Καθρέφτη Καθρεφτάκι μου και Θεωρία Διαχείρισης της Εικόνας

 

Φωτεινή Μαστρογιάννη

Καθρέφτη Καθρεφτάκι μου και Θεωρία Διαχείρισης της Εικόνας

 

Ζούμε στην εποχή της εικόνας και ο τρόπος που τη διαχειριζόμαστε, ειδικά με την κυριαρχία των ψηφιακών μέσων, είναι πολύ σημαντικός.

Η διαχείριση της εικόνας μας επηρεάζει στις προσωπικές μας σχέσεις αλλά και στις επαγγελματικές. Ειδικά στις επαγγελματικές μπορεί να επηρεάσει τον τρόπο λήψης οικονομικών αποφάσεων.

Εμπνευστής της Θεωρίας Διαχείρισης της Εικόνας είναι ο Ιρβινγκ Γκόφμαν (1959) ο οποίος υποστήριξε ότι οι πράξεις και η εμφάνιση μας προδίδουν τις προθέσεις μας. Κάποιες φορές εν γνώσει μας ή ακόμα και αθέλητα προσπαθούμε να δημιουργήσουμε συγκεκριμένες  εντυπώσεις στους άλλους προκειμένου να τους επηρεάσουμε για να επιτύχουμε τους στόχους μας. Συνεπώς, ο τρόπος που διαχειριζόμαστε την εικόνα μας είναι ιδιαίτερα σημαντικός και για έναν επιπλέον λόγο. Εάν γνωρίζουμε τους τρόπους που επώνυμοι και μη διαχειρίζονται την εικόνα τους τότε μπορούμε να αποφύγουμε να πέσουμε θύματα χειραγώγησης.

Ο Γκόφμαν υποστήριξε ότι η ζωή μας είναι ένα θέατρο όπου είμαστε ταυτόχρονα  οι ηθοποιοί και το κοινό. Ο εξωτερικός εαυτός μας είναι αυτός που δείχνουμε στους άλλους, αυτός που είναι πάνω στη σκηνή ενώ ο εσωτερικός εαυτός μας είναι  πιο χαλαρός και αυθεντικός, είναι στα παρασκήνια και τον δείχνουμε στην οικογένεια και στους φίλους μας.  

Ο Σίιμπακ (Siibak, 2009) χρησιμοποίησε τη θεωρία της αυτο-ασυμφωνίας σύμφωνα με την οποία τα άτομα έχουν:

Τον Πραγματικό Εαυτό που είναι η αντίληψη του ατόμου για τα χαρακτηριστικά που θεωρεί ότι διαθέτει.

Τον Ιδανικό Εαυτό που είναι η αντίληψη του ατόμου για τα χαρακτηριστικά που θεωρεί ότι οι άλλοι επιθυμούν από αυτόν να έχει και τέλος έχουμε τον Εαυτό Πρέπει που είναι  η αντίληψη του ατόμου για τα χαρακτηριστικά που πρέπει να διαθέτει.  Ο Εαυτός Πρέπει είναι αυτός που χρησιμοποιείται στη διαχείριση της εικόνας και των εντυπώσεων γιατί τα άτομα παρουσιάζουν τα χαρακτηριστικά που πιστεύουν ότι πρέπει να έχουν σε δεδομένες κοινωνικές καταστάσεις.

Οι διαστάσεις του εαυτού είναι: η φυσική διάσταση δηλαδή πως το άτομο αξιολογεί την εμφάνιση του, η ψυχολογική που είναι η αξιολόγηση από το άτομο της προσωπικότητας του, η διανοητική που είναι  η αξιολόγηση της ευφυΐας του, η διάσταση των δεξιοτήτων δηλαδή πως το άτομο αξιολογεί τις κοινωνικές και τεχνικές δεξιότητες του, η ηθική διάσταση που αφορά την αξιολόγηση των αρχών και αξιών του και τέλος, η σεξουαλική δηλαδή πως το άτομο αισθάνεται ότι ταιριάζει με τους κανόνες της κοινωνίας σχετικά με το αντρικό και γυναικείο φύλο.

Οι πράξεις μας δεν είναι μόνο αυτές που δημιουργούν εντυπώσεις αλλά και οι άνθρωποι με τους οποίους είμαστε μαζί και οι ομάδες με τις οποίες σχετιζόμαστε όπως ορίζει σχετικά και η θεωρία της κοινωνικής ταυτότητας.

Επιλέγουμε να ενταχθούμε σε συγκεκριμένες ομάδες για να στείλουμε το μήνυμα μίας συγκεκριμένης εικόνας και έτσι να γίνουμε αποδεκτοί στις ομάδες αυτές. Εάν επιλέγουμε να γίνουμε μέλη των φιλάθλων μίας ποδοσφαιρικής ομάδας το κάνουμε για να γίνουμε αποδεκτοί από τους άλλους φιλάθλους και εκπέμπουμε έτσι μία συγκεκριμένη εικόνα προς τους άλλους.

Για να δημιουργήσουμε εντυπώσεις χρησιμοποιούμε τεχνικές. Μία από αυτές είναι να κολακεύουμε τους άλλους ή να συμφωνούμε μαζί τους προκειμένου να γίνουμε αρεστοί (απόκτηση εύνοιας) . Μία τέτοια συμπεριφορά μπορεί να είναι χειριστική εάν την χρησιμοποιούμε για να επιτύχουμε συγκεκριμένους σκοπούς ή αυθεντική εάν όντως πιστεύουμε αυτά που λέμε και έχουμε ως στόχο τη δημιουργία φιλικών σχέσεων με τους άλλους.

Κάποιες  φορές, οι άνθρωποι χρησιμοποιούν τον εκφοβισμό προκειμένου να

επιβάλλουν τις απόψεις τους  ενώ κάποιες άλλες φορές μπορεί να αποκαλύπτουν τις αδυναμίες τους, να εμφανίζονται αδύναμοι και αβοήθητοι προκειμένου να προκαλέσουν τον οίκτο και έτσι να λάβουν βοήθεια από τους άλλους.

Η διεκδικητικότητα είναι άλλη μία τεχνική δημιουργίας εντυπώσεων. Με τη διεκδικητικότητα θέτουμε όρια με ήρεμο τρόπο και λέμε τη γνώμη μας χωρίς φόβο διατηρώντας οπτική επαφή και ακούγοντας προσεκτικά. Μερικές φορές μπορεί να περιλαμβάνει την αυτό-προώθηση και την εξιστόρηση προσωπικών ιστοριών.  Αυτή η τεχνική χρησιμοποιείται όταν οι άνθρωποι θέλουν να δείξουν ότι έχουν αυτοπεποίθηση και μπορούν να ηγηθούν μίας κατάστασης.

Άλλη μία τεχνική είναι η αυτο- παρακολούθηση δηλαδή ο τρόπος που χρησιμοποιεί κάποιος για να ελέγξει το πως παρουσιάζεται στους άλλους . Η αυτο-παρακολούθηση  προϋποθέτει υψηλά επίπεδα αυτορρύθμισης των συναισθημάτων (δηλαδή να μπορώ εκούσια να διαχειρίζομαι τα συναισθήματα μου) και συναισθηματικής νοημοσύνης προκειμένου κάποιος να μπορεί να «διαβάζει» την κατάσταση και να προσαρμόζεται αντίστοιχα για να επιτύχει τους σκοπούς του.

Η αυτοπαρουσίαση αποτελεί άλλη μία τεχνική και αφορά τον τρόπο που

παρουσιαζόμαστε στους άλλους εκπέμποντας μηνύματα τα οποία μπορεί να είναι εκούσια ενώ η αυτοπροώθηση αφορά το πως παρουσιάζουμε τις δεξιότητες και τα προσόντα μας προκειμένου να φανούμε ικανοί. Τέλος ο παραδειγματισμός είναι η συμπεριφορά όπου εμφανιζόμαστε ως το «παράδειγμα» δηλαδή εμφανιζόμαστε ως αφοσιωμένοι σε αυτό που κάνουμε και είμαστε  πρότυπα συμπεριφοράς.

Υπάρχουν όμως και άλλες δύο τεχνικές. Η μία είναι όταν οι άνθρωποι προσπαθούν να βελτιώσουν τη δημόσια εικόνα τους όχι με άμεσο τρόπο αλλά με έμμεσο προωθώντας τις πολλές φορές ασήμαντες σχέσεις τους με κάποιον άλλον που διαθέτει θετικά χαρακτηριστικά. Αυτή η τεχνική εξηγεί σε μεγάλο βαθμό την προσπάθεια πολλών ανθρώπων να φωτογραφίζονται με «επώνυμους».

Η άλλη τεχνική  είναι το να προσπαθούμε να τονίσουμε τα αρνητικά στοιχεία αυτών  με τους οποίους συνδεόμαστε με αρνητικό τρόπο. Για παράδειγμα, σε ένα επαγγελματικό περιβάλλον να τονίσουμε τα αρνητικά χαρακτηριστικά του ανταγωνιστή μας. 

 Οι θετικές τακτικές διαχείρισης της εικόνας είναι η απόκτηση εύνοιας, η αυτο-προώθηση και ο παραδειγματισμός.  Οι άνθρωποι που χρησιμοποιούν αυτές τις τακτικές γίνονται πιο αρεστοί στους άλλους σε σχέση με αυτούς που χρησιμοποιούν όλα τα είδη τεχνικών δημιουργίας εντυπώσεων. Οι γυναίκες είναι λιγότερο επιθετικές στη χρήση τεχνικών δημιουργίας εντυπώσεων και ως εκ τούτου, χρησιμοποιούν τις θετικές πιθανόν γιατί τα πρότυπα για τη γυναικεία συμπεριφορά αποθαρρύνουν τη χρήση επιθετικής συμπεριφοράς.

Ποιοι είναι όμως οι παράγοντες που επηρεάζουν τη διαχείριση των εντυπώσεων;

Βασικός παράγοντας είναι η αυτοεκτίμηση – ένα άτομο με χαμηλή αυτοεκτίμηση μπορεί να φαίνεται επιφυλακτικό και «κλειστό» στους άλλους.

Άλλος παράγοντας είναι η εξωστρέφεια ή η εσωστρέφεια.  Στο σημείο αυτό θα πρέπει να επισημανθεί ότι η εντύπωση που οι άνθρωποι θέλουν να δημιουργήσουν δεν επηρεάζεται μόνο από το κοινωνικό περιεχόμενο αλλά και από την αντίληψη που έχει κάποιος για τον εαυτό του. Ενώ θέλουμε οι άλλοι να μας δέχονται γι’αυτό που πραγματικά είμαστε ωστόσο η εικόνα που έχουμε για τον εαυτό μας μπορεί να δρα περιοριστικά στο είδος της εικόνας που θέλουμε να παρουσιάσουμε στους άλλους. Πέραν αυτού, οι άνθρωποι δημιουργούν εικόνες που σχετίζονται με τον επιθυμητό τους εαυτό. Πολλές φορές οι άνθρωποι επιλέγουν αληθινές πλευρές του εαυτού τους τις οποίες  θεωρούν ότι ταιριάζουν με τις αξίες των ανθρώπων που τους ενδιαφέρουν και να αποκρύψουν πληροφορίες για τις οποίες θεωρούν ότι θα τις αξιολογήσουν αρνητικά οι άλλοι.  

Οι κοινωνικοί ρόλοι και τα χαρακτηριστικά του κοινού επίσης καθορίζουν τη συμπεριφορά μας, για παράδειγμα, υιοθετούμε διαφορετική συμπεριφορά όταν είμαστε με τους φίλους μας και διαφορετική όταν είμαστε σε ένα επαγγελματικό περιβάλλον. Η εντύπωση που προσπαθούμε να δημιουργήσουμε επηρεάζεται από τους κανόνες που διέπουν τους διαφορετικούς κοινωνικούς ρόλους.

Τέλος, οι πολιτισμικοί παράγοντες επηρεάζουν τον τρόπο που παρουσιαζόμαστε στους άλλους και την εντύπωση που δίνουμε. Οι ατομικιστικές κουλτούρες δίνουν έμφαση στην αυτονομία και στην αυτοδυναμία ενώ οι κολλεκτιβιστικές δίνουν προτεραιότητα στις εκφράσεις που προάγουν την αρμονία της ομάδας.

Ενώ η διαχείριση της εικόνας μπορεί να βοηθήσει κάποιον να επιτύχει τους στόχους του ωστόσο μπορεί να δημιουργήσει γνωστική ασυμφωνία (δηλαδή η κατάσταση δυσφορίας που δημιουργείται όταν έχουμε δύο αντικρουόμενες απόψεις). Στην περίπτωση της εικόνας γνωστική ασυμφωνία είναι όταν η εικόνα που παρουσιάζουμε στους άλλους συγκρούεται με αυτό που είμαστε εμείς πραγματικά επηρεάζοντας, κατ’αυτό τον τρόπο, με αρνητικό τρόπο την ικανοποίηση που έχουμε από τη ζωή μας.

Σημαντικό είναι επίσης το  είδος της εικόνας και πως αυτή διαμορφώνεται. Για παράδειγμα σύμφωνα με τη Θεωρία της Καλλιέργειας , οι άνθρωποι που παρακολουθούν τακτικά τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης τείνουν να διαμορφώνουν μία διαστρεβλωμένη εικόνα για την πραγματικότητα, θεωρούν ότι η πραγματικότητα είναι αυτή που τους παρουσιάζεται από τα ΜΜΕ. Οι γυναίκες που παρακολουθούν συχνά τηλεόραση και συμμετέχουν ενεργά στα κοινωνικά μέσα μπορεί να θεωρούν ότι τα πρότυπα ομορφιάς είναι αυτά που τους παρουσιάζονται από τις φωτογραφίες που προβάλλονται από αυτά και ως εκ τούτου, να μην είναι ευχαριστημένες με την εικόνα τους.  

Το πως παρουσιαζόμαστε στους άλλους και πως αυτό συσχετίζεται με φαινόμενα όπως η ηγεσία, η κοινωνική επιρροή, η επιθετικότητα, ο συμβιβασμός κτλ. έχει αποτελέσει αντικείμενο μελέτης για τους ψυχολόγους. Σύμφωνα με έρευνες, οι άνθρωποι βοηθούν περισσότερο τους άλλους όταν οι πράξεις τους θα δημοσιευτούν καθώς και όταν επιθυμούν να βελτιώσουν την κοινωνική τους εικόνα η οποία έχει δεχτεί πλήγμα.

Η μελέτη της εικόνας αποτελεί και αντικείμενο μελέτης της γνωστικής οικονομικής γιατί βοηθά στην κατανόηση του τρόπου που οι εικόνες διαμορφώνουν την ατομικότητα του ατόμου και επηρεάζουν τη λήψη αποφάσεων σε οικονομικά ζητήματα.

Φωτεινή Μαστρογιάννη

Ζούμε στην εποχή της εικόνας και ιδιαίτερα της κατασκευασμένης εικόνας. Η γνώση του πως η εικόνα διαμορφώνεται θα μας βοηθήσει να είμαστε πιο προσεκτικοί στα μηνύματα που εκπέμπουμε μέσω της εικόνας μας και κυρίως στα μηνύματα που δεχόμαστε. Κατ’αυτό τον τρόπο θα αποφύγουμε τη χειραγώγηση ενώ θα αποκτήσουμε πιο αυθεντικές σχέσεις.

 

Πηγές

Ελληνικές

Μεταξάς, Ν. (2020) Γνωστική Ασυμφωνία. Διαθέσιμο στο: https://www.psychology.gr/koinoniki-psychologia/3330-gnostiki-asumfonia.html

Μακρή – Μπότσαρη, Ε. Συναισθηματική Αυτορρύθμιση. Διαθέσιμο στο: https://eclass.prog.aspete.gr/modules/document/file.php/EPPAIK_ATH108/1.2%20%CE%9C%CE%B1%CE%B8.%CE%A3%CF%85%CE%BD%CE%B1%CE%B9%CF%83%CE%B8%CE%B7%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE%20%CE%91%CF%85%CF%84%CE%BF%CF%81%CF%8D%CE%B8%CE%BC%CE%B9%CF%83%CE%B7%29.pdf

 

Ξενόγλωσσες

Bolino, M.C. & Turnley, W.H. (2003). More than one way to make an impression: Exploring profiles of impression management. Journal of Management, 29(2), σελ. 141-160.

Gerbner, G. (1998). Cultivation Analysis: An overview. Mass Communication & Society, 1(3/4), σελ. 175-194.

Gofman, E. (1959) The presentation of self in everyday life, New York, NY: Anchor Books.

Higgins, E.T. (1987) Self-discrepancy: A theory relating self and affect. Psychological Review, 94, σελ. 319-340.

Leary, M. R.. Impression Management, Psychology of, in Smelser, N. J., & Baltes, P. B. (Eds.). (2001). International encyclopedia of the social & behavioral sciences (Vol. 11). Amsterdam: Elsevier.

Oltmann, S. (2014). N4 interpersonal relationships and social interaction. SlideShare. Διαθέσιμο στο: https://www.slideshare.net/suzaanoltmann/n4-interpersonal-relationships

Patalano, R. (2007) Images and Economic Behavior. Διαθέσιμο στο: https://www.researchgate.net/publication/24117586_Images_and_economic_behaviour

Pikone, I. (2015) Impression Management in Social Media. Διαθέσιμο στο: https://www.researchgate.net/profile/Ike-Picone/publication/314361839_Impression_Management_in_Social_Media/links/59ef8b9c0f7e9baeb26ac3f8/Impression-Management-in-Social-Media.pdf

Siibak, A. (2009). Constructing the Self through the Photo Selection—Visual Impression Management on Social Networking Websites. Cyberpsychology: Journal of Psychosocial Research on Cyberspace, 3, Article 1.
https://cyberpsychology.eu/article/view/4218