Φωτεινή Μαστρογιάννη: Το Φαινόμενο του Τρίτου Προσώπου

Φωτεινή Μαστρογιάννη

Το φαινόμενο του Τρίτου Προσώπου είναι αρκετά ενδιαφέρον και σίγουρα το έχουμε βιώσει όλοι μας. Το θεωρώ ιδιαίτερα χρήσιμο ειδικότερα σε όσους ενδιαφέρονται να επηρεάσουν την κοινή γνώμη για εμπορικούς ή και πολιτικούς σκοπούς.

Ο Ντέιβισον (Davison) ήταν αυτός που το 1983 ανέφερε το φαινόμενο αυτό σύμφωνα με το οποίο πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι επηρεάζονται λιγότερο από τους άλλους όσον αφορά το μήνυμα που λαμβάνουν από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης ή από τα ηλεκτρονικά μέσα.

Το φαινόμενο αυτό συμβαίνει ιδιαίτερα όταν ένα αρνητικό ή αντιφατικό μήνυμα μεταδίδεται όπως είναι οι διαφημίσεις για τον τζόγο, οι πολιτικές διαφημίσεις, το πορνογραφικό περιεχόμενο και οι ειδήσεις βίας.

Πολύ ενδιαφέρουσα ήταν η έρευνα του Πάξτον (Paxton) το 1996. Ο Πάξτον διερεύνησε τη στάση των ανθρώπων όσον αφορά την υποστήριξη των δικαιωμάτων των μέσων μαζικής ενημέρωσης έναντι της υποστήριξης για λογοκρισία. Οι άνθρωποι που πίστευαν ότι οι άλλοι επηρεάζονταν σε μεγάλο βαθμό από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης υποστήριζαν τον περιορισμό της ελευθερίας των μέσων ενώ εάν πίστευαν ότι οι ίδιοι επηρεάζονται λιγότερο από τα μέσα, τότε εναντιώνονταν στους περιορισμούς (βλ. λογοκρισία).

Το φαινόμενο αυτό συσχετίζεται με αυτό που αποκαλούμε κοινωνιογνωστική μεροληψία. Δηλαδή αυτό που συνέβη στον γείτονά μας δεν πιστεύουμε ότι θα συμβεί σε εμάς, είμαστε δηλαδή αυτό που αποκαλείται ανεδαφικά αισιόδοξοι (το βλέπουμε αυτό πολύ έντονα την περίοδο αυτής της κρίσης που βιώνουμε όπου τα προβλήματα των άλλων θεωρούμε ότι δεν θα αγγίξουν εμάς).

Μία θεωρία που σχετίζεται με το φαινόμενο του Τρίτου Προσώπου είναι η εμπλοκή του Εγώ. Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή οι άνθρωποι που είχαν εμπλακεί πολύ σε ένα θέμα, λόγω της προγενέστερης ισχυρής τους θέσης στο θέμα αυτό, δεν θα επηρεαστούν από το μήνυμα παρά την πειστικότητα του. Αντίθετα θεωρούν ότι τα μέσα μαζικής ενημέρωσης είναι προκατειλημμένα εναντίον της θέσης τους. Στο σημείο αυτό θα κάνω ένα συσχετισμό με την πηγή πολλών δεινών για τη χώρα μας που είναι η κομματοκρατία. Εάν τη συσχετίσουμε με τη θεωρία αυτή, τα κομματικά ενταγμένα άτομα είναι πολύ δύσκολο να αλλάξουν άποψη ακόμα και εάν το μήνυμα είναι πειστικό (σύμφωνα με τη λαϊκή έκφραση «έχουν παρωπίδες»).

Τα πράγματα περιπλέκονται από το γεγονός ότι σύμφωνα με το φαινόμενο υπάρχει μία προκατάληψη υπέρ του Εγώ, με άλλα λόγια, το άτομο νομίζει ότι είναι καλύτερο από τους άλλους, πιο έξυπνο κτλ. Το έχουμε δει αυτό πολλάκις στις διάφορες πολιτικές αντιπαραθέσεις ομάδων. Πιο πρόσφατη είναι αυτή του συλλαλητηρίου για το Σκοπιανό ζήτημα όπου η λαϊκή γνώμη χαρακτηρίστηκε ακροδεξιά, φασιστική, εθνικιστική ακόμα και αισθητικά κατώτερη αφού σχολιάστηκε με κακεντρεχή τρόπο ακόμα και η ενδυματολογική εμφάνιση κάποιων συμμετεχόντων στο συλλαλητήριο απαγορεύοντας κατ'αυτό τον τρόπο την προσωπική έκφραση που γίνεται και μέσω της ένδυσης. Προκλήθηκε λοιπόν το φαινόμενο που είδαμε και στην Αμερική όπου κατηγορήθηκε η πλειοψηφία ως κατώτερη από κάποιους που θεωρούσαν εαυτούς ανώτερους. Φυσικά, η αίσθηση αυτή της ανωτερότητας εγκυμονεί σημαντικούς κινδύνους όπως είναι η στροφή στον απολυταρχισμό.

Όσον αφορά τα κοινωνικά μέσα, οι έρευνες έδειξαν ότι οι άνθρωποι επηρεάζονται περισσότερο από ιστορίες με τις οποίες μπορούν να σχετισθούν και θεωρούν ότι οι ιστορίες με τις οποίες δεν μπορούν να σχετισθούν επηρεάζουν περισσότερο τους άλλους. Δεν είναι τυχαίο ότι στο εθνικό θέμα της ονομασίας των Σκοπίων υπήρξε μία πλευρά της κοινής γνώμης που δεν ταυτίστηκε με το θέμα αλλά ταυτίστηκε μόνο με ιστορίες στενών προσωπικών οικονομικών συμφερόντων.

Τα ευρήματα αυτά είναι ιδιαίτερα χρήσιμα για τους αναγνώστες που θα μπορούν έτσι να αξιολογούν καλύτερα αυτά που διαβάζουν και τις ειδήσεις που κοινοποιούν.

Το φαινόμενο του Τρίτου Προσώπου μελετήθηκε και για το Διαδίκτυο και για όλα τα μέσα που συνδέονται με αυτό όπως εφημερίδες, ραδιοφωνικοί σταθμοί, τηλεοράσεις, κοινωνικά μέσα κοκ. Σύμφωνα με αποτελέσματα ερευνών όπως αυτή των Γαρδικιώτη, Καλλίρη και Βέγλη ο αριθμός των χρηστών που ανήρτησαν ένα άρθρο στο Facebook, Twitter και σε άλλα κοινωνικά μέσα (πλην των ιστολογίων τα οποία δεν διερευνήθηκαν) επηρεάζει περισσότερο τους φίλους μας από ότι εμάς. Άκρως σημαντικός παράγοντας για τους αναγνώστες είναι το όνομα του συγγραφέα ή οι πηγές του άρθρου και είναι ο παράγοντας αυτός που ασκεί μεγάλη επίδραση τόσο στονίδιο τον αναγνώστη όσο και στους φίλους του. Στη διαμόρφωση απόψεων σημαντικό ρόλο παίζουν το πλήθος των κοινοποιήσεων των άρθρων, ο αριθμός των χρηστών που είδαν το άρθρο αλλά και οι αριθμοί ταυτόχρονων χρηστών.

Τα αποτελέσματα αυτά ταιριάζουν και με τα ευρήματα άλλων ερευνών σύμφωνα με τα οποία οι αναγνώστες κτλ επηρεάζονται από τη γνώμη της πλειοψηφίας ενώ επηρεάζονται από τηγνώμη της μειοψηφίας όταν αυτή έχει ένα μήνυμα με ισχυρά επιχειρήματα. Αντιλαμβανόμαστε λοιπόν όλη αυτή την προσπάθεια των πολιτικών κομμάτων μέσω του ορυμαγδού κειμένων και δηλώσεων στα μέσα μαζικής ενημέρωσης αλλά και στα κοινωνικά μέσα για τη διαμόρφωση εικόνας πλειοψηφίας και την κατάπνιξη της διαφορετικής φωνής χρησιμοποιώντας τη δυσφήμηση ακόμα και τη συκοφαντία. Οι δηλώσεις πολιτικών που είναι και προσβλητικές για το κοινό αίσθημα έχουν ως αποτέλεσμα την πρόκληση της προσοχής και κατά συνέπεια επιβολής του δικού τους μηνύματος.

Συνεπώς και βάσει της παραπάνω θεωρίας, η διαφορετική φωνή θα πρέπει να διαθέτει ισχυρά επιχειρήματα, να αναρτάται και αυτή μέσω πολλών κειμένων που θα αναρτώνται σε όσο το δυνατόν περισσότερα μέσα και σημεία και να κοινοποιείται από όσο το δυνατόν περισσότερους χρήστες/αναγνώστες.