρίσκεται στα χέρια κάποιων που ενδιαφέρονται περισσότερο για την εξουσία και την προβολή παρά για το ίδιο το κίνημα. Αυτό το είδαμε και με το πλήθος κινημάτων και μικρών κομμάτων που δημιουργήθηκαν μετά το Κίνημα των Αγανακτισμένων και δεν είναι απορίας άξιον που οδηγήθηκαν στην παρακμή που είναι και το τελευταίο εάν και όχι αναπόφευκτο στάδιο. Δεν είναι αναπόφευκτο γιατί μπορεί να αναδειχθούν νέοι ηγέτες οι οποίοι να είναι πιο ιδεαλιστές αλλά και με μεγαλύτερο πείσμα κάτι που θα οδηγήσει στην αναζωπύρωση του κινήματος. Δυστυχώς στην χώρα μας δεν έχει προκύψει κάτι τέτοιο,  μέχρι στιγμής, κάτι που φαίνεται και από τη γενική απογοήτευση για το έλλειμμα ηγεσίας. 

Φωτεινή Μαστρογιάννη

Το ερώτημα όμως παραμένει για το εάν θα  προκύψουν νέα δυναμικά κινήματα αλλαγής στη χώρα μας ή  η παρακμή θα είναι οριστική με ότι αυτό μπορεί να σημαίνει για τη βιωσιμότητα της κοινωνίας.