Φόβος και πολιτική

                                                                                    Φωτεινή Μαστρογιάννη

                                                                        Οικονομολόγος, καθηγήτρια ΜΒΑ

Η χρήση του φόβου ως εργαλείο άσκησης πολιτικής είναι αρκετά παλιά. Τα ΜΜΕ και ιδίως η τηλεόραση έχουν χρησιμοποιηθεί, πολλάκις,  από τους πολιτικούς ως μέσο διασποράς φόβου.

Ο Edward Bernays, πατέρας των δημοσίων σχέσεων, υποστήριξε ότι οι άνθρωποι είναι παράλογοι στη φύση τους. Πολλοί σύγχρονοι ερευνητές της ανθρώπινης συμπεριφοράς ασχολούνται πλέον με την εφαρμογή της πολιτικής και αυτό το είδαμε ιδιαίτερα έντονα στην καμπάνια του Ομπάμα το 2008.  Στόχος των ερευνητών της συμπεριφοράς  είναι  να αλλάξει η συμπεριφορά των ψηφοφόρων προς το επιθυμητό για τους πολιτικούς αποτέλεσμα.

Ο φόβος έχει χρησιμοποιηθεί πολλές φορές από τους πολιτικούς και τους επικοινωνιολόγους τους και η τηλεόραση αποτέλεσε καθοριστικό εργαλείο. Σύμφωνα με τον Barry Glassner, καθηγητή κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Νότιας Καλιφόρνιας, υπάρχουν τρεις τεχνικές έγερσης φόβου. Αυτές είναι η επανάληψη, το μη κανονικό να μετατρέπεται σε κανονικό και ο αποπροσανατολισμός. Με τη χρήση αυτών των τεχνικών, κάποιος, με τη χρήση των ΜΜΕ, μπορεί να δημιουργήσει φόβο και άγχος στο ευρύτερο κοινό και να στρεβλώσει το δημόσιο λόγο.

Το παρατηρούμε κατά κόρον στην Ελλάδα όπου οι διάφοροι οικονομολογούντες εμφανίζονται στα ΜΜΕ, μιλώντας συνεχώς για τα νέα μέτρα και αναλύοντας λεπτομέρειες αυτών τονίζοντας συνεχώς ότι εάν δεν ληφθούν νέα μέτρα η χώρα θα χρεοκοπήσει (ενώ είναι ήδη χρεοκοπημένη) και αποπροσανατολίζοντας το κοινό από την εξέταση του πραγματικού προβλήματος που είναι η κρίση και οι ευθύνες του υπάρχοντος πολιτικού συστήματος.

Η χρήση του φόβου στη χώρα μας από τα ΜΜΕ γίνεται από ένα συνδυασμό του τρόμου που προκαλεί η οικονομική κρίση (όπου το κοινό φαντάζεται τον εαυτό του σε συνθήκες φτώχειας) και από τη χρήση βίας όπως είναι η παρουσίαση εγκλημάτων κτλ.

Οι έρευνες έχουν δείξει ότι όταν οι άνθρωποι φοβούνται γίνονται πιο συντηρητικοί και η ενασχόληση με τα κοινά μειώνεται άρα γίνονται πειθήνια όργανα πολιτικών που δεν επιθυμούν την ενασχόληση των πολιτών με τα κοινά μέσω δημιουργίας ομάδων. Όταν οι πολίτες φοβούνται, δεν επιθυμούν διάδραση με τους γείτονές τους και τείνουν να κλείνονται στους εαυτούς τους και να απομονώνονται κοινωνικά. Το κοινωνικό άγχος και η απομόνωση καταλήγει στην υποβάθμιση των κοινωνικών δικτύων σε επίπεδο κοινοτήτων. Θα μπορούσε επίσης να υποστηριχθεί ότι αυτοί που παρακολουθούν περισσότερο τηλεόραση είναι αυτοί που συμμετέχουν λιγότερο σε ομάδες αυτοοργάνωσης κτλ. Αυτοί που παρακολουθούν περισσότερο τηλεόραση αισθάνονται λιγότερο ασφαλείς και μένουν περισσότερες ώρες στο σπίτι τους. Αποτέλεσμα είναι ότι μένοντας περισσότερο στο σπίτι τείνουν να παρακολουθούν περισσότερες ώρες τηλεόραση και έτσι το πρόβλημα επιδεινώνεται.

Μπορούμε να φανταστούμε τι γίνεται στη χώρα μας όπου με στοιχεία του 2014 ο μέσος Έλληνας δαπανά 4 ώρες και 12 λεπτά ημερησίως (!!!) μπροστά από την τηλεοπτική οθόνη.

Έρευνες δείχνουν επίσης ότι όταν οι άνθρωποι φοβούνται γίνονται περισσότερο συντηρητικοί και άρα υπάρχουν περισσότερες πιθανότητες να ψηφίσουν συντηρητικούς πολιτικούς. Πλέον στις μέρες μας παράλληλα η χρήση των ΜΜΕ και των τεράστιων βάσεων δεδομένων με προσωπικά στοιχεία των πολιτών, βοηθούν στη δημιουργία ατομικών προφίλ ψηφοφόρων οι οποίοι είναι πιο δεκτικοί στις τεχνικές δημιουργίας φόβου και έτσι η στόχευση γίνεται σε αυτούς. Ειδικότερα το ηλικιωμένο κοινό είναι πιο ευάλωτο και ανασφαλές όσον αφορά τον φόβο και κατά συνέπεια πιο εύκολα χειραγωγήσιμο με τη χρήση των τεχνικών φόβου. Η  χειραγώγηση γίνεται ακόμα και με τρόπο που είναι μη αντιληπτός στο ευρύ κοινό όπως είναι η χρήση των διαφημίσεων στο Facebook.

Η παραπάνω αναφορά γίνεται για τα συστημικά ΜΜΕ και δεν αφορά τηλεοπτικές προσπάθειες των ίδιων των πολιτών με την παραγωγή δικών τους ραδιοτηλεοπτικών εκπομπών σε μη συστημικά μέσα όπου δίνεται μία δημιουργική διέξοδος στο ταλέντο και στη δημιουργικότητα και αποτελεί μία διαφορετική και σε πολλές περιπτώσεις πηγή αντικειμενικής ενημέρωσης.