Ο ΕΛΛΗΝΑΣ ΗΓΕΤΗΣ

Φωτεινή Μαστρογιάννη

Οικονομολόγος, Καθηγήτρια ΜΒΑ

Σε πολλές συζητήσεις ακούμε την έκφραση που θεωρείται πλέον κλισέ: «Χρειαζόμαστε έναν ηγέτη να μας σώσει».

Το θέμα της ηγεσίας αποτελεί αντικείμενο των οικονομικών σπουδών (μάνατζμεντ) και πιθανόν πολλοί να αντλήσουν κάποια απάντηση από τα παρακάτω στο γιατί δεν έχουμε ηγέτη ή μάλλον τι είδους  ηγέτη θα ήθελαν  οι Έλληνες.

Υπάρχουν παλαιότερες θεωρίες σύμφωνα με τις οποίες  ο ηγέτης γεννιέται ενώ οι πιο σύγχρονες υποστηρίζουν ότι η ηγεσία μπορεί να διδαχθεί. Σίγουρα όμως η κουλτούρα μίας χώρας επηρεάζει τη διαμόρφωση του ηγέτη και τα χαρακτηριστικά του.

Ο κοινωνικός ψυχολόγος Hofstede (1980) σε μία έρευνα που έκανε σε σαράντα χώρες διαπίστωσε ότι οι χώρες διαφοροποιούνται με βάση τον τρόπο που αντιμετωπίζουν την αβεβαιότητα, την ανισότητα, τη σχέση του ατόμου με την ομάδα και το εάν το άτομο έχει γεννηθεί ως άνδρας ή γυναίκα. Οι τρόποι αυτοί διαμόρφωσαν τις πρώτες τέσσερις διαστάσεις της εθνικής κουλτούρας του Hofstede που είναι: η απόσταση δύναμης, η αποφυγή της αβεβαιότητας, ο ατομικισμός και η ανδροπρέπεια.

Η Ελλάδα στην έρευνα που έκανε ο Hofstede είχε υψηλό βαθμό (60) στην απόσταση δύναμης. Οι κοινωνίες που έχουν υψηλή απόσταση δύναμης έχουν ως χαρακτηριστικό τη λήψη αποφάσεων από μία κεντρική εξουσία, το στυλ διοίκησης είναι αυταρχικό και πατερναλιστικό (ζητούν έναν «πατέρα» θα λέγαμε σε απλά ελληνικά), έχουν πολλά ιεραρχικά επίπεδα, είναι κοινωνίες που δημιουργούν πολλούς προϊσταμένους και διευθυντές (δεν είναι καθόλου τυχαίο το γεγονός ότι στην Ελλάδα όλοι θέλουν να γίνουν διευθυντές και πρόεδροι και ότι μέσω αυτής δεν θέλουν να εργάζονται ούτε να αναλαμβάνουν ευθύνες). 

Επίσης οι κοινωνίες τέτοιου τύπου δέχονται ότι η εξουσία πρέπει να έχει ειδικά προνόμια (γι’αυτό και τα εξωφρενικά προνόμια των βουλευτών κτλ. τα οποία μόνο πρόσφατα με την οικονομική κρίση άρχισαν να συζητούνται από το ευρύ κοινό) και ότι η ανισότητα είναι κάτι που θεωρείται αναμενόμενο όπως και οι διαφορές ισχύος.

Η Ελλάδα σημείωσε το μεγαλύτερο βαθμό (112)  στις 40 χώρες που ερευνήθηκαν στην αποφυγή αβεβαιότητας. Αυτό σημαίνει ότι είναι μία κοινωνία συντηρητική που αποφεύγει το ρίσκο, γραφειοκρατική όπου οι προαγωγές είναι με βάση την ηλικία ή τα χρόνια προϋπηρεσίας. Οι κοινωνίες αυτές δεν ανέχονται τις αποκλίσεις από το συνηθισμένο, είναι συναινετικές δηλαδή επιδιώκουν τη μέση οδό και τη συναίνεση, ο σεβασμός προς την εξουσία είναι απαραίτητος και αρέσκονται στο προβλέψιμο, ως εκ τούτου η ανάγκη σχεδιασμού είναι απαραίτητη.

Η Ελλάδα είναι μία κοινωνία που δεν είναι ατομικιστική αλλά συλλογική. Τα μέλη των κοινωνιών αυτών συμπεριφέρονται σύμφωνα με τους κοινωνικούς κανόνες προκειμένου να υπάρχει κοινωνική αρμονία μεταξύ των μελών της ομάδας. Όσο και εάν αυτό φαίνεται παράξενο, τα μέλη των κοινωνιών αυτών σκέπτονται τις επιπτώσεις των πράξεών τους για το κοινωνικό σύνολο, μοιράζονται τους πόρους και θυσιάζουν το προσωπικό ενδιαφέρον για το συλλογικό. Αυτά είναι χαρακτηριστικά που θα βοηθήσουν τους Ελληνες, κατά τη γνώμη μου, να βγουν από την κρίση στο βαθμό που ο ατομικισμός των τελευταίων χρόνων δεν τους έχει διαβρώσει ολοσχερώς.

Δίνουν επίσης αξία και ιδιαίτερη σημασία στους στενούς κύκλους όπως είναι η οικογένεια και οι φίλοι, αυτοί δε οι κύκλοι επηρεάζουν τη ζωή του ατόμου σε μεγάλο βαθμό σπρώχνοντας το άτομο στη συμμόρφωση παρά στη διεκδίκηση οποιουδήποτε ατομικού δικαιώματος.

Οι στενοί αυτοί κύκλοι/ομάδες ενδιαφέρονται για την ευημερία των μελών τους και είναι αδιάφοροι ή και εχθρικοί για τα μέλη που δεν ανήκουν σε αυτό τον κύκλο. Εντός του κύκλου ή της ομάδας δίνεται ιδιαίτερη βαρύτητα στην αρμονία και στην ιεραρχία και υπάρχουν κανόνες στην ομάδα που ρυθμίζουν τη συμπεριφορά των μελών. 

Η Ελλάδα ανήκει επίσης στις ανδροπρεπείς κοινωνίες. Στις κοινωνίες αυτές οι ρόλοι είναι διακριτοί, οι άνδρες πρέπει να είναι σκληροί, με αυτοπεποίθηση και να εστιάζουν στην υλική επιτυχία. Οι κοινωνίες αυτές δεν δίνουν ιδιαίτερη σημασία στην καλοσύνη αλλά δίνουν ιδιαίτερη σημασία στην αξία της δεξιοτεχνίας είτε αυτή αφορά την εργασία, τους ανθρώπους κτλ. Οι γυναίκες επιθυμούν να έχουν ένα σύζυγο που να είναι υγιής, ευκατάστατος και με κατανόηση ενώ σε μία σχέση επιθυμούν ένα σύντροφο που να έχει προσωπικότητα, να είναι έξυπνος, στοργικός και να έχει χιούμορ.

Έχουν περάσει αρκετά χρόνια από την έρευνα του Hofstede και σίγουρα κάποια πράγματα έχουν αλλάξει, πολλά όμως από τα παραπάνω βασικά  χαρακτηριστικά έχουν παραμείνει τα ίδια. 

Εάν λοιπόν θελήσουμε να δημιουργήσουμε με βάση τα παραπάνω το προφίλ του Έλληνα ηγέτη (άνδρας γιατί ως αρσενική κοινωνία αποδέχεται ευκολότερα την αντρική μορφή για την ηγεσία αντί της γυναικείας), αυτού που θα ήταν αποδεκτός από την Ελληνική κοινωνία τότε θα λέγαμε ότι οι Έλληνες επιθυμούν ένα «πατέρα» που να είναι απόμακρος και να δείχνει με τον τρόπο ζωής του ότι είναι ηγέτης (δηλαδή να περιβάλλεται από σύμβολα εξουσίας). Θα πρέπει να είναι «νοικοκύρης» με την έννοια ότι θα πρέπει να σχεδιάζει προσεκτικά τις ενέργειές του, να επιβάλλεται στους συνεργάτες του και να επιδιώκει την επίτευξη αποτελεσμάτων. Τον θέλουμε σκληρό αλλά με κατανόηση σίγουρα όχι ιδιαίτερα καλό (άλλωστε ο χαρακτηρισμός κάποιου ως καλού σημαίνει σε πολλές περιπτώσεις, στην κοινωνία μας, ότι κάποιος είναι χαζός). Θα πρέπει όμως να έχει κοινωνικές δεξιότητες, εξυπνάδα, άνεση, πλούτο (άλλος ένας από τους λόγους επικράτησης των πλούσιων γόνων στην ελληνική πολιτική σκηνή), χιούμορ χωρίς αυτό να τον κάνει να είναι το  «φιλαράκι».

Προς αναζήτηση λοιπόν του Έλληνα ηγέτη και προσοχή στις απομιμήσεις.

Βιβλιογραφία 

Hofstede, G. (1984) Culture’s Consequences: International Differences in Work-related Values, Thousand Oaks, CA: Sage.

Hofstede, G. (1993) ‘Cultural constraints in management theories’, The Academy of Management Executive 7(1): 81–94.

Hofstede, G. (1997) Cultures and Organizations: Software of the Mind, London: McGraw- Hill.

Hofstede, G. (n.d.) Values Survey Module 1994: Manual, University of Limburg: Institute for Research on Intercultural Cooperation